Goizeko lauretan iritsi naiz Isfahanera. Goizegi Irango antzinako hiriburua bisitatzeko, eta beranduegi hotelez hotel ibiltzeko.

Azken hilabeteotan hiriko zentral nuklearra egin zaigu ezaguna, baina Isfahango Imanaren plaza, bere mezkita, jauregi eta lorategiekin, mundu islamikoaren ikur nagusia da oraindik ere. XVI. mendeko Renier frantziar poetak "munduaren erdigunetzat" jo zuen, eta tamainan Tiananmengo plaza soilik omen da handiagoa.

Autobus geltokitik 15 minutu eskasean iritsi naiz, ia konturatu gabe. Plazarainoko bidean Jomeiniren irudi ugariei erreparatu diet. Zaila da begirada zorrotzarekin topo ez egitea, are gehiago oraindik hutsik dauden kaleotan.

Goizeko ordu honetan laranja fosforeszentez jantzitako garbitzaileak baino ez dabiltza. Gogor ari dira, egunean zehar jende asko ibiliko baita, Lotfollah edo Imanaren mezkitetarako bidean. Ilunabarrean, iturriek freskatutako lorategietan, familiek maindirea zabaldu eta bertan atsedena hartuko dute, solasean, betiere teontzi inguruan, eta umeen algarek mueziden deiekin bat egingo dute.

Oraindik ordu batzuk falta dira plazako mezkiten urdin kolorea bere osotasunean azaltzeko, eta logaleak hartu nau Ali Kapu jauregiaren ondoan. Eguzkiaren lehen izpiekin esnatzerakoan, espektakulua zoragarria izan da, baina beste ezusteko batek eman dit atentzioa: motxila ondoan pistatxozko pastela eta freskagarria neuzkan, gosari gisa. Ez nuen espero irandarren abegitasun famatua hainbesterainokoa izan zitekeenik.

"Munduaren erdigunea" atzean utzi eta ibaia gurutzatu dut, Siosepol zubi zoragarritik. 33 arkupe ditu, eta azpiko pasabidea, sargoria saihesteko toki aproposa iruditu zait. Zubia zeharkatzen ari naizela, hiru neska gazte ikusi ditut piraguan gogor entrenatzen, burua hiyab batez estalita.

Ibai ondoko parkean gizon bat inguratu zait. Nader izena du eta erretiratua dago. Ingelesa ikasten ari denez, nirekin praktika ote dezakeen galdetu dit, edukazio handiz.

«Ba al zenekien hemengo ardo gorria, Shirazekoa, mundu mailan ezaguna dela?», galdetu dit. Hain zuzen ere, Shirazeko ardo ospetsua merkatu beltzean aurki daiteke, baina Australian egiten da orain. Naderrek hilean botila bat erosten du, «nire pentsio txikia jasotzen dudanean», dio.

Bat-batean zuriz jantzitako bi gizon pasa dira gure albotik. Naderri hasierako irribarrea desagertu zaio, eta mullah hauen bizkarrei begira gelditu da, pentsakor. «Jende honen ergelkeria jasaten ari gara» azaldu dit, klerikoak bistan dituela oraindik. «Pertsiako Sha (erregea) kanporatu eta gero, kirten hauen eskuetan erori ginen. Orain Saudi Arabia bezalako herrialdeak diru asko inbertitzen ari dira, Iran Errepublika Islamikoaren erakusleihoa izan dadin» esan du haserre bizian. «Pertsiako Sha Amerikako Estatu Batuen txotxongilo bat besterik ez zen, baina errege ustel hark ez zituen kontrolatzen gure bizitzaren esparru guztiak. Orain bezain txiroak izanda ere, askoz ere zoriontsuagoak ginen».

«Inoiz ikusi al duzu pinguinorik basamortu erdian?», galdetu dit, txadorraz jantzitako emakume bati begiratuz.

Neska gazte gehienek "manteau" izeneko gabardina motza nahiago dute, baina txadorra asko ikusten da oraindik ere. Pinguino itxura ez, mamu itxura atera diet nik; egunez baino ateratzen ez diren mamu beltzak. «Irandarrok ez dugu hau merezi», esan du Naderrek.

Bat nator.

Basamortu erdian dagoen Yazd hirian, Irango zoroastriar komunitate handiena bizi da. Ateskadeh tenplu nagusian haietako asko topatu ditut, "su sakratua" gurtzen.

«Zaharrek 1.500 urtez pizturik egon dela diote. Sinestu ala ez, sua jainkoaren irudikapena besterik ez da», azaldu dit nire ondoko gazteak. Hassanen gurasoak zoroastriarrak dira, baina berak ez dauka denborarik "suari begira" egoteko. Hiriko leku interesgarrienak erakusteko gidari eskaini du bere burua, ingeles mintzapraktikaren truke. «Mesfidantzarako arrazoirik ez dago», dio berak.

Ez neukan zalantzarik ere. Jada bi aste daramatzat Iranen eta ia egunero ezagutu dut honelako jendea. Hirian zehar bisitaldi gidatuak eskaintzeaz gain, askotan euren etxeetan otordura gonbidatu naute, "ingeles-zale" hauek. Bi orduko txangoa izan da, zoroastriar tenplu, bazar eta bertako badgir eraikin misteriotsuen bisita. Dorre itxurakoak dira badgirrak, eta haize izpi txikiena ere lur azpiko ur-putzuetara bideratzen dute. Bertan freskatutako aireak, kanal sistema batetik zirkulatzen du gero, gure aire egokituaren antzera funtzionatuz. Ez da azken hau bezain hotz ateratzen, bai ordea, askoz ere osasungarriago.

Bisitaldiak nahikoa aseta, tea eta gelian (ur-pipa) bana eskatu dugu taberna batean. Gure atzetik, begirada galdua duen gizon bat sartu da, balantzaka, mozkorren antzera. Tabernariak irteteko esan dio eta sartu bezala joan da, noraezean. «Heroina», dio Hassanek, «Afganistandik tonaka sartzen dute».

Bere pipari zupada sakona eman dio, hitz egiteko indarra hortik hartuko balu bezala. «Irango populazioa 70 milioikoa da, eta horietatik bi heren 30 urtetik beherako gazteak dira» hasi da kontatzen, ahotik kea dariola.

«Herria, batez ere bi heren ‘arriskutsu’ horiek kontrolpean izateko, heroina eta opioa dira tresnarik eraginkorrenak. Beraz, bi substantziak oso zabalduta daude Iranen. Opioa esaterako, populazioaren erdiak baino gehiagok erretzen du, droga honen kontsumoa apenas baitago zigorturik. Alkohola berriz, beste kontu bat da. Borrokarako grina pizten du, eta gobernuak ez du honelakorik nahi noski. Polizia islamikoak norbait edaten harrapatuz gero, 50 zartada ematen dizkio, espetxera bidali aurretik. Dena den, gehienok edaten dugu etxe barruan. Garagardo lata batek 3 euro balio du merkatu beltzean, whisky litroak 25».

Eten handiagoa egin du Hassanek orain, azukre-kozkorra ahoan sartuta, te zurruta dastatzeko. «Ezkonduta al zaude» galdetu dit jakin-minez. Ekialde Hurbilean ezkontzak oso garestiak dira. Izan ere, Irango gobernuak kreditu bereziak eskaintzen ditu ordaindu beharreko dote eta gainontzekoei aurre egiteko. Beraz, galdera honen erantzunak bi alde adieraz ditzake: bata egoera zibila, eta bestea aberastasun maila, estatusa.

Hassanek bazekien Europan ezkondu gabeko bikote asko daudela. «Zorte handia duzue horretan ere», esan du. Antza denez, Iranen ezkontzea ezinbestekoa da sexu harremanak izateko. Bikote gazteek ezin dute eskutik helduta paseatu ere egin, are gutxiago elkarri musu eman. Bestalde, adulterioak heriotz zigorra dakar; gizonezkoak urkan eta emakumeak harrika exekutatzen dituzte.

«24 urte ditut eta oraindik ez dut sexu harremanik izan», aitortu dit Hassanek. «Egia esan, ez dakit neskak gustuko ditudan ere».

Ez naiz gauza izan aholkurik emateko, eta isilik gelditu naiz. «Badakizu bi gazte urkatu dituztela Mashadeko herriko plazan? Homosexualak ziren; 17 eta 18 urte besterik ez zituzten».

Azkenean te litro eta ur-pipa anitz izan dira, kontu eta istorioek eskatu adina. Iluntzean, Hassanek eskuan zeraman zigarroa ezpainetan jarri du, eta elkarri bostekoa eman diogu agur esateko. Iranen jende guztiak etengabe erretzen duela iruditu zait. «Irandarrok pentsatzen dugu erretzeak gure arazoak konponduko dituela», esan du Hassanek, irribar gazi batez.

Irango hiriburua, Alburz mendi erraldoien babesean kokaturik dago, baina tamalez, mendiok nekez ikus daitezke kutsadura lainoen artean. Ekologi-arazoa hemengo bi milioi autoek eragiten dute. Iritsi naizenetik begietako azkuraz egon naiz eta atzo, hain zuzen ere, eskolak itxi ziren umeak etxean geldi zitezen; antza, poluzioa neurri jasangaitzetara iritsi zen.

Trafiko ero honek, badauka hala ere, alde positiboa. Zartadarik gabeko dibertsio bakarrenetakoa moto-taxia da hemen: atzean eseri, pilotoari gogor heldu, eta bazoaz, errepide nahiz espaloitik, auto edota oinezkoen artean. Ez dago ezbeharrekin kezkatu beharrik; edozer gertatuta ere, "hala beharko zuen (Alak)" edo Inshallah.

14 milioi biztanleko hiriburua den arren, ez du Teheranek turismoa erakar dezakeen arkitektura edota aztarna arkeologikorik. Irandarrek ordea, beste ikuspegi bat daukate. Hemendik sartzen dira kanpoko ideia nahiz aurrerapenak, hain beharrezkoak diren aldaketak. Askok diote klerikoen kontrako matxinada hemen piztuko dela. Faridek ez dauka hain garbi: «Gazteok etsita gaude jada. Nork egingo dio aurre tiroka erantzuten duen poliziari», esan du, auto-ilara batean geldirik gaudela.

27 urteko gazte honek ingeniaritza ikasketak bukatu zituen duela hiru urte. Lanik aurkitu ezinik, aitaren autoarekin taxilari dabil. «Gainera -jarraitu du- gure bizimodua itogarri eta aspergarria bihurtu da, horregatik kontsumitzen da gero eta droga gehiago. Estasia merke lor diezazuket», eskaini dit bat-batean, klaxona zapaltzen ari dela.

Oso merke alegia: tableta bat dolar batean, tabakoa bezain merke.

Auto-ilarak metro gutxi batzuk aurreratu ditu. Gure alboetan hamaika moto ikusi dut, batzuetan hiru, baita lau pertsona ere ziztu bizian doazela.

«Ikusten al duzu parke hori? -galdetu dit Faridek, eskua leihotik atereaz-. Prostitutaz beterik egoten da». «Eta poliziak?», galdetu diot harridurak jota. «Sobornatzen dituzte, diruz edo bestela. Trabestiak ere badaude, txadorraz jantzita», esan du irribarrez. «Txadorraz jantzitako trabestiak», errepikatu du, bere hitzak sinetsiko ez balitu bezala.

Niri ere kosta zait.

"Aldaketen hiriburuan" gauden arren, beloa ezinbestekoa da Teheranen ere. 1981ean bertan egindako ikerketa "zientifiko" baten arabera, emakumeen ileak "gizonak erotzen dituen bibrazioak sortzen ditu".

Dena den, hemengo neska ausartek oso atzean jartzen dute buru erdia apenas estaliz, eta bistan dagoen ilea, kolore biziko metxaz ageri da maiz.

Makillajea edota kirurgia plastikoari buruz, ostera, "zientziak" eta Koranak ez diote ezer. Teherango kaleetan sudurrean benda duten emakume asko ikusi ditut, adin guztietakoak. Ebakuntzak 600 euro balio omen du. «Europan ordaintzen duzuenagatik -azaldu zidan batek- Iranen ebakuntza egin eta errekuperatu bitarte, herrialde osoa bisita zenezake hotel garestienetan».

Agian beste ikerketa "zientifiko" batek "pertsiar sudurra" desagertze arriskuan dagoela frogatuko du datozen urteetan, eta ez da oker ibiliko.

Hiritik alde egin baino lehen Armeniar Kluba bisitatuko dut azken gauean. Komunitate honen elkargunea Teherango toki bitxienetarikoa da. Musulmanek sarrera debekatuta dutenez, emakumeak beloa jantzi gabe eser omen daitezke bertako jatetxean.

Tokia seinalatzen duen kartelik ez dagoenez, Jark kalean gora eta behera ibili naiz, jakin-minez. Zorionez, adin ertaineko bikote bat ate joka ikusi dut, eta haiengana inguratu bezain laster, dotore jantzitako zerbitzari batek sartzeko gonbita egin digu. Atea ixtearekin batera, aurreko emakumeak beloa kendu du, eserita zeuden lagunengana joan baino lehen. Gaurkoan, kanpoan afaltzeko gau aproposa izanda ere, ez dago jende asko lorategiko mahaietan. Lagun taldeak hartu duen mahaiaren albokoan eseri eta segituan erreparatu diot Armeniako melodia tristeak jotzen ari den pianojoleari.

Giroaren "normaltasuna" dela eta, une batez armeniar brandy famatua hemen dasta nezakeela bururatu zait. Tamalez, zerbitzariaren irribarreak hautsi du nire ilusio inozoa. Azkenean izozki bat izan da, nahikoa Parsi Cola edan baitut egun hauetan.

«Bikotearen seme gaztea Armeniara doa bihar», esan dit zerbitzariak, mahaira bueltatzean «agur-afari bat ospatzen ari dira».

Vahikek urtebete eman du Interneten ezagutu zuen Erevango neska ikusteko zain. Bihar elkartuko dira, inoiz bisitatu ez duen jatorrizko herrialdean. Urduri dago.

Une batez gurasoei begiratu die, entzuten ez dutela ziurtatzeko. «Ezkondu bezain laster, Alemaniara emigratuko dugu biok. Oraindik gaztea naiz, eta ez nuke nire gurasoen antzeko bizitzarik jasan nahi», esan dit ahopean.