Ihesi: Donamartiri (Nafarroa Beherea), bordaz borda
A-8 autopistaz Baionako irteeraraino joan, handik Hazparnera jo eta berehala iritsiko gara Donamartirira. Isturitze eta Otsozelaiako harpeak etengabe seinalatzen dituzte errepideko hesiek. Jarraitu horiei.
Kotxea herriko plaza ondoko aparkalekuan utzi eta Bil Etxearen parean, bi ibilbideren berri ematen digun afixa dugu. Bata Eltzarruze mendira doa (6 kilometroko itzulia da, 2 ordukoa) eta bestea, berriz, Bordaldera (11 kilometroko itzulia, 3 ordukoa). Guk hirugarren bat egingo dugu, Aborrote mendira igoz, 2 ordukoa. Egun berean ibilbide bat baino gehiago egin nahi izanez gero, ondoko mapan markatu dizkizuegu hiru ibilbideak.
Ezker paretarik gabeko frontoia izango dugu abiapuntu. Thierry Arizmendi atzelariaren zenbat kolpe jasoko zituen horma gajoak! Frontoi paretik ezkerrera doan bidea hartuko dugu, Borda Zelai aldera doana. Malda behera lehunean goaz, Eltzarruze mendia aurrez aurre dugula.
Heriotzaren bidegurutzea hartzera behartu duten azeri eder batekin egin dugu topo. Bide ertzean datza gajoa. Ehiztarien tiroa jaso du, baina bere arrastoa galdua dute, nonbait.
Errepidera irtengo da gure bidea eta ezker izkinatik kaxkoraino igoko gara. Lasai, ez da kotxe gehiegi pasatzen eta. Kaxkoan eskuinera eginez, Bordaberria eta Garatekoborda pasa -bi etxeok osorik aloka daitezke- eta Aborrote gainetik Arberoa bailara osoaren ikuspegi paregabea izango dugu. Beste aldera begiratuta, Pirinioak elurtuta ageri zaizkigu.
Berriro jaitsiko gara, bide beretik, errepidera.
Malda behera gustura goaz eta hurrengo bidegurutzean beherako bidea jarraituko dugu, ezkerrera borda eta etxe bat utziz. Bide bazterretan, mendiak zukututako urak jarriko digu soinu banda.
Maldatxoa igota Poxoluzelai auzunera sartuko gara, eta bukaeran, XV. mendeko beste etxe bat dugu ikusgai: Bidartia, 1435ekoa.
Berehala agertuko zaigu herriaren beste aurpegia: Elizatzea, hilerria bista duela. Herri sarreran, afixak hiribildua markatzen du ondoko auzo baterantz, izan ere, garai batean han egon zen Donamartiriko eliza eta zentroa.
Bazkaldu eta gazta egiten ikustera goaz Agerriara.
Latxa arrazako 200 buru ingururi jaten eman diegu lehenengo. Belar ondua ematen dietela ikusi dugu eta ez dutela ezer transgenikorik erabiltzen azpimarratu digute. Ondoren jezteko gelara sartu dituzte ardiak eta jezteko makinen berri izan dugu: 200 ardi ordubetean jezten ditu makinak! Ardi bakoitzaren errapeari 3 minutuz tiratzen dio.
Esnea bilduta, oztu egiten dute hiru egunez iraun dezan. Esnea ez pasteurizatzea da gazta honen ezaugarrietako bat, gustu hobea ematen baitio. Puntako tresneriak berotzen du esnea, eta gatzagia nahasita gogortutako esnea ebakitzen du lehenik, eta gazura kentzen dio ondoren. Gaztanbera hori zulodun moldeetan sartu, eta beste makina batek prentsatzen ditu moldeok, gaztaren forma eman eta kendu beharreko gazura dena kentzeko. Gazura inguruko txerriei ematen diete, koiperik gabe hazteko ezin hobea baita.
Azkenik, gazta lehortzeko gelara pasata, astean behin buelta ematen diete, alde denetatik berdin egin dadin. Egun osoko lana eskatzen dio pertsona bati gazta denei buelta emateak! Gazurarekin ematen diote kolore zuria gaztei, ez dituzte ketzen.
Zuzeneko salmentaren alde egiten dute Agerriakoek, ez dute gazta supermerkatuetara eramaten. Eta egiterako, gazta denak salduak dituzte! Martxoan joan beharko du bila jaki biribil hau etxeratu nahi duenak. Gaztarekin batera, inguruan ekoitzitako produktuak ere salgai dituzte: kanpoan hazitako euskal txerriarekin egindako patea eta saltxitxoiak bizitu digu gaurko afaria.
- Otsozelai eta Isturitzeko kobak: Europako hegoaldeko santutegi paleolitiko garrantzitsuenetakoa. Animalien margoak eta estalaktita-estalagmitak ikusgai. Martxotik azarora daude zabalik kobak eta bisita gidatuak eskaintzen dituzte, aurrez eskatuta. Helduen sarrerak 6,5 euro balio du eta 14 urtez beherakoenak 3,2 euro.
Kontaktua: (0033) 559296472 edo (0033) 559470706. E-posta: cromagnon@grottes-isturitz.com.
Ordutegia:
Martxoa-apirila-maiatza-urria eta azaroan: 14:00etatik 17:00etara.
Ekaina eta irailean: 11:00etatik 12:00etara eta 14:00etatik 17:00etara.
Uztaila eta abuztuan: 10:00etatik 13:00etara eta 14:00etatik 18:00etara.
- Rokafort gaztelua: Isturitze eta Otsozelai koben muinoan dago. Bere lehen aipamena 1249koa da eta bere funtzioa Nafarroako Erresumako muga zaintzea eta Baionara zihoan bidea kontrolatzea zen. Informazio historikoa: www.hiru.com/historia/gazteluak.
- Ostatuak: Etxe osoa alokairuan hartzeko, www.gites64.com helbidean dituzu denak.
Gerra Hotza bultzatu zuten politiken alboan egon ziren ere bakearen aldeko ildoak. Ez zuten Ekialdea eta Mendebaldea batzeko moduko berregituraketa politiko berririk ekarri, baina errealitate berriak josi zituzten Europako Mendebaldea eta Ekialdearen artean. Horietako... [+]
Bere burua 2027ko Frantziako Estatuko presidentzialetako garaile gisa irudikatzen duena –Marine Le Pen– gogorki zigortu du Parisko Auzitegi Korrekzionalak, lau urteko kartzela-zigorra, 100.000 euroko isuna eta batez ere, bost urtez aurkezteko debekua bideratuta. Tonu... [+]
Indartsua, irribarretsua eta oso langilea. Helburu pila bat ditu esku artean, eta ideia bat okurritzen zaionean buru-belarri aritzen da horretan. Horiek dira Ainhoa Jungitu (Orduña, Bizkaia, 1998) deskribatzen duten zenbait ezaugarri. 2023an esklerosi anizkoitza... [+]
Larretxeatarren oinordea da, aizkolari, harri-jasotzaile, txinga-eramale eta, oro har, herri-kirolari handien ondokoa. Patxi du aita; Donato, berriz, osaba. Hasier Larretxea, aldiz, da gizarte langile, da idazle, da homosexual. Harro beharko genuke denok.
Lehengai anitzekin papera egitea dute urteroko erronka Tolosako Lanbide Heziketako Paper Eskolako ikasleek: platano azalekin, orburuekin, lastoarekin, iratzearekin nahiz bakero zaharrekin egin dituzte probak azken urteotan. Aurtengoan, pilota eskoletan kiloka pilatzen den... [+]
Bekatu bat aitortu behar dut hemen. Duela lau urte, ohitura berri bat sarrarazi nuen nire bizian: igande gauetan, kaka kanoi baten antzera "informazio" jarraikia hedatzen duen CNews telebista kate ultraeskuindarra begiratzen hasi nintzen. Hasieran ordu erdi bat astero... [+]
Kointzidentzia harrigarriak daude bizitzan. Izan ere, zenbat ikusle elkartu litezke Arriaga antzokian? Zenbat komun ote daude solairu bakoitzean? Zein probabilitate dago Gipuzkoako emakume bik sartu-irtenean leku eta istant berean kointziditzeko, 35 urtean elkar ikusi barik egon... [+]
Transfeminismoak argia eta konplexutasuna ekarri ditu gorputz, genero eta desirei buruzko eztabaidetara. Hala ere, itzalak ere sortu ditu. Ustezko koherentzia politiko erradikal baten izenean –askotan hegemonia oso zehatz bati lotua–, diskurtso transfeminista batzuek... [+]
Garai kuriosoak bizi ditugu eta bizi gaituzte, zinez. Hezkuntza krisian dela dioten garaiak dira eta, gutxien-gutxienean, aliritzira, ba aizue, 2.361 urte ditu gaurgero boladatxoak.
Ez zen ba debalde joan Aristoteles bere maisu maite Platonen akademiatik lizeo bat muntatzeko... [+]
Ukrainako gerrar hasierako zergatiak ez dira azaldu zizkigutenak bakarrik, beste arrazoi batzuk ere badaudelako. Errusiak zioen Ukrainako errusiar hiztunen defentsarako urrats bat eman behar zuela; Ukrainako Gobernuak, aldiz, Errusiaren armadari aurre egin behar zitzaiola,... [+]
Ukrainaren ondoren Polonia?
Europar Batasunak Ukrainako gerra hauspotu du Kiev armaz hornituta, eta menia oraindik airean delarik, gerraren zikloan murgilduta dago bete-betean. Hori bai, bere diskurtsoa modulatzen ari da, eta gero eta gehiago hitz egiten du balizko su-etenaz... [+]
Orain Errusiak inbaditu behar ei du Europa eta horren aurrean berrarmatze basatia bultzatu behar dute Europar Batasuneko herrialdeek. Lehen Sobietar Batasunak egin behar zion eraso, eta Gerra Hotzak ia mundua irentsi zuen. Gezurra zen ordukoa, eta gezurra da gaur egungoa, baina... [+]