Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
larunbata 2024ko azaroaren 23an
Hiriak emakumea baztertzen du
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.
Itxura batez, urbanismoa eta genero-ikuspegia ez dira erraz uztartzen. Beatriz Moral, Donostiako Farapi antropologia-aholkularitzako kidearen hitzetan, "jendeari aipatuz gero harrituta begiratzen zaituzte, baina azaldu ostean eguneroko kontuez ari garela ohartzen dira, oso ageriko kontuez". Beharbada hain ageriko izateak bihurtzen ditu ikustezin. Moralen ustez, zoriaren araberako halabeharra bailitzan onartzen dugu hiriaren izaera. "Gaua da, euria ari du, eta hiria horrelakoa da, onerako zein txarrerako. Oso gutxitan pentsatzen dugu pentsamolde baten ondorioa denik, baina hala da".
Pentsamolde horren muina Teresa del Valle antropologoak azaldu digu: "Hiria sexista da ekoizpen-ugalketa binomioaren arabera diseinatu den heinean. Ekoizpenak, alegia, ekonomiarekin zerikusia daukanak, etxetik kanpo egon behar du, eta ugalketak (hots, familia zaintzeak), berriz, etxe barruan baino ez. Hori gezurra da ordea". Gezur horren ondorioz, ugalketarekin zerikusia daukan oro ez dago hiriaren ariman txertatuta, ikertzaile donostiarraren ustez.
Esandakoaren adibide on bat garraioa da, garraio publiko eta pribatu arteko aldeak batez ere. Bolognako (Italia) feminista talde batek hausnarketa egiten zuen horretaz orain dela urte batzuk. Teresa del Vallek dioenez, denbora aldatzen duen legea ere definitu zuten, euren ikerketaren ondorioz. "Begibistakoa zen askoz garraio publiko gehiago zegoela lanera joateko edo lanetik bueltatzeko orduetan, ugalketari lotutako zereginak gauzatzen direnetan baino". Ugalketari lotutako zereginak, izan ere, ez dira etxe barrukoak soilik. Esan dugu goraxeago hori gezurra dela. Erosketak egitea, menpeko pertsonak zaintzea (umeak, zaharrak...), norbait medikuarengana eramatea, zenbait kudeaketa... etxetik kanpo egin beharrekoak dira.
Horrek emakumeei egiten die kalte batez ere, oraindik ere haien esku baitago ugalketa-lana gehienbat. Hala dioskue sen hutsak zein datu hotzek. 2000an argitaratutako EAEko Etxeko Produkzioaren Kontu Sateliteak dioenez, esaterako, 1998an erkidego horretako andreek etxeko lanen hiru laurden egiten zuten. Aparteko testuan ematen dugu horren berri zabalagoa.
Familia eta lana uztartu ezinik
Egia da gauzak aldatzen ari direla, baina horrek ez du hobekuntza ekarri maila guztietan. Emakume gehienei, etxetik kanpoko lan ordaindua izateak ez die etxeko beharren zama arindu, lan-egun amaiezinak ekarri baizik. "Orain asko hitz egiten da familia eta lana uztartzeaz -dio Beatriz Moralek-, baina hori emakumeen arazoa da batez ere. Nik beti esaten dut familia eta lana uztartzeko dauzkagun zailtasunak kalkulu oker baten ondorioa direla: emakumeei lan-merkatuko ateak zabaldu zitzaizkionean, ez zen ugalketa-lana kontuan hartu".
Arazoaren jatorria industrializazio garaian dago, Moralen esanetan. "Orduantxe ezarri zen gaur hain arrunta iruditzen zaigun lanaren sexu-banaketa. Emakumeak etxean familia zaintzen, eta gizonak kanpora dirua irabaztera, hau da, familiaren hornitzaile". Langilea, horrenbestez, etxeko lanen zamarik gabekotzat jotzen zen, edozein ordutan fabrikarako gertu. Gaur egun ez da hala, baina lan-ordutegiek duela mende biko moldeei eusten diete oraindik, etxeko lanak eta kanpokoak uztartu behar dituztenei kalte eraginez. "Okerrena da -iritzi dio Moralek- hau ez omen dela gizarte osoaren arazoa, norberarena baizik, eta emakume askok ere hala onartzen dute".
Arazoaren jatorria industrializazio garaian dago, Moralen esanetan. "Orduantxe ezarri zen gaur hain arrunta iruditzen zaigun lanaren sexu-banaketa. Emakumeak etxean familia zaintzen, eta gizonak kanpora dirua irabaztera, hau da, familiaren hornitzaile". Langilea, horrenbestez, etxeko lanen zamarik gabekotzat jotzen zen, edozein ordutan fabrikarako gertu. Gaur egun ez da hala, baina lan-ordutegiek duela mende biko moldeei eusten diete oraindik, etxeko lanak eta kanpokoak uztartu behar dituztenei kalte eraginez. "Okerrena da -iritzi dio Moralek- hau ez omen dela gizarte osoaren arazoa, norberarena baizik, eta emakume askok ere hala onartzen dute".
Ibilbide zuzenak vs. zatikako ibilbideak
Hamaika ikerketa egin dira honezkero gizon eta emakumeek hiri barruan egiten dituzten eguneroko ibilbideez. Ondorioa argia da, eta beti bera: gizonek, oro har, ibilbide zuzenak egiten dituzte, eta emakumeek askoz zatikatuagoak. Bestela esanda: gizona etxetik lanera eta lanetik etxera joaten da, edo baliteke lanetik bueltan gimnasio batean edo taberna batean geldialdia egitea. Andrazkoaren bideek, berriz, askoz bihurgune gehiago daukate, Teresa del Vallek emandako adibide honetan argi uzten duen bezala (Bartzelonan egindako ikerketa batetik hartua): "Emakumea ohetik altxatu eta ogia erostera doa alboko dendara; ondoren, bere umeak eta bizilagunarenak daramatza eskolara -aurretik bizilagunaren etxetik igaro da noski-; horren ostean, osasun-zentrora errezeta batzuk hartzera; gero etxera berriz bazkaria prestatzera; arratsaldez bere lanera, eta handik itzultzean umea jaso solfeotik". Beti estu, eta besteen ordutegien menpe sarritan.
Gaurko hiriak ez du errealitate hori aintzat hartzen. Tolosako Udaleko berdintasun-teknikari Jone Hernandezek dioskunez, "garraio publikoa ez dago halako ibilbideetarako pentsatuta, eta emakumeok gara garraio publikoa gehien erabiltzen dugunak, beste talde batzuekin batera: etorkinak, gazteak, zaharrak...". Hiria auto-gidarien mesederako diseinatuta dago Hernandezen (eta gurekin hitz egiten duten gainerakoen) esanetan, eta horiek, oraindik ere, gizonak dira gehienbat; ez edozelangoak gainera. Hernandezek dio, hain zuzen, hiria gizon mota batentzat eginda dagoela batik bat: "Heldua, ekonomia aldetik nolabaiteko boterea-edo duena, lan mota jakina duena, lanera autoz joaten dena...". Egia da, bestalde, gero eta andre gehiagok gidatzen duela autoa. Haatik, hori ere euren kalterako dateke, emakume askok taxi-gidariarena egin behar baitute familia osoarentzat, Beatriz Moralek gogorarazi duenez.
Gaurko hiriak ez du errealitate hori aintzat hartzen. Tolosako Udaleko berdintasun-teknikari Jone Hernandezek dioskunez, "garraio publikoa ez dago halako ibilbideetarako pentsatuta, eta emakumeok gara garraio publikoa gehien erabiltzen dugunak, beste talde batzuekin batera: etorkinak, gazteak, zaharrak...". Hiria auto-gidarien mesederako diseinatuta dago Hernandezen (eta gurekin hitz egiten duten gainerakoen) esanetan, eta horiek, oraindik ere, gizonak dira gehienbat; ez edozelangoak gainera. Hernandezek dio, hain zuzen, hiria gizon mota batentzat eginda dagoela batik bat: "Heldua, ekonomia aldetik nolabaiteko boterea-edo duena, lan mota jakina duena, lanera autoz joaten dena...". Egia da, bestalde, gero eta andre gehiagok gidatzen duela autoa. Haatik, hori ere euren kalterako dateke, emakume askok taxi-gidariarena egin behar baitute familia osoarentzat, Beatriz Moralek gogorarazi duenez.
Hiria, leku beldurgarri hori
Zerbitzuez eta lan-banaketaz mintzatu gara gehienbat, baina hiriaren itxurak berak ere eragiten die emakumeei, gizonek askotan igarri ere egiten ez duten moduan. Donostiako Plazandreok hautes-plataforma feministak orain dela hamar urte ekin zion hiri debekatuaren mapa osatzeari. "Emakumeok desberdin bizi dugu hiria, eta hori nolabait islatu nahi genuen", dio elkarteko kide Eva Martinezek.
Emakumeei galdezka, Plazandreokek Donostiako leku arriskutsuen eta oztopo arkitektonikoen zerrenda osatu zuen; "oztopo arkitektonikoak geuk jasaten ditugu-eta gehien, erosketetarako gurditxoak daramatzagunean, edo umeen aulkitxoak". Emakumeei beldur ematen dieten lekuei dagokienez, harrituta geratu ziren hiriko zenbait txoko erantzun guzti-guztietan agertzen zirela ikustean.
Emaitzak mapa batean jaso eta ezagutarazi egin zituzten, baina harrera onik ez zutela eduki salatzen du Eva Martinezek: "Komunikabide askotan barre egin ziguten, guk genioena ez zetorren bat saldu beharreko postaletako Donostia horrekin. Kontua da emakumeok ez dugula Donostiako leku batzutatik ibili nahi, eta horietako batzuk erdigunean daude eta oso ederrak dira".
Emakumeei galdezka, Plazandreokek Donostiako leku arriskutsuen eta oztopo arkitektonikoen zerrenda osatu zuen; "oztopo arkitektonikoak geuk jasaten ditugu-eta gehien, erosketetarako gurditxoak daramatzagunean, edo umeen aulkitxoak". Emakumeei beldur ematen dieten lekuei dagokienez, harrituta geratu ziren hiriko zenbait txoko erantzun guzti-guztietan agertzen zirela ikustean.
Emaitzak mapa batean jaso eta ezagutarazi egin zituzten, baina harrera onik ez zutela eduki salatzen du Eva Martinezek: "Komunikabide askotan barre egin ziguten, guk genioena ez zetorren bat saldu beharreko postaletako Donostia horrekin. Kontua da emakumeok ez dugula Donostiako leku batzutatik ibili nahi, eta horietako batzuk erdigunean daude eta oso ederrak dira".
Basaurin, udal babesaz
2002an, Basauriko Udalak antzeko zerbait egin zuen, baina orduko hartan hedabideen arreta oso bestelakoa izan zen, erakunde publiko batek kaleratutako lana zelako beharbada. Funtsean, Donostia eta Basaurin gauza bera egin zuten, eta ez kasualitatez: Basauriko hiri debekatuaren mapa bertako berdintasun-teknikari Anabel Sanzen ekimenez gauzatu zen, eta hura Plazandreokeko kidea izan zen lehenago.
"Emakumeek zioskuen jenderik gabeko lekuek ematen zietela beldur, ilun, zikin edota konpondu gabe daudenek, ezkutatzeko aukera eskaintzen dutenek...", azaldu digu Sanzek. Mapa argitaratzeaz batera, Udalak konpromisoa hartu zuen bertan agertzen ziren guneetan -bederatzi baino ez zituzten aipatu, galdetutako emakumeek zerrenda oparoagoa eman arren- hartu beharreko neurriak hartzeko. Orobat, ez ziren beste munduko ezer: argia ipini, ispilu bat paratu, pixka bat txukundu... Denak gauzatu ziren.
"Emakumeek zioskuen jenderik gabeko lekuek ematen zietela beldur, ilun, zikin edota konpondu gabe daudenek, ezkutatzeko aukera eskaintzen dutenek...", azaldu digu Sanzek. Mapa argitaratzeaz batera, Udalak konpromisoa hartu zuen bertan agertzen ziren guneetan -bederatzi baino ez zituzten aipatu, galdetutako emakumeek zerrenda oparoagoa eman arren- hartu beharreko neurriak hartzeko. Orobat, ez ziren beste munduko ezer: argia ipini, ispilu bat paratu, pixka bat txukundu... Denak gauzatu ziren.
Segurtasun subjektiboa
Beatriz Moralen iritziz, "segurtasun-kontuak konpontzea oso erraza da askotan, porlana, beira edo zura jartzea baino ez". Farapikoak azpimarratu egin nahi du segurtasun subjektiboak daukan garrantzia -"alegia, emakumeok nola ikusten dugu hiria"-, eta diseinatzeko garaian beste irizpide batzuk eskatzen ditu. Adibide moduan, elbarriei irisgarritasuna errazteko sortutako legedia gogorarazten du Moralek. "Emakumeen segurtasunari dagokionez gauza bera egin daiteke, baina gai horri ez zaio behar duen garrantzia ematen".
Ikerketak egin dira arlo honetan, eta proposamen zehatzak daude emakumeak lasai ibiltzeko moduko hiria "berrasmatze" aldera. Nolakoak izan behar duten argiek, kaleek, atariek, garajeek... "Batez ere ikustea erraztu behar da -dio Moralek-, bai nik ikustea bai ni ikus nazaten. Eta gainera, garrantzi handikoa da auzo-antolaketa. Ildo horretan, zenbat eta jende gehiago, orduan eta seguruago. Merkataritzarik, parkerik, bizitzarik gabeko guneetan beldurra da nagusi".
Ikerketak egin dira arlo honetan, eta proposamen zehatzak daude emakumeak lasai ibiltzeko moduko hiria "berrasmatze" aldera. Nolakoak izan behar duten argiek, kaleek, atariek, garajeek... "Batez ere ikustea erraztu behar da -dio Moralek-, bai nik ikustea bai ni ikus nazaten. Eta gainera, garrantzi handikoa da auzo-antolaketa. Ildo horretan, zenbat eta jende gehiago, orduan eta seguruago. Merkataritzarik, parkerik, bizitzarik gabeko guneetan beldurra da nagusi".
Politika publikoetan zer?
Hiri antolamenduaren genero-ikuspegiak gero eta garrantzi handiagoa du, Beatriz Moralen ustez, baina nahiko kontu berria da nolanahi. "Bi hamarkada baino gutxiago izango da gai honen inguruan lan egiten hasi zela, eta 90ekoan hasi zen indar hartzen". Urratsak, hala ere, apurka-apurka datoz. "Politikariak hasiak dira honetaz pentsatzen -dio Teresa del Vallek-, baina ideiak gauzatu egin behar dira, ezin dira ideia huts modura geratu. Ikusi beharko nola egiten den hori; hiria berrasmatzea sekula amaitzen ez den lana da, hiritarron beharrak aldatuz doazelako. Garrantzitsuena hori da: hiriak pertsonentzat egina behar du, hiritarrok baikara muina".
Del Vallek zenbait udaletan egiten ari diren ekimenak goraipatu ditu, "proposamen txikiak beti ere". Goragoko mailan, ezer gutxi dago oraindik teoriaz landa. Emakunde, berbarako, orain urte batzuk hasi zen hiriaren genero-ikuspegiaz hitz egiten, baina gaia jorratu gabe dagoela aitortzen du Ander Bergara erakundeko aholkulariak. "Kontu hauek ezezagunak ziren orain arte, eta horregatik berdintasun-politikek beste alderdi batzuei begiratu diete gehiago. Bada momentua bultzada emateko".
Bergarak gogorarazi egin digu berdintasun legearen 46. artikuluak botere publiko guztiak genero-ikuspegia txertatzera behartzen dituela, euren hirigintza, etxebizitza, ingurumen eta garraio politiketan. "Baina ez da erraza izango gaurko antolamendutik abiatuta aldaketa ematea", onartu du Emakundekoak. Ekoizpenak lehentasuna dauka ugalketaren aldean, eta autoan doazen gizon heldu dirudunek, antza, jaun eta jabe izaten segituko dute puska batez.
Del Vallek zenbait udaletan egiten ari diren ekimenak goraipatu ditu, "proposamen txikiak beti ere". Goragoko mailan, ezer gutxi dago oraindik teoriaz landa. Emakunde, berbarako, orain urte batzuk hasi zen hiriaren genero-ikuspegiaz hitz egiten, baina gaia jorratu gabe dagoela aitortzen du Ander Bergara erakundeko aholkulariak. "Kontu hauek ezezagunak ziren orain arte, eta horregatik berdintasun-politikek beste alderdi batzuei begiratu diete gehiago. Bada momentua bultzada emateko".
Bergarak gogorarazi egin digu berdintasun legearen 46. artikuluak botere publiko guztiak genero-ikuspegia txertatzera behartzen dituela, euren hirigintza, etxebizitza, ingurumen eta garraio politiketan. "Baina ez da erraza izango gaurko antolamendutik abiatuta aldaketa ematea", onartu du Emakundekoak. Ekoizpenak lehentasuna dauka ugalketaren aldean, eta autoan doazen gizon heldu dirudunek, antza, jaun eta jabe izaten segituko dute puska batez.
Kaleak seguruagoak izan daitezen, autodefentsa ikastaroak
Bizkaiko Emakumeen Asanblada orain dela hamabost urte baino gehiago hasi zen emakumeentzako autodefentsa ikastaroak ematen. Hasieran Asanbladako kide askotxo zebilen irakasle, baina apurka-apurka utziz joan ziren, eta gaur egun bik baino ez diraute zeregin horretan. Biak dabiltza lanez gainezka.
Maite Monroy da irakasle horietako bat. Ikastaroak bere kabuz ematen ditu orain, baina Bizkaiko Emakumeen Asanbladako aspaldiko kidea izanik, hasierako filosofiari eusten dio: "Emakumeok gure defentsaren protagonistak izan behar genuelako hasi ginen ikastaroak eskaintzen". Gaur egun, Euskal Herrian ematen diren autodefentsa ikastaro gehienak talde feministen eskutik datoz.
Ikastaro bakoitzak hiru alde ditu. Horietako bat emakumeen aurkako indarkeriaren zergatiak aztertzea da. "Jendarteak bultzatutako indarkeria da -dio Monroyk-, eta erro kulturalak ditu. Emakumeek eta gizonek munduan egoteko modu desberdinak dauzkaten bitartean, oso zaila izango da desagertzea".
Beste alderdi bat fisikoa da, hau da, non eta nola jo ikastea. "Emakumeok, sarritan, beldur izaten dugu jotzeko orduan, geure burua ez defendatzeko hezi gaituztelako. 'Gizon batek eraso egiten badigu, onena ezer ez egitea da' hala irakatsi digute". Ikastaroen hirugarren zutabea, hain zuzen, era horretako aurreiritziei aurre egitea da, emakumeen autoestimua landuz.
"Emakumeak euren burua defendatzeko gauza ez direlako ideia hautsi behar da", dio Monroyk. "Ikastaroetan oso teknika errazak irakasten ditugu erasoei aurre egiteko, eta batez ere erasook saihesteko". Horregatik, kalean ibiltzeko moduak eta seguruago sentitzeko trikimailu txikiak ere esplikatzen dira. Baina sekula ez da esaten zenbait lekutan ibili behar ez denik. "Alegia, ez diegu bizitzeari uzteko eskatzen".
Maite Monroy da irakasle horietako bat. Ikastaroak bere kabuz ematen ditu orain, baina Bizkaiko Emakumeen Asanbladako aspaldiko kidea izanik, hasierako filosofiari eusten dio: "Emakumeok gure defentsaren protagonistak izan behar genuelako hasi ginen ikastaroak eskaintzen". Gaur egun, Euskal Herrian ematen diren autodefentsa ikastaro gehienak talde feministen eskutik datoz.
Ikastaro bakoitzak hiru alde ditu. Horietako bat emakumeen aurkako indarkeriaren zergatiak aztertzea da. "Jendarteak bultzatutako indarkeria da -dio Monroyk-, eta erro kulturalak ditu. Emakumeek eta gizonek munduan egoteko modu desberdinak dauzkaten bitartean, oso zaila izango da desagertzea".
Beste alderdi bat fisikoa da, hau da, non eta nola jo ikastea. "Emakumeok, sarritan, beldur izaten dugu jotzeko orduan, geure burua ez defendatzeko hezi gaituztelako. 'Gizon batek eraso egiten badigu, onena ezer ez egitea da' hala irakatsi digute". Ikastaroen hirugarren zutabea, hain zuzen, era horretako aurreiritziei aurre egitea da, emakumeen autoestimua landuz.
"Emakumeak euren burua defendatzeko gauza ez direlako ideia hautsi behar da", dio Monroyk. "Ikastaroetan oso teknika errazak irakasten ditugu erasoei aurre egiteko, eta batez ere erasook saihesteko". Horregatik, kalean ibiltzeko moduak eta seguruago sentitzeko trikimailu txikiak ere esplikatzen dira. Baina sekula ez da esaten zenbait lekutan ibili behar ez denik. "Alegia, ez diegu bizitzeari uzteko eskatzen".
Etxeko lanen hiru laurdenak, andrazkoen esku
2000ko martxoan, Eustatek -EAEko estatistika erakundeak- Euskal Autonomia Erkidegoari buruzko etxeko produkzioaren kontu satelitea argitaratu zuen. "Bertan, etxeko lanak egiten zenbat ordu ematen ditugun kalkulatzen da -azaldu digu Beatriz Moralek-, lan horrek Barne Produktu Gordinean zer nolako garrantzia daukan jakite aldera. Baina interesgarriena, diruzko balioaz gain, emakume eta gizonek zenbat ordu egiten dituzten ezagutzea da. Emaitzek agerian uzten dute etxeko produkzioak emakumeen esku jarraitzen duela".
Kontu Satelitearen arabera, 1998an Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako emakumeek etxeko lanen %75 inguru egiten zuten. 1993ko datuekin konparatuta (%79), gizonen parte hartzea zertxobait handiagoa zen, baina hala ere alde handia zegoen oraindik munduko zenbait herrialde aurreraturekin. Izan ere, Kontu Sateliteak emandako taulak agertzen duenez, Japoniako emakumeek besterik ez dute EAEkoek baino parte hartze handiagoa etxeko lanetan. Europa, Amerika eta Ozeaniako herrialde garatuenetan 90eko hamarkadan zehar egindako ikerketek gureak baino askoz kopuru txikiagoak ematen dituzte arlo horri dagokionez.
- Kanada: %63 (1992)
- Australia: %66 (1992)
- Zeelanda Berria: %65 (1991)
- Norvegia: %66 (1990)
- Suitza: %67 (1997)
- Japonia: %85 (1996)
Kontu Satelitearen arabera, 1998an Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako emakumeek etxeko lanen %75 inguru egiten zuten. 1993ko datuekin konparatuta (%79), gizonen parte hartzea zertxobait handiagoa zen, baina hala ere alde handia zegoen oraindik munduko zenbait herrialde aurreraturekin. Izan ere, Kontu Sateliteak emandako taulak agertzen duenez, Japoniako emakumeek besterik ez dute EAEkoek baino parte hartze handiagoa etxeko lanetan. Europa, Amerika eta Ozeaniako herrialde garatuenetan 90eko hamarkadan zehar egindako ikerketek gureak baino askoz kopuru txikiagoak ematen dituzte arlo horri dagokionez.
- Kanada: %63 (1992)
- Australia: %66 (1992)
- Zeelanda Berria: %65 (1991)
- Norvegia: %66 (1990)
- Suitza: %67 (1997)
- Japonia: %85 (1996)
Kirola ere, gizonarentzat
Edozein hiritan garrantzi handia daukate aisialdi-zerbitzuek, eta horien artean kirolek, ikusle nahiz egile modura. Bai alderdi batean bai bestean, gizonak dira gehien oraindik ere. "Gipuzkoan egindako ikerketa batek dioenez, neskek mutilek baino lehenago uzten diote kirol egiteari", azaldu digu Farapiko Beatriz Moralek; "kirola, izan ere, gizonezkoei lotuta agertu da historian zehar".
Moralek dioskunez, industrializazioaren ondorioz emandako zatiketak -gizonak fabriketara, lanera; emakumeak etxean, umeak zaintzen- zerikusi handia eduki du horrekin. "Seme-alabek amarekin ematen zutenez denbora gehien, mutilak gehiegi ‘emakumetuko’ ote ziren beldurra zabaldu zen, eta orduantxe hasi zen kirola gaur ezagutzen dugun bezala antolatzen, haiek ‘gizontzeko’". Hortaz, kirola ez da hain erakargarria neskentzat, ezta ikusle izateko ere.
Maiz aipatzen da, hala ere, gero eta andrazko gehiago joaten omen dela futbol zelaietara. "Dagoeneko zenbaitek gogorarazi duenez, berdintasuna ematen ari da emakumeak gizonen mundura hurbiltzen ari direlako, eta ez alderantziz", Beatriz Moralen esanetan. Horren zergatia argia da haren ustez: gizonezkoekin zerikusia daukanak prestigioa dauka, emakumezkoekin zerikusia daukanak ez. "Emakumeak esparru publikora irtetzen hasi dira, baina esparru hori gizonezkoena denez erabat, emakumeek haien eredura egokitu behar izan dute. Nik esango nuke kirol eskaintza gizonei zuzendutakoa dela batik bat, eta emakumeak horri heltzea beste konponbiderik ez dutela eduki".
Moralek dioskunez, industrializazioaren ondorioz emandako zatiketak -gizonak fabriketara, lanera; emakumeak etxean, umeak zaintzen- zerikusi handia eduki du horrekin. "Seme-alabek amarekin ematen zutenez denbora gehien, mutilak gehiegi ‘emakumetuko’ ote ziren beldurra zabaldu zen, eta orduantxe hasi zen kirola gaur ezagutzen dugun bezala antolatzen, haiek ‘gizontzeko’". Hortaz, kirola ez da hain erakargarria neskentzat, ezta ikusle izateko ere.
Maiz aipatzen da, hala ere, gero eta andrazko gehiago joaten omen dela futbol zelaietara. "Dagoeneko zenbaitek gogorarazi duenez, berdintasuna ematen ari da emakumeak gizonen mundura hurbiltzen ari direlako, eta ez alderantziz", Beatriz Moralen esanetan. Horren zergatia argia da haren ustez: gizonezkoekin zerikusia daukanak prestigioa dauka, emakumezkoekin zerikusia daukanak ez. "Emakumeak esparru publikora irtetzen hasi dira, baina esparru hori gizonezkoena denez erabat, emakumeek haien eredura egokitu behar izan dute. Nik esango nuke kirol eskaintza gizonei zuzendutakoa dela batik bat, eta emakumeak horri heltzea beste konponbiderik ez dutela eduki".
Emakumeak memoriatik kanporatuta
Teresa Del Vallek urte asko eman du orrialdeotan darabilgun gaia aztertzen, eta lan horrek, besteak beste, argitalpen uzta ederra utzi du. 1997an, konparazio baterako, Andamios para una nueva ciudad liburua kaleratu zuen, hemen aipatu ditugun ideietako asko guk baino askoz maisutasun handiagoz jasoz. Lan hura burutzeko, del Vallek ondo ezagun dituen hiri bitako kaleetan barna ibili zen gora eta behera, galdetzen eta behatzen. Hiri horiek Bilbo eta Donostia dira, eta Andamios para una nueva ciudaden pasarte mardula eskaintzen die bien kale-izendegiei. Ondorioak ez du zalantzarako betarik uzten: "Izaera sexista agerikoa da". Beste horrenbeste esan daiteke munduko hiri gehienez.
Del Vallek kale-izendegiaren garrantzia azpimarratu digu: "Kale-izenak memoria nola sortzen den azaltzen diguten erreferentziak dira. Haien bitartez ikus daiteke gizarte batek nor goraipatu nahi duen, noren oroitzapena utzi nahi dien datozen belaunaldiei". Hara, gauzek orain bezala jarraituz gero, datozen belaunaldiek ezer gutxi gutxi jakingo dute euren antzinako emakumeez.
Adibide batzuk: Bilbon, 725 kaletan 28k besterik ez zeukaten andrazko izena 1997an. "Bilbotarrei euren hiriko emakume izendun kaleez galdetuta -dio del Vallek Andamios para una nueva ciudaden-, jendeak pentsatu egin behar zuen, baita emakumeek ere. Azkenean, gogora etortzen ziren bakarrak Maria Muñoz, Epalzaren alarguna eta Doña Casildaren parkea ziren". Inork ez zion aipatu Epalzaren alarguna eta Casilda de Iturrizar pertsona bera zirela.
Kale bati izena eman dioten emakumeen artean -Bilbon beti ere-, zenbaitek gizon nabarmenekin ezkontzeari esker lortu zuten ospea. Casilda de Iturrizar bera da horren adibidea. Hala ere, Bizkaiko hiriburuko kale-izendegiko emakume gehienak erlijiotik datoz: santuak edo amabirjinak dira batez ere. Azkenik, hiruk baino ez dute euren lanbideari esker lortu kale-bataiatzaileen onespena. Gizonen kasuan guztiz alderantziz da: gehienak euren ogibidearen kariaz nabarmendu ziren.
Del Vallek kale-izendegiaren garrantzia azpimarratu digu: "Kale-izenak memoria nola sortzen den azaltzen diguten erreferentziak dira. Haien bitartez ikus daiteke gizarte batek nor goraipatu nahi duen, noren oroitzapena utzi nahi dien datozen belaunaldiei". Hara, gauzek orain bezala jarraituz gero, datozen belaunaldiek ezer gutxi gutxi jakingo dute euren antzinako emakumeez.
Adibide batzuk: Bilbon, 725 kaletan 28k besterik ez zeukaten andrazko izena 1997an. "Bilbotarrei euren hiriko emakume izendun kaleez galdetuta -dio del Vallek Andamios para una nueva ciudaden-, jendeak pentsatu egin behar zuen, baita emakumeek ere. Azkenean, gogora etortzen ziren bakarrak Maria Muñoz, Epalzaren alarguna eta Doña Casildaren parkea ziren". Inork ez zion aipatu Epalzaren alarguna eta Casilda de Iturrizar pertsona bera zirela.
Kale bati izena eman dioten emakumeen artean -Bilbon beti ere-, zenbaitek gizon nabarmenekin ezkontzeari esker lortu zuten ospea. Casilda de Iturrizar bera da horren adibidea. Hala ere, Bizkaiko hiriburuko kale-izendegiko emakume gehienak erlijiotik datoz: santuak edo amabirjinak dira batez ere. Azkenik, hiruk baino ez dute euren lanbideari esker lortu kale-bataiatzaileen onespena. Gizonen kasuan guztiz alderantziz da: gehienak euren ogibidearen kariaz nabarmendu ziren.
Sukaldaritza etxe barruan eta etxetik kanpo
Andamios para una nueva ciudad liburuan, Teresa del Vallek hainbat orrialde eskaintzen dizkio sukaldaritzari. Esaldi honekin laburbil dezakegu donostiar antropologoak bertan dioena: "Euskal gizartean, sukaldaritza-ezagupideak etxetik kalera ateratzen direnean gizonezkoen jabetza bihurtzen dira, horrek dakarren prestigioa eta guzti".
Zer gordetzen da gizonak baizik onartzen ez dituzten gastronomia-elkarteetan?, galdetzen du del Vallek. Etxeari -eta beraz emakumeei- dagozkion jakintza batzuk, azken batean. Hau da, jatekoa prestatzeari buruz ostutako jakintzak, "gizonen menpeko leku batera eramanak eta testuinguru horretan jarriak". Prestakuntza hori ez da etxekoa bezalakoa. Lasai egiten da, lagun arteko giro alaian, gozatuz. Ez da arineketan eta sarritan aurrekontu murritzegiaz prestatutako eguneroko otordua, dio del Vallek, zerbait bereziagoa baizik: "Inork ez du esaten 'hau ez dut gustuko’ edo ‘hau atzo ere ipini zenigun'". Etxetik kalera jauzi egitean -bestela esanda, emakumeengandik gizonengana-, sukaldaritzak duintasuna eta ospea eskuratzen ditu.
Gizonek sarritan aipatzen omen dute jakintza horren iturria emakumeak direla. "Era horretan, nire ustez, inork usurpatzaileak direla esaterik saihestu nahi dute", dio del Vallek, "aipamena eginez emakumeak baztertuta ez sentitzea lortzen da". Eta aldi berean, etxeko sukaldean emakumeek egon behar dutela gogorarazten da. "Hala, andrazkook lan eskerga egiten dugu etxe barruan, senar eta semeek errezetak erakuts ditzaten kanpoan, harro". Del Vallek azpimarratzen duenez, joera hori komunikabideetara ere iritsi zen aspaldi: telebistako errezeta-saiorik gehienetan gizonak dira sukaldariak, eta emakumeak ikusleak.
Zer gordetzen da gizonak baizik onartzen ez dituzten gastronomia-elkarteetan?, galdetzen du del Vallek. Etxeari -eta beraz emakumeei- dagozkion jakintza batzuk, azken batean. Hau da, jatekoa prestatzeari buruz ostutako jakintzak, "gizonen menpeko leku batera eramanak eta testuinguru horretan jarriak". Prestakuntza hori ez da etxekoa bezalakoa. Lasai egiten da, lagun arteko giro alaian, gozatuz. Ez da arineketan eta sarritan aurrekontu murritzegiaz prestatutako eguneroko otordua, dio del Vallek, zerbait bereziagoa baizik: "Inork ez du esaten 'hau ez dut gustuko’ edo ‘hau atzo ere ipini zenigun'". Etxetik kalera jauzi egitean -bestela esanda, emakumeengandik gizonengana-, sukaldaritzak duintasuna eta ospea eskuratzen ditu.
Gizonek sarritan aipatzen omen dute jakintza horren iturria emakumeak direla. "Era horretan, nire ustez, inork usurpatzaileak direla esaterik saihestu nahi dute", dio del Vallek, "aipamena eginez emakumeak baztertuta ez sentitzea lortzen da". Eta aldi berean, etxeko sukaldean emakumeek egon behar dutela gogorarazten da. "Hala, andrazkook lan eskerga egiten dugu etxe barruan, senar eta semeek errezetak erakuts ditzaten kanpoan, harro". Del Vallek azpimarratzen duenez, joera hori komunikabideetara ere iritsi zen aspaldi: telebistako errezeta-saiorik gehienetan gizonak dira sukaldariak, eta emakumeak ikusleak.
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
#2
Estitxu Eizagirre
#3
Onintza Irureta Azkune
#4
ARGIA
|
Bizi Baratzea
#5
#6
Azkenak
2024-11-23
Ioritz Gonzalez Lertxundi
Lanbroa
Askotan gertatu izan zait etxetik lanbroari so egon ostean, blai bukatuko dudala jakin arren, aterkirik ez hartzea. Zergatik ote? Beharbada, aterkia hartzeko gogorik eza? Beharbada, bustiko ez naizen itxaropena? Kontuak kontu, ondorioa beti berbera izan da. Esaerak dio, euri... [+]
Euskaraz bizitzeko, Euskararen Errepublika
Gogoan daukat, 16 urterekin, Bergarako epaitegi aurrean egindako euskararen aldeko elkarretaratze batean identifikatu ninduela Ertzaintzak lehen aldiz. Euskal Herrian epaitegiak euskalduntzeko aldarria zilegi zela pentsatzen genuen, baina, orduan ere, faltako zen baimenen bat,... [+]
2024-11-23
iametza
21. #Euskarabildua24 hausnarketa: Miren Berasategi eta Maider Likonarekin
MULTIMEDIA - Hodeia ez da existitzen
2024-11-22
Estitxu Eizagirre
Amillubi proiektuak lehen urtea ospatuko du abenduaren 1ean
Zestoako Iraeta auzoko Amilibia baserria eta lurra kolektibizatzeko 100.000 euro batzea falta du Amillubi proiektuak, lehen urte honetan 290.000 euro eskuratu baititu. Biolurrek abiatutako proiektu agroekologiko honek dagoeneko jarri du lurra martxan, sektorearen beharrei... [+]
2024-11-22
Xabier Letona Biteri
Gazako %36 guztiz suntsitu dute, base militarrekin lurraldearen kontrola segurtatzeko
Forensic Architecture erakundearen ondorioetakoa da hori, ikusita Israelgo Armadak nola antolatu duen Gazaren egungo kontrola. Suntsiketa maila hori bakarrik litzateke Gazaren kontrola segurtatzeko, zeren eta, berez, txikitze maila askoz handiagoa da lurraldearen gainerako... [+]
2024-11-22
Andoni Burguete
Etekin egarriak itotzen duenean
Tanta hotzak Valentzian eragindako hondamendiak irudi lazgarriak utzi dizkigu; batetik, izan dituen berehalako ondorioengatik, eta, bestetik, nolako etorkizuna datorkigun aurreratu digulako: halako fenomeno klimatiko muturrekoak gero eta ugariagoak eta larriagoak izango direla,... [+]
Planifikatzen ez duen Nafarroako Energia Planaren kontra alegatu dugu
Nafarroako Energia Planaren eguneraketa oharkabean igaro da. Nafarroako Gobernuak jendaurrean jarri zuen, eta, alegazioak aurkezteko epea amaituta, gobernuko arduradun bakar batek ere ez digu azaldu herritarroi zertan oinarritzen diren bere proposamenak.
Gobernuak aurkeztu... [+]
2024-11-22
ARGIA
Languneko zuzendari Lohitzune Txarola
“Hizkuntza gutxituen pisu ekonomiko eta estrategikoa aldarrikatu nahi du Langunek”
Azaroaren 26an eta 27an, Langune Euskal Herriko Hizkuntza Industrien Elkarteak eta FUEN Federal Union of European Nationalities erakundeak antolatuta, ‘Hizkuntzen irabazia. Benefits of language industry in the economy’ kongresua egingo da Donostiako Kursaalean. Han... [+]
2024-11-22
Estitxu Eizagirre
Biriatuko Arbolaren Besta hemen da
Azaroaren 23an egingo dute tokiko arbola, fruitondo eta landare ekoizleen azoka. Horrez gain, egitarau oso indartsua prestatu dute 22 arratsaldetik hasita 23 iluntzera arte: bioaniztasunari buruzko mahai-ingurua, sagarrari buruzko mintzaldia, "Nor dabil basoan?"... [+]
2024-11-22
Onintza Irureta Azkune
Euskarazko testuak ahots bihurtzen dituen patrikako gailu inteligentea merkaturatu dute
Lup izeneko gailuak testuak ahots bihurtzen ditu adimen artifizialari esker. Hainbat hizkuntza bihurtzeko gaitasuna dauka. Teknologia gutxiko gailua da, hain zuzen aurrerapen teknologikoetatik urrun dagoen jendeari balio diezaion. Ikusmen arazoak dituztenentzat sortu eta... [+]
2024-11-22
Antxeta Irratia
“Feministon aurkako oldarraldia” gelditzeko indarrak batu dituzte Lizuniagan
Udan izandako indarkeria kasuen gorakada batetik, eta hainbat gizonezkok mugimendu feministak antolaturiko ekitaldiak boikotatu dituztela bestetik, Bortziriak, Xareta, Azkain, Bertizarana, Malerreka eta Baztango mugimendu feministek, erakunde publikoen konpromiso irmoa exijitu... [+]
2024-11-22
Gedar
Espainiako Gobernuak ez ditu harremanak apurtu Elbit Systems armagintza-enpresa sionistarekin
Espainiako Defentsa Ministerioaren 6 milioi euroko esleipen publikoak jaso ditu aurten enpresak. Margarita Robles ministroaren arabera, urriaren 7tik ez diote "armarik saldu edo erosi Israelgo Estatuari", baina indarrean zeuden kontratuei eutsi diete. Elbit Systemsek... [+]
2024-11-22
Joan Mari Beloki
Errusofobia lehen eta orain (II)
Sobietar Batasuna desagertu zenetik errusofobia handituz joan da. NBEko Segurtasun Kontseiluaren 2002ko segurtasun kontzeptua oso argia da, eta planetaren segurtasun eta egonkortasunak AEBei erronka egiteko asmorik ez duen estatuen menpe egon behar dutela adierazten du. AEBei... [+]
2024-11-22
Xabier Letona Biteri
Gemma Piérola
“Historiak ezin du ezikusiarena egin gu protagonista garen eguneroko arazo horien aurrean”
Duela 40 urte sortu zen Geronimo Uztariz Institutua, Nafarroako Historia beste era batera ikertzeko eta zabaltzeko helburuarekin. Jende anitza bildu du lau hamarkada hauetan, eta gai ugari ikertu ditu denbora horretan. Historialari gazteak ere batu zaizkie. Zahar eta berriaren... [+]
2024-11-22
Uxue Gutierrez Lorenzo
Añube
Elkar besarkatzeko musika
Aspaldi ezagutu genuen gaur gaurkoz Añube taldeko abeslari den Aitor Bedia Hans. Garai berean adiskidetu ginen egun Añube taldeko gitarra jotzaile ohia den Beñat Gonzalezekin. Unibertsitateko garaian izan zen, Debagoienako bi gazteak musika zainetan... [+]
Eguneraketa berriak daude