Udazkenean ospea


2021eko uztailaren 28an

Rose Lee Parks 2005eko urriaren 25ean hil zen, laurogei urte baino gehiago bizi ondoren. Hemen, gutxi batzuk ezagutuko zuten, baina 1955eko abenduan ospetsu egin zen, gerora arrakasta handia hartuko zuen ekintza xume bezain eraginkorraren protagonista izan zelako hedabideetan: egun osoa lan egin ondoren, etxerako bueltan autobusa hartu, eta libre zegoen eserlekuan eseri zen. Baina eserlekua azal txuriko pertsonentzat gorde behar zenez, WASP batek handik altxatzeko agindu zion. Ezetz erantzun zion emakume beltzak. Gogaituta omen zegoen Rose, ez bakarrik lanak eragindako nekeaz, umilazio eta zentzugabekeriari darion arrazakeriaz baino. Bere lekua gizonezko txuri harroputz hari ez ziola utziko erakustean, WASP horrek salatuko zuela iragarri zion, eta baietz, hori egin zezakeela erantzun Rosek. Ondoren, atxiloketa, epaiketa eta abar. Baina azkenean garaipena. Martín Luther Kingen onarpen, arrakasta…

Ordurako ordea Rosek bazekien bera ez zela lehena izan, beste bik ere -biak beltzak, biak emakumeak- keinu bera izan zutela hilabete batzuk lehenago: Claudette Colvin, lehena, Mary Louise Smith bigarrena. Eta biek pairatu kartzela, isuna… Zergatik, bada, Rose ikur bihurtu, eta besteak ezta zirenik jakin ere? Agian Rose edadeko emakume apain, jostun langilea, isil eta mulata izanik, Claudette baino errazago "saltzeko" irudia zelako? Claudette beltz beltza, eta gazte ausarta, oso pobrea eta oso gazterik haurdun geratutako ezkongabeko ama izanik, ez zen "salgarria". Claudette oraindik bizirik omen, eta penaz azaldu berri du Rosek ez zuela inoiz ere aipatu bera ez zela lehena izan urrats hau ematerakoan.

2005eko udazkenean, Albert Einstein zientzi gizonaren inguruan ihardunaldiak ospatu dira gure herrian. Fisikaz ezer gutxi dakit, baina erlatibitatearen teoria omen bere aurkikuntzarik ezagun eta ospatuena. Teoria hori guztiz berea ote denaren zalantzak ekartzen dituen datuak irakurri nituen duela hilabete batzuk: Mileva Marit, jugoslaviarra, 1896an Albertekin batera ikasi eta bere bikote-kidea izan zen. Lehen hilabetetako maitasun eta une goxoak infernu bilakatu omen ziren Milevarentzat elkarbizitza aurrera joan ahala, baita zientzian eginiko lana dela-eta ere. Luze joango litzateke Albertek Mileva nola tratatzen zuen azalduko lituzketen pasadizo mingarriak hona ekartzea, baina goikoaren harira datorren bat bai: 1954an argitaratutako jatorriko agiriek Einstein-Marit sinadura zeramaten -Annalen der Physik aldizkarian hiru argitaratu omen ziren, eta horietako batek hain ospetsu egin den teoria hori ekarri zuen- eta aditu batzuek diotenez Milevarengandik banatu ondoren ez zuen Albertek beste lan arrakastatsurik edo asmakizun distiratsurik ekarri. Aditu batek baino gehiagok zera dio: edo Milevaren lana edo, gutxienez biek parte hartutakoa izan zela erlatibitatearen teoria hori. 1914an banatu zirenean sinatutako itunean, ba omen zen "bien arteko aurkikuntzaren" inguruko klausularik.

2005eko udazkenean, Mugimendu Kooperatibistaren "sortzaileei" egin die aintzatespenik ere Foru Aldundiak. Hedabideek lau edo bosten izenak besterik ez aipatzeak harritu nau: duela berrogeita hamar urte Union Zerrajeratik -batez ere- Ulgor berrira, azken honetan lehengo fabrikan baino soldata urriagoa jasoko zuela jakinda ere, langile multzotxoa joan zela aditu izan dut beti -lehenengo estufa, sukalde eta abarrak bost horiek bakarrik ez zituzten, bada, egingo!-. Ospakizunetan ez naiz izan, baina omendutako batek ilusioz beteriko "multzoko" beste haiek ere gogora ekarri zituela esan dit lagun batek, besterik ez bada, Mikel Laboak Brechten poema kantatuz ekartzen duen modura.

Gaztea nintzela entzun nuen kanta hori lehen aldiz: Langile baten galderak liburu baten aurrean eta Mikel kantariak, hasiera-hasieratik garbi utzi zuen hitzak bereak ez, baina Bertolt Brechtenak zirela. Hala ote?


Azkenak
Punto de Vista: mundua pantailan ikusteko beste modu bat

Otsailaren 24tik eta martxoaren 1era bitartean, astebetez 60 lan proiektatuko dituzte Punto de Vista zinema dokumentalaren jaialdian. Hamar film luze eta zazpi labur lehiatuko dira Sail Ofizialean; tartean mundu mailako lau estreinaldi eta Maddi Barber eta Marina Lameiro... [+]


CAFek Jerusalemgo tranbiaren proiektua utz dezala eskatzeko manifestaziora deitu du BDZk

Larunbatean egindako prentsaurrekoan adierazi dute manifestazioa ekainak 14an Donostian egingo dutela. 130 kolektibo, alderdi politiko eta sindikatu batu zaizkie eta "atxikimendu kanpaina oraindik zabalik dagoela" gogorarazi dute.


Hamahiru urte eta erdiko kartzela zigorra ipini diote Gernikako Mario Lopez saskibaloi entrenatzaileari

Neska adingabeari sexu abusuak era jarraituan egin zizkiola frogatutzat jo du Bizkaiko Lurralde Auzitegiak.


25 urtez 300 haur bortxatu zituela aitortu duen zirujauaren aurkako epaiketa hasi da Frantzian

1989tik 2014ra, Frantzia mendebaldeko hainbat ospitaletan egindako erasoengatik epaituko dute. 74 urte ditu Joel Le Scouarnec zirujau ohiak, eta espetxean dago beste lau sexu eraso kasurengatik.


2025-02-25 | Angula Berria
Iratxe Sorzabal preso politikoaren absoluzioa eskatu dute Irunen

Iratxeren Bidasoaldeko Lagunak ekimenak deituta, dozenaka lagun kalera atera ziren atzo Iratxe Sorzabal preso politiko irundarraren absoluzioa eskatzeko eta behingoz etxera ekartzeko, torturak salatzeaz gain.


Paxkal Indo
“Apaizek jipoitzeko beldurrez, isiltasunak sekulako lekua zuen Betharramen”

Azken asteetan François Bayrou Frantziako lehen ministroaren harira ezaguna egin bada ere, aspalditik dira albiste Betharram eskola katolikoko apaizen gehiegikeriak. Lau urtez barnetegian ikasle izan zen Paxkal Indo lapurtarrarak Euskal Irratiaki adierazi eta ARGIAk... [+]


Hasi da AEBetako Greenpeace desagerrarazi dezakeen epaiketa

Greenpeaceko kideak Dakota Acces oliobidearen aurka protesta egiteagatik auzipetu dituzte eta astelehenean aztertu du salaketa Dakotako auzitegiak. AEBko Greenpeacek gaiaren inguruan jasango duen bigarren epaiketa izango da, lehenengo kasua epaile federal batek bota zuen atzera... [+]


2025-02-25 | Mikel Aramendi
ANALISIA
Txinako Alderdi Komunista eta enpresa pribatu erraldoiak: tolerantziatik lankidetza goxora?

Otsailaren 17an Txinako Alderdi Komunistaren arduradun gorenak bildu ziren bertako enpresa pribatu handienen zuzendari nagusiekin. Ez da ohikoa aldi eta areto berberean Huawei, BYD, New Hope, Tencent, SWSC, Yushu, Xiaomi edo DeepSeek bezalako konpainien nagusi gorenak bilduta... [+]


TikTok, X eta Instagrameko algoritmoek eskuin muturreko edukiak nabarmen hedatzen dituztela frogatu dute

Ikerketa bat egin dute Alemanian, hauteskundeen atarian: kontuak sortu dituzte TikToken, X-n eta Instagramen, eta aztertu egin dute algoritmoak zer nolako edukiak erakusten dituen. Guztietan, algoritmoak eskuinera eta eskuin muturrera jotzen du gehien, TikToken nabarmen.


Galizieraren aldeko ekintzaileen helburu nagusia: larrialdi linguistikoa gelditzea

Hizkuntza bizia orain! egin dute oihu galizieraren aldeko milaka manifestarik Santiago de Compostelan (Galizian) joan den igandean. 2024ko hondarrean, azken inkestako datuek pozteko arrazoirik ez zuten eman: ezagutzak eta erabilerak, biek, egin dute atzera. Galera handiagoa da... [+]


Desokupazio-enpresa baten presioak eta mehatxuak salatu dituzte, Astrabuduko familia bat etxetik botatzeko

Etxera itzuli ahal izan diren arren, joan den azaroan kaleratu zuten Astrabuduko familia berriz ere arriskuan dago. Uribe Kostako Etxebizitza Sindikatuak salatu du mailegu-enpresa berriz ere saiatzen ari dela kanporatzea gauzatzen, oraingoan, desokupazio-enpresa bat... [+]


2025-02-25 | Gedar
Steve Bannonek nazien agurra egin du AEBetako eskuin muturraren ekitaldi nagusian

 Ekitaldian, Mileik motozerra bat oparitu dio Muski, murrizketa sozialen sinbolo eta aldarri gisa.


2025-02-25 | Euskal Irratiak
Laborantzaren orientazio legea: garaipena eskuinarentzat, porrota ingurumenarentzat

Laborantzaren Orientazio Legea pasa den astean ofizialki onartu du Frantziako Parlamentuak. Ostegunean Senatutik pasa da azken aldikoz. Iazko laborarien mobilizazioen ondotik, aldarrikapenei erantzuteko xedea du lege horrek. Aldiz, ingurumenaren aldeko elkarteek azkarki salatzen... [+]


Ágredok epailearen aurrean deklaratu du astelehenean, eta Zupiriak asteazkenean egingo du agerraldia legebiltzarrean

Karen Daniela Ágredok dioenez, zortzi bat ordu eman zituen ziegako zoruan etzanda Ertzaintzak ospitalera eraman aurretik. Segurtasun sailburu Bingen Zupiriak berak eskatu du Eusko Legebiltzarrean agerraldia egitea.


Eguneraketa berriak daude