Timo Riiho (Madrilgo Suomiar Institutuko zuzendaria): «Suomiera eta suediera, biak dira ofizial: %8 dira suedieraz hitz egiten dutenak»
Timo Riiho (kotka, Suomi, 1950) irakaslea erraz antzean mintzo da euskaraz. "Garai batean hobeto", dio. Praktikatzeko aukera handirik ere ez du, Madrilen. Gasteizen izan zen azaroan EHUk gonbit eginik, suomieraren historia eta egoerari buruz hitzaldia egiten, euskaraz eta gaztelaniaz. Bateko Suomi eta suomiera, besteko Euskal Herria eta euskara, adarrik adar jardun genuen, txepetxa adarrean saltokako ibileran.
Suomi ala Finlandia, nola jardun behar dut?
Gogoan dut Eibarren zinela 1984an, Eibarko kongresuan, Euskaltzaindiak antolaturik...
... Hitzaldia egin zenuen orduan ere, eta Suomiko egoera azaldu, ondoan Txillardegi zenuela. Hitzaldi hartantxe entzun genuen lehenengo aldiz «Suomi» hitza. Eta «suomiera», jakina. Ikasi genuen.
Guk ere ikasi genizun esaten.
Zer dela eta azaldu zinen Eibarko kongresu hartara? Nondik sortu zinen?
Euskara ikasi zenuen, beraz.
Madrilen ez duzu aukera handirik.
Hizkuntzalaritzak jarri zintuen euskararen bidean, oker ez banago.
Esan ezazu esan nahi duzuna.
Euskarak duen aditz laguntzailearen miresle zarela jakin dizut.
Hizkuntzalari ala arkeologo zara zu?
Nik dakidala, salbuespen zara Suomin. Alegia, euskarari zuk beste opa dionik gutxi dira bazterretan.
Eta alderantziz? Bada euskaldunik Suomiko egoeraren berri duenik?
Joxefran Izpizuak Rax Rinnekangasen narrazio bat itzuli zuen euskarara: Ilargia ihesi, oso lan ederra. Joseba Ossak eta Mia Rissanen-ek, berriz, Pello Lizarralderen Un ange passe itzuli zuten suomierara. Joseba Ossak, bestalde, Finlandiako ipuin eroa eta Inari, Laponiako lore idatzi zituen. Gutxi, baina ekinak, horratik!
Madrilen ari zara, Suomiko Institutuaren zuzendari karguan. Gaztelania ikertzera, euskararen bidetik heldu zinela irakurri dizut. Horrela al da?
Nola hartzen dute Madrilen zure euskara zaletasuna?
«Ez dute ulertzen, eta ez dute onartzen».
Suomi herri elebiduna da, 1922az gero, oker ez banago. 1917an burujabetza aldarrikatu zuen. Handik urte betera, gerra zibila izan zen. Eta 1922an, suomiera eta suediera, biak hizkuntza ofizialtzat hartu zituen herrialdeak.
%8 dira suedieraz mintzo direnak. %1, saamitarrak. Suomiera hiztunak, gainerakoak. Hizkuntza eskubide berdinak dituzte denek.
Estatua elebiduna den arren, udalerriak elebakar izateko modua dute Suomin.
Herri xeheak suomieraz hitz egiten zuen lehen ere, irakurri dudanez. Handikiek, aldiz, suedieraz.
Beste maila batean, Helsinkiko Unibertsitatea elebiduna da, eta hedabideei dagokienez, suomieraz argitaratzen dira egunkariak, baina badago kazeta bat, oso egunkari inportantea, suedieraz argitaratzen dena. Telebista dela eta, bi kate ditugu, kate publikoak biak, suomieraz. Baina hemen ere, kateetako batean, suedieraz mintzatzen dira astean zenbait ordutan. Kate honetan filmak direnean, suomierazko azpitituluak daramatzate.
Diskriminaziorik bada? Suedieraz hitz egiten duen gutxiengoak sentitzen du diskriminaziorik? Horrelakorik esaten du?
Hizkuntza uralikoa da suomiera. Txillardegiri irakurri diodanez, suomierak eta estonierak uharte linguistikoa osatzen dute.
XIX. mendean egin zen suomieraren batasuna. Kanpoko maileguak hartu beharrean, hizkuntzaren erroetara jo zenuten, hitz berriak asmatzera.
Kopenhage, 1974ko abenduaren 18a. Eguerdiko hamabietan ferry bat iritsi zen portura eta bertatik 100 Santa Klaus inguruz osatutako taldea lehorreratu zen. Antzara erraldoi bat zeramaten haiekin. Asmoa “Troiako antzara” moduko bat egitea zen, eta, hirira iristean,... [+]
Elur faltak eski estazio ugari kinka txarrean jarri ditu, klima larrialdiaren ondorioz. Baina paisaiari eta naturari ahalik eta etekin ekonomiko handiena ateratzeko batzuen logikak hor jarraitzen du, eta goi mendietan musika festibal erraldoi eta garestiak antolatzea da azken... [+]
Gizartean gatazka sortzen duten proiektuak jai bezperetan onartzeko ohiturari jarraituz, abenduaren 20an onartu du Eusko Jaurlaritzak Energia Berriztagarrien Lurralde Plan Sektorialaren "behin behineko bertsioa". EH Bizirik-ek elkarretaratzea egin du Jaurlaritzaren... [+]
Erik Etxartek, Sophie Layusek eta Antton Etxeberrik osatutako lehendakaritzak ordezkatuko du Peio Jorajuria, 2019tik Seaskako lehendakari dena.
Santa Marta komunitateko (El Salvador) ADES Garapen Ekonomiko eta Sozialerako Elkarteko presidentea da Vidalina Morales. “Rol horretatik harago, ingurumen ekintzailea ere banaiz, giza eskubideen defendatzailea eta emakume baserritarra; hainbat urtez borrokan egon diren... [+]
Mundu osoko 70.000 gizonek baino gehiagok hartzen dute parte emakumeak nola drogatu eta bortxatu hitz egiteko txat-talde batean. Alemaniako ARD irrati publikoko bi kazetarik egin dute ikerketa urtebetez eta erakutsi dute kasu batzuetan biktimak bikotekideak, arrebak eta amak... [+]
HTX ROCK jaialdiaren azken-aurreko edizioa izanen da abenduaren 28an, eta Atarrabiako herrian ospatuko den azkenekoa, alegia.
Gabonetako Loteriaren datuak eman berri ditu Espainiako Gobernuaren menpeko Estatuko Loteriak eta Apustuak elkarteak. Horien arabera, Araba, Bizkaia eta Gipuzkoan batez beste 84,33 euro gastatu ditu herritar bakoitzak, eta nafarrek, berriz, 53,38 euro, EiTBn irakur daitekeenez... [+]
Hainbat euskal presok salatu duenez, Zaballako espetxezainek "ezkutuko greba" hasi dute, haien erdiak gaixotasun baja hartuta. "Ezkutuko greba honen bitartez, 'zerbitzuaren gabeziak' salatzea dute helburu, baina benetako greba bati ekin ez, eta preso... [+]
Herriko elkarte eta eragileek antolatzen dute Olentzero eta Mari Domingiren etorrera Irunen, sorreratik. Goizetik gauera jakin dute udalak hartu duela ekitaldiaren jabetza eta beraz, ekitaldiaren inguruko azken erabakiak haren gain geratu direla: “Udalari eskatzen diogu... [+]
Ez dut maite aterkia partekatzen ez dakien jendea. Ez dut maite azkarregi ibiltzen den jendea, ni ez naizenean; ez eta polikiegi ibiltzen dena ere (tira, horiek pixka bat bai, baina pixka bat bakarrik). Ez dut maite autobusean pasilloaren aldeko eserlekuan esertzen den jendea... [+]
Palestinarren genozidiorako Israelek erabiltzen duen arma nagusietako bat gosea da. Alde batetik, Gazara elikagaiak sartzeko debekuarekin, eta, bestetik, Palestinako elikadura-burujabetza ezabatuta.
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Gero eta nekazaritzako test gune gehiago ditugu inguruan, hau da, nork bere proiektua martxan jarri aurretik nekazaritzan eta abeltzaintzan trebatzeko guneak. Nafarroako Zunbeltz espazioa eta Gipuzkoako eta Ipar Euskal Herriko Trebatu dira horietako zenbait adibide, gurean... [+]