Inazio Mujika Iraola. Idazle eta editorearen harremanaren abiapuntua eta funtsa konfiantza da. Aldez aurretik elkar ezagutzen badute, konfiantza moduko bat daukate dudarik gabe. Idazleak editoreak gauza ederrik aterako dion itxaropena eta konfiantza dauka, baina konfiantza normalean irabazia izaten da, argitaletxe horrek aurretik idazleari beste lanen bat argitaratu diolako. Hori da abiapuntu bat.

Ur Apalategi Idirin. Zenbat idazle eta argitaletxe eta hainbat kasu, harreman eta prozedura daude, edo egongo dira, ezta? Ondo dakigunez, argitalpen komertzialaren kasua ez da bat ezta bakarra ere. Argitaletxe bakoitzaren argitalpena testuinguru ezberdinetan egiten da, beste modu batez antolatua. Oro har, argitalpena alde batera utzita eta literaturgintzaz ari bagara, eta gutxi gorabeherako merkatu batez ari bagara, badago gutxieneko prozedura bat, errespetatu beharrekoa eta gehienetan errespetatzen dena. Inaziok esan bezala, konfiantza funtsezkoa da, oinarria da, eta konfiantza eraiki daiteke. Baina ez beti, eta orduan etortzen dira tirabirak edo gatazkak.
Hitza nahikoa da, baina prozedura horiek, hitzarmenean dagoen portzentajea, idazleari ematen zaiona eta xehetasun txiki horiek, idazleari esandako epetan bidaltzea, diru kontuak eta abar, gauzatxoak direnak, printzipioz garrantzitsuenak ematen ez dutenak, oso inportanteak dira. Izan ere, zeregin eta xehetasun hauek ez dira nahikoa konfiantza erabat bermatzeko, baina bai konfiantza desegiteko.

I. M. I. Editorea ezer baino lehen irakurlea da -lehen irakurlea-. Nik idazleari eskatzen diot lehen irakurle naizen hau bere testuarekin harrapatzea. Editorea irakurle "gaiztoa" da, edo hala izan behar du, irakurle "gaiztoa"ren rola jokatu behar du. Eta ofizio honetan zenbat eta urte gehiago egin ziurrago nago horretaz.

I. M. I. Bai. Izan ere, batzuetan egia bat garaiz ez esateagatik datozen kalteek harremanetan eragin ustela uzten dute. Arestian aipatutako konfiantza horretan kritika eraikitzailea ere sartzen baita, eta liburuaren gaineko albiste txarra eman behar denean, eman egin behar da, arrazoitua, baina eman egin behar da.
Horrez gain, freskotasuna eskatzen diot idazle hasi berri bati. Freskotasuna eta gaztetasuna, agian gauza biak bat dira. Hasi berri den gazte batek, nahitaez, irakurri duena eramaten du paperera; eraginez beteta dago, gustatu zaiona kopiatu egiten du nolabait ere. Hori normala da. Ona da, gainera. Baina kontatu, gutxienez, bere hitzez kontatu behar du. "Dena esana dago, baina ez nik esana". Hori da Angel Erro poetak bere aurreneko poema-bilduman olerki batean idatzita utzi zuena. Hori sinetsita idatz dezaten eskatzen diet nik idazle hasi berriei.

U. A. I. Perspektiba aldaketa gogorra da. Inaziok badaki, bera ere idazlea baita. Alde horretatik, bi zereginetan edo arlotan ibiltzean, berauen artean dagoen amildegiaz ohartzen gara. Alegia, idazlearen egoera psikologikoa eta editorearena guztiz desberdinak dira. Idazlea oso artega dago editoreari eskaintzen dionean eta gainera, hauskor sentitzen da.
Zuk, Mikel, editoreak zorrotza izan behar al duen galdetu duzu. Bai, noski. Baina hori, gehienetan ez da gertatzen idazle kontsakratuekin, hain dira kontsakratuak ezen zirkuituan inork ez dien esaten esan beharrekoa. Orduan, kontsakratuen hainbat liburu argitaratzen dituzte -ez beti, baina aldian-aldian bai- eta liburu horiek fintze, argaltze edo soiltze on bat beharko lukete. Hau da, ehun bat orrialde kentzea primeran etorriko litzaieke liburu horiei. Gazteen kasuan errazago ematen du hori egitea, idazle gazteak ez dio editoreari nolabaiteko edo hainbesteko errespeturik sorrarazten, eta gainera ikasteko dago. Izan ere, ez badago erabat ziur bere buruaz -normalean ez dago guztiz ziur bere buruaz edota liburuaz-, orduan aholkua errazago hartzen du. Nik, dena dela, idazlearen lekuan naizenean -denek oro har nik uste-, editoreari nire lanean sinetsi dezan eskatzen diot. Editore eta idazlearen arteko harremana gauza afektiboa da idazlearen ikuspegitik... Idazleak mimatu dezaten nahi du.

I. M. I. Ados nago. Psikologoa izaten ere ikasi behar du editoreak. Eta psikologoaren ofizioa akatsak eginez, hanka sartuz, ikasten den ofizioa da. Zuk, Ur, ongi esan duzun bezala, idazleak artega eta urduri ematen dio bere lana editoreari. Une horretan berea da munduan dagoen lan bakarra; jakina, ordu asko sartu baitu lan horretan. Editorearentzat, berriz, beste lan bat da: beste askoren artean, bat. Alabaina, hori egia bada ere, editoreak jakin behar du idazle horrentzat besterik ez dagoela une horretan. Eta idazleak, berriz, editoreak badituela aldi berean beste hainbat lan gauzatzeko edo bideratzeko. Eta ez denak literaturaren arlokoak. Hori nola eraman aurrera? Ez dago errezetarik, lehen esan dugun konfiantza eta elkarlana dago; baina ziur asko, akatsak eginez ikasten den kontua da.

Idazle batzuek "liburua erditzea" esaten diote liburua argitaratzeari. Denbora faktorea tartean da, alegia. Liburua gauza bat da editoreari ematen dion unean, eta beste bat kaleratzen den unean. Prozesu horretan denbora joan da, liburuak egokitze baten beharra izan du. Agian, ehun orrialdeko mehetze bat komeni zaio, edo ez. Baina liburuaren joan-etorri horretan akatsak ere sortu daitezke. Hots, erditu eta gero, kaleratu bitartean, hazi eta hezi behar da.


I. M. I. Nire ikuspegia biziatua da ziur aski, bi aldeetan nagoelako. Nik idazle bezala, editore bati nire lan hori hobetzea eskatuko nioke. Tira, hori da nik eskatu ohi dudana. Nondik? Alde batetik, zuzenketa lanak daude. Gure hizkuntzan beste hizkuntzetan -edo hizkuntza normalizatuetan- baino sakonago da zuzenketa, zuzentzaileek lan handiagoa dute euskaraz beste hizkuntzetan baino. Eta gero literatur alderdia dago. Urrek esan duen bezala, mehetu edo agian zatiren bat gehiago garatu edo landu beharra dagoela iradokitzen da. Edota, adibidez, daukan bukaera aldatu beharra proposatzen zaio idazleari, edota zenbaitetan, lehenago bukatzea, edo mila kontu...

I. M. I. Ez. Ez da gutxitan izaten, eta ez luke izan behar...

I. M. I. Baina gogor egiten baldin bazaio, idazteaz irudipen okerra duelako da. Batzuetan ematen du idaztea apezgo halako bat dela, eta zer esanik ez, poesian. Poeta batzuk, eta barkatuko didate poetek, badirudi apezgo batean bizi direla, eta haiek idatzitakotik ezin dela ezer ukitu. Eta horrek ez du horrela izan behar, ni iritzi horretakoa naiz behintzat. Idazle kontsakratuak aipatu ditu Urrek, bada, nire 12-15 urteko esperientziari begira hauxe esan dezaket: tratatu ditudan idazle kontsakratuek askoz errazago onartzen dituztela aldaketak edo gomendioak hasi berriek baino. Eta onartzen ez dutenean, hasi berri batzuek baino hobeto arrazoitzen dakitela. Denetarik dago alde batean nahiz bestean, jakina.

U. A. I. Denetarik dago. Gainera, bat nator Inaziok esaten duenean idazletzaren ikuspegi erromantikotik sorkuntza ukiezina bada, idazleak idazletza modu horretara bizi badu, oso zaila dela elkarlanean liburua aurrera eramatea, fintzea edota egokitzea. Hori gauza bat da, horrelako ikusmoldea duen jendea badago, baina funtsean, beste alde batetik ikusten dut baita ere, editoreak baduela malgua izateko beharra, baita kasu batzuetan eskua sartzeko arrazoirik ez dagoela onartu behar duela, eta beharbada, idazlearen borondateak onartzea balio dezakeela. Editorearena iritzi bat gehiago da, ez gehiago ez gutxiago. Luzea litzateke liburu baten arrakasta aurreikusi ez eta gerriraino hanka sartu duten editoreen zerrenda. Ez dago inon idatzita, eta beharrik horrela den, editoreak liburua bere galbahetik pasa behar duenik. Tira kasuak eta kasuak daude.

I. M. I. Bat nator Urrek esandakoarekin, eta orain editorearen ikuspegitik ari naiz jakina.

I. M. I. Sen onak edo zentzu komunak dioenez, liburua beti idazlearena da. Beste alde batetik ikusita, liburua kaleratzen denean, liburua irakurlearena da, halakorik balego behintzat. Baina halakorik egoteko arriskua baldin badago da argitaletxe bat dagoelako, eta banatzaile bat, eta liburu denda bat ere bai. Beraz, ez dira bazterrean utzi behar hain begi onez ikusten ez diren beste interes batzuk, interes ekonomikoak, alegia. Liburugintza ez baita altruismo hutsez egiten. Editoreak liburuaren alde egiten du, baina ez literatur ikuspegitik bakarrik. Finean, argitaletxeek liburua ondo sal dadin nahi dute beste liburu berri batzuk atera ahal izateko, funtsean, horrela, argitalpenaren katea biziarazi, elikatu eta hobetzeko lan egiten du edo ustez behintzat hobetzeko.

U. A. I. Ni ez naiz sartuko kontsiderazio juridikoetan, ez bainaiz aski zorrotza izango, alde psikologikoari helduko diot berriz ere: idazlearen ikuspegitik, hein batean, idazleak bilatzen duena editorearen ospea da. Katalogo aberats eta distiratsua duen editorearekin argitaratzea autore eta obra horien guztien balioaren zati bat eskuratzea bezala da idazlearentzat. Bestalde, maila konkretoago batean idazleak zera eskatzen dio editoreari, zabalpen txukuna eta promozio ahalmena, noski. Izan ere, gaur egun liburu bat inprimatzea ez da ezer, liburua ez bada zabaltzen, inprimatua izanagatik ere, ez bada aipatzen eta promozionatzen liburua hilda dago. Alegia, editoreak sinetsi behar du idazlearen lanean. Ageri denez, oso gauza konplexua da, edo ez da horren samurra liburua argitara ematea.

U. A. I. Nik bizi edo ikusi izan dudana hauxe da: idazle bat zapuztua sentitzen denean bere liburuak duen harrera eskasarengatik, arrazoi ezberdinak tarteko, instintiboki editoreari egozten diola errua. Kasu batzuetan gerta daiteke arrazoia izatea eta beste batzuetan ez. Jabetzaren arazoa korapilo horren barruan kokatu behar dela uste dut, oso harreman berezia da editorearen eta idazlearen artekoa, eta idazle gisa babesa bilatzen duzu editorearengan.
Analogia asko egin daiteke: prostituzioarekin adibidez, txuloa eta prostitutaren arteko harremana. Edota feudalismoaren sistemarekin, hau da, nik babesa eskaintzen dizut eta zuk niri produktua ematen didazu, ni "aberasteko". Gehien aberasten dena editorea baita, eta esan dudan hau badakit oso erlatiboa dela. Izan ere, gurean ez dut uste editoreak asko aberasten direnik liburugintzarekin, edo literaturgintzaren liburugintzarekin behintzat. Baina, idazlearen sentimendua da: "joño, zerbait gehiago eskura nezake".

I. M. I. Gehien "aberasten" dena editorea bada, inor ez da askorik aberasten... Nik dakidana da, hondoratzeko arriskurik handiena editorearena dela. Idazleak badu beste heldulekurik, oro har, banatzaileak eta liburu dendak, liburua saltzen ez bada, itzuli egiten dizute. Baina editoreak ordaindu egin behar ditu inprenta lanak beti. Ezin dio inprentari esan, "A, liburu hau ez da saldu, beraz ez dizut ordainduko".

I. M. I. 1993an sortu zenetik Alberdaniak literatur genero guztiak landu nahi zituela aditzera eman zuen, literaturaren muga barruan edo kanpoan, baina literaturaren mugetatik sobera ere aldendu gabe. Uste dut hitza bete dugula. Noski, poesia nahi genukeen intentsitatearekin landu al dugu? Ez. Baina ez ditugu jasotzen argitaratzen ditugunak baino askoz poesia liburu gehiago. Liburu on bat izan eta argitaratu ezinik geratu, hori ez zaigu askotan gertatu. Tira, poesia sailean, guk urtean bat edo bi liburu argitaratzea daukagu. Saiakera lanetan gure esperientzia ez da batere txarra izan, gure liburu salduenen artean badira saiakerak, badira hiruzpalau ondo saldu direnak, baina badira batere saldu ez direnak ere. Gu saiatzen gara liburu bakoitzarekin aurreikuspen bat egiten. Hau salduko da, ongi; hau ez, baina hala ere kaleratu egin behar da. Alabaina batzuetan ez dugu asmatzen. Hor dugu Kutsidazu bidea, Ixabelen kasua.

I. M. I. Ez da xuxen horrela. Legenda bat da hori gure literaturaren mintzalekuetan. Kutsidazu bidea, Ixabel -bidenabar, beste izenburu batekin etorri zitzaiguna- irakurri nuenean, argitaratu egin behar genuela esan nion Jorge nire lankideari. Kontua da guk argitaletxe "serioaren" ospea genuela. Hau da, Otto Pette eta Itzalen itzal liburuak atera berriak genituen, liburu "seriotzat" joak. Hala ere, guk esan genuen "liburu honek -baita guri ere- on egingo digu". Eta hitzez hitz esan nuen: "Lehen edizioa agortuko dugula uste dut". Gezurrik ez nuen esan, jakina, lehen edizioa agortu zelako, eta ondoren hogeita hamar baino gehiago etorri zirelako. Beraz, batetik, liburuarekin gertatua gertatu ondoren, esamesa ugari zabaldu da nonbait bazterretan. Eta bestetik, bistan denez, editorearen begia ez da beti fidagarria.

I. M. I. Liburu batek urtea salba dezakeenik asko esatea da. Hau da, liburu batek koska on batzuk igo ditzake zure ekonomiaren zenbakiak, salba dezake pixka bat. Urtean liburu dezente ateratzen duzunean, zailagoa da ordea; guk 30 liburu inguru ateratzen ditugu urtean, batzuetan gehiago ere bai, orduan bakar batek ez dizu onura hori ekarriko. Hasi berria zarenean, gutxiago kaleratzen duzunean, hori gertatzea errazagoa da, posibleagoa da.

U. A. I. Gure problematika zeharo ezberdina da, gurea ezin dugu Alberdaniarekin edo argitaletxe handiagoekin konparatu. Utriusque Vasconiaek baditu urte batzuk, eta katalogo polit samarra osatu du dagoeneko. Gurea bokazioz sortu izan zen nolabait, behar konkretu bati erantzuteko, hau da, unibertsitateko euskarazko argitarapenei leku egiteko edota arlo horretan espezializatzea eta zegoen hutsuneari erantzun bat emateko. Besterik ez. Denok dakigunez sektore hori ez da komertziala, irakurlegoa mugatua da kopuruz eta hori arazo handia da abiatzeko unean. Nola eman iraupenik halako asmo bati? Utriusque Vasconiaeren erantzuna sinplea izan zen eta horrela jarraitzen du izaten: Argitaletxean inork ez du zentimorik kobratzen argitalpen lanarengatik, autoreak dira kobratzen duten bakarrak, eta horri esker gure argitalpen politikan anbiziotsuak izaten segi dezakegu. Hau da, biderik izango ez luketen eta guk gustuko ditugun liburuak argitaratzen segitu nahi dugu politika hau eramanez.
Gero, arrazoiak arrazoi, beste sail bat ireki behar izan genuen, eleberri alorrean, aipatze beharrik ez dagoen liburu [Gure Gauzak S.A. Ur Apalategi Idirin] baten inguruan. Baina, potentzialki komertzialagoa izan daitekeen sail batean sartzen zarenean ikuspegia eta politika aldatzen da. Tira, gure esparrua guk finkatu dugu, eta horri duin erantzutea da gure asmoa.

I. M. I. Badago oinarrizko gauza bat: euskal irakurleak Durangori zerbait eskatzen dio. Bere idazle gustukoen liburuak nahi ditu. Bisitaria joan egiten da eta liburua erosi egiten du. Urtean zehar hainbeste erosten ez duen jendea da gainera. Durangoko Azokan idazle eta argitaletxearen arteko harremanetan badago erabaki garrantzitsu bat. Hau da, zein dira argitaratu behar diren liburuak? Izena duten idazleak? Izenik ez dutenak? Liburu errentagarriak huts-hutsik? Idazle hasi berri bat nekez eraman daiteke Durangora. Oharkabean pasatuko da. Puntako idazle bat, berriz, komeni da Durangon. Nik 1987an argitaratu nuen nire lehen liburua. Orain ez da orduan bezala, eta hau eskarmentutik diot. Orduan liburu batek azaroan edo abenduan bidea egiten ez bazuen ere, maiatzean egin zezakeen. Orain oso zaila da hori. Beraz, idazle hasi berri bati ez dio onurarik ekarriko Durangoko Azokan estreinako argitaratzea.

U. A. I. Durangoko Azoka saihestezina da, existitzen da, Inaziok ondo azaldu du nola funtzionatzen duen Durangok. Nolanahi ere, zer egin daitekeen eta zer ez, argitaletxe bakoitzak jakin behar du eta horren arabera bere estrategia antolatu eta zehaztu. Nire ustez, editore bezala liburu on bat baldin baduzu, sinesten baduzu liburu horretan, eta idazle ezezaguna baldin bada, ni liburuak Durangoko Azokatik at bere bidea egin dezan saiatuko naiz. Durangoko Azokak ez du bermatzen betiere liburuaren arrakasta, elefante ultra-mediatizatuena salbu. Eta hori ere ikusteko dago. Izan ere, denok dakigu salmenta kopuruen inguruan gezur asko esan direla azken urteotan.