EAE-ANV: Abertzaletasun ezkertiarraren sorrera
Abagunea zehatz bezain erabakiorra zen. 1930eko urte aldakorrarena hain zuzen ere. Primo de Riveraren Diktadura amaitu bezain laster, Estatu osoan barrena indar politiko guztiak hasi ziren prestatzen etor zitekeen aldaketa politikoari aurre egiteko. Estatu mailan egindako hainbat ekimenen artean, Donostian abuztuak 17an burutu zuten hitzarmena mugarri izan zen, erregimen berriaren ezaugarri pare bat nabarmendu zituelako. Alde batetik, bertan elkartutakoek funtsezko aldaketa bultzatu nahi zutelako: erregimen mota aldatzea, Errepublikak monarkia orkezkatzea, alegia. Bestetik, alderdi katalanek jarritako baldintza: mutazio politikoa gauzatutakoan, Kataluniak Autonomia Estatutua izatea.
Jardun politikoa horrelako osagai berriekin indartzen ari zen garaietan, euskal eremu nazionalistan, 1921az geroztik indarrean zegoen EAJ-PNVren eta CNVren arteko zatiketari bukaera eman nahi zioten batzuek eta besteek. Izan ere 1930eko hasieran bi alderdi horiek berriz batzeko prozesuari ekin zioten. Hainbat ekimenen bitartez, urte osoan aritu ziren bategite horren oinarri politiko-ideologikoak eztabaidatzen. Hori zela medio, Comunion Nacionalista Vascaren baitan, bereziki, korronte bat azaldu zen euskal nazionalismoak zituen hainbat ezaugarri kolokan jartzen zituena: hots, konfesionaltasuna, Errepublikarekiko eta indar politiko ezkertiarrekin egin beharreko aliantzen politikari buruzko indefinizioa. Beste hainbat arazo, Euskadik izan beharko zuen barne egituraketa, euskararen inguruko arautegi sabinianoaren aurkako jarrera, prentsaren kudeaketa... azaldu ziren arren, lehen aipaturikoak izan ziren eztabaidaren ardatz nagusiak.
Anacleto Ortueta, Jose Ignacio Arana, Luis Urrengoetxea, Luis Areitioaurtena eta beste hainbaten arabera, euskal nazionalismoak bere ideologia berritzeaz gain, beste ikusmira politiko zabalagoak, batik bat ezkertiarrei zuzenduak abiatu behar zituen egoera politiko berriaren atarian. Planteamendu horiekin bat egin zuten Bergarako Asanbladaren aurreko hilabeteetan abertzale ugarik, baina behin betiko bilkura hori burutu zenean, "Jaungoikoa eta Lagi Zaharra"ren doktrina nagusitu zen. Manuel Arantzadi bezalako jelkide historikoek atzera egiten zuten legez, "Aberri"tik zetozen Manu Egileor, Keperin Jemein edo "Juventud Vasca"tik etorritako Jose Antonio Agirre ezagunak eutsi zioten betiko lelo jeltzaleari, Sabino Aranaren garaietatik aldatu gabe irauten zuen horri. "Gu geunden tokian gaude" aldarrikatuz, alderdiaren izaera konfesionalari eta jatorrizko izenari -EAJ-PNV delakoari- helduta bizkarra ematen zioten zetorren aro errepublikano eta laikoari. Hori dela medio, eztabaida horretan azaldu zen sektore ez tradizional eta liberalak, Bergarako asanbladan galtzaile atera zelako, han bertan jakinarazi zuen alderdi berri bat sortuko zuela.
Estraineko testu horretan, CNVk eta EAJ-PNVk egindako batuketa antzutzat jotzen zuten, mende hasierako ildo eta kontzepzioen gainean burutu zutelako. Bide batez, alderdi horiek batzeko bidean, geroxeago ANVren baitan egituratuko zirenen aurrean izandako ulertezintasunak behartzen zituen sektore horiek erakunde berrian aritzeko. Oinarri ideologikoa Euskal Herriaren nortasun nazionala baieztatzea izanen zen. Hori lortzeko Euskadi mailan eta baita Espainian ere hainbat puntu azaltzen zituen: Euskal eremuari zegokionez, euskal hizkuntza berreraiki eta zabaldu ez ezik, euskal nazionalitatearen gainontzeko ezaugarriak ere -kultura bereziki- sustatu beharra zegoela zioten. Politikoki, euskal lurraldeetan agintzen zuten instituzioek anaia-arrebak bailiran aritu behar zutela, mankomunitateak martxan jarriz. Era berean, giza mailan, lana eta kapitalaren arteko harremanak eta lurjabegoen arazoak konpontzen saiatu behar zutela. Helburu horiez gain, azpimarratzen zuten Euskal Herriaren eskubideak berreskuratzeko gertu zeuden erakunde guztiekin lan egiteko prest zeudela. Ildo hori zabalduz, gertu zeuden ANVkoak Espainiako alderdiekin jarduteko baldin eta, kolektibitate nazionalek lortzeko zituzten eskubideak onartzeko ados bazeuden. Hainbat puntutan, -gizartearen auzia, laikotasuna, errepublikazaletasuna- manifestu horrek azaldu zituen gabeziek alderdi berria erren utzi zutela zirudien; baina hurrengo hilabeteetan, aukera izan zuten hutsune horiek ederki betetzeko.
Garapen zaila izan zuen EAE-ANVk hain aldekoa zirudien aro errepublikanoan. Berez, 1931ko apirilaz geroztik eratu zen estatu laiko eta ezkertiarrean, euskal nazionalismoaren eremuan, jelkideak nagusi suertatu ziren Euskal Herri osoan, EAE-ANVren kalterako. 1931ko apirilaren 12ko hauteskundeetan, koalizio errepublikano sozialistarekin joan zirelako, emaitza nahiko onak lortu zituzten. Bizkaian, adibidez, 21 udaletan zinegotziak erdietsi zituzten. Horien artean Bilbokoak eta Barakaldokoak nabarmendu ziren. Hiriburuan zazpi eserleku eskuratu zituzten, haien artean EAE-ANVren buruzagiak ziren Tomas Bilbao, Jose Domingo Arana edo Nikola Madariaga zeudelarik. Ezkerraldeko hirian, alkatetza Miguel Abasoloren eskutik lortu zuten EAE-ANVkoek. Lorpen horiek borobildu zituzten, urte horretako maiatzaren 31n, beste zenbait herri bizkaitarren alkatetzak -Arrigorriaga, Gorliz, Murelaga...- eskuratu zituztenean.
Dena den, udal bozketa horietan izandako arrakasta ez zen errepikatu bi hilabete beranduago burutu ziren hauteskunde orokorretan. Euzko Abertzale Ekintzak, koalizio errepublikar-sozialistatik kanpo aurkeztu zelako, oso emaitza kaskarrak izan zituen. Bizkaian, hau da ezarrera sendoena zuen lurraldean, botoen %5era ez zen iritsi, elkargo handiagoen babesik gabe ez zuela hautesleria handirik nabarmenduz. Alderdi ezkertiarrek lehen biurteko errepublikanoan izan zituzten desberdintasunak eta Euskal Autonomia Estatutuarekiko izan zuten jarrera makala zirela medio, 1933ko hauteskundeetan EAE-ANVk EAJrengana hurbildu nahi izan zuen, baina arrakastarik gabe. 1936koetan berriz, Frente Popularrarekin bat egin zuen, baina inolako eserlekurik erdietsi gabe.
Azken aro errepublikano horretan, ezkerrera jo zuten EAE-ANVkoek oso nabarmen; 1936ko ekainaren 28an egindako biltzarrean, programa politiko sozialista eta independentista onartu zuten. Horrekin 1934ko urriaz geroztik zetorren erradikalizazio prozesua sakondu egin zuten Jose Olivares "Tellagorri", Gabriel Goitia eta Luis Areitioaurtena bezalako buruzagiek, EAE-ANVren sektorerik ezkertiarrena osatzen zutenek, alegia. San Andresgo Manifestua bertan behera uzteaz gain, kapitalismoaren aurkako programa onartu zuten Bilbon bildutakoek. Jakina, alderdikide horiek ez zuten aukerarik izan eginkizun ezkertiar hori martxan jartzeko, 1936ko Gerra berehala hasi zelako. Bai, ordea, hainbeste defendatzen zuten Euskal Herriaren eskubideen berreskurapen osoaren alde zeuden alderdiekiko elkarlana abiatzeko. Izan ere, EAE-ANVkoak, Gonzalo Nardizen bitartez edo Jose Imazi esker, Bizkaiko Defentsa Batzordean eta Donostiakoan aritu ziren. Nardiz, Eusko Jaurlaritza osatu zenean, Nekazaritza kontseilari bilakatu zen, eta karguan jarraitu zuen Gerra osoan zehar eta baita erbestean ere, Eusko Jaurlaritza desegin zen arte. Era berean aipatzekoa da aeneuvetarra izan zen Tomas Bilbao, Negrinek gidatzen zuen gobernu errepublikanoan ministro izan zela, 1938ko abuztutik gerra amaitu bitarte. Hala eta guztiz ere, izen ospetsu horien gainetik, ezbairik gabe, EAE-ANVren ekarpen esanguratsuena, martxan jarri zituen gudari batailoiak izan ziren. Beste alderdiekin gertatu zen legez, Gerrarekin batera puztu egin baitziren Accion Vascaren lerroak gudari andana hornitzeko. Ezkerra eta nazionalismoa uztartu nahian zebiltzan gazte askok bat egin zuten "Olabarri", "Euzko Indarra", "Askatasuna" eta "EAE-ANV" batailoiekin, Tomas Etxabe, Gabriel Goitia, Bernabe Orbegozo "Otarbe", Luis Ruiz de Agirre "Sancho de Beurko", eta beste aeneuvisten agindutara.
Baina Gerrak lagundu zuen hazkunde hori, Gerraren ondorioz ere hustu egin zen. Gudan bertan hildakoez gain, fusilamenduak, erbesteratzeak... diktadura frankista luzeak indargetu egin zuen nazionalismo ezkertiarraren adar gazte hori. Ahuleziak ahulezia, urruneko erbestetik, Buenos Airesetik, Jose Olivares Larrondok eta Pello Irujok martxan jarri zuten Tierra Vasca: EAE-ANVren egunkariaren lekukoa hartu zuen hilabetekaria indar handiz piztu zen. Itsasoz bestaldeko deserrian bazeuden ere, burua eta bihotza Euskal Herrian izan zuten beti Algortakoak eta Lizarrakoak Tierra Vasca egiterakoan. Bide batez, oso esku zabalez aritu zirelako, EAE-ANVren aldizkari hori, euskal abertzale eta ezkertiar guztien bozeramaile bilakatu zen; berriro ere, beraien sorrerako manifestua aldarrikatzen zuen, Euskal Herriaren eskubideen berreskurapen osoaren alde zeuden alderdi guztien elkarlana egiaztatuz. Argentinatik bazen ere, politika abertzale eta ezkertiarra aurrera eramatea ahalbideratuz.
Zer nolako harremana dugu heriotzarekin? Zer nolakoa helduek, zer nolakoa haurrek? Adinean gora egin ahala nola aldatzen da heriotzarekiko dugun begirada? Eta nola hitz egin heriotzaz haurrekin?
Bai, gai tabua bada ere, hitz egin dezagun heriotzaz. Hirugarren saio honetan... [+]
Azken aste eta hilabeteetan, mota guztietako erakunde politiko eta ekonomiko eta enpresarialek etengabe altxatu dituzte gerra-hotsak. Baina zarata burrunbatsu horren asmoa argi pentsatzen ez uztea eta beldurrak gure analisia nahastea balitz? Saia gaitezen errealitate hori... [+]
Armadak egindako genero krimenen gero eta froga gehiago dauden arren, Israelgo emakumeen kolektiboek ez dute aintzat hartu edo ukatu egin dute, neurri handi batean, NBEren gaitzespen txosten berria.
Sasoitsu, osasuntsu eta bizipozez gainezka egotea dut helburu. Jaten dudanak, egiten dudanak eta pentsatzen dudanak eragina du oreka eta malgutasuna lortzeko eta tentsioa saihesteko.
Anbotoko Mari ezagutzen dugu askok, Aralarko dama, Aketegiko dama eta beste izen ugariz ere ezaguna dena. Amalur izaki gorputza hartua da Mari, gure jainkosa, euskaldunon artean ezaguna. Soineko apainez jantzitako andere bezala aurkezten da herri askotan. Baina nor ote da Mari... [+]
Egurra diamanteak baino arraroagoa, bakanagoa da. Bai, unibertsoan errazagoa da diamanteak topatzea egurra baino.
Proventza eskualdean, Alpeen hegoaldean abiatu zuten Lili Saint-Laurent euskaldunak eta Mathias Guibert proventzarrak abeltzaintza proiektua duela hamar urte pasatxo. “Ardi, ahuntz, behi, txerri eta pottokekin plantatu ginen etxalde dibertsifikatua landuz, baina laborantza... [+]
Ospitalizatuta dauden pazienteek eskumuturrekoan eramango dute “e” ikurra. Hala, osasun langileek badakite herritar horiek eskatu dutela euskaraz artatua izatea. Osakidetzak dio euskarazko komunikazioa errazteko beste tresna bat gehiago dela. Proiektu zabalago bateko... [+]
Kabia gune okupatuaren 19. urteurrena ospatzeko jarduerak egingo dituzte gaurtik domekara bitartean, apirilaren 24tik 26ra. Bi hamarkada betetzear dagoen gune autogestionatu honek hainbat gorabehera izan ditu bere ibilbidean, eta, Udala bultzatzen ari den Hiria Antolatzeko Plan... [+]
24 talde berri iragarri ditu Hatortxu Rock elkartasun jaialdiak. 63 talde iragarri dituzte dagoeneko eta guztira, 100 talde izango dira jaialdiko bost eszenatokietan.
Izaki Gardenak
Noiz: apirilaren 20an.
Non: Iruñeko Gazteluko Plazan.
-----------------------------------------------
Ordu erdia baino ez da falta Iruñeko Gazteluko Plazan kontzertua hasteko; baina erdi hutsik da oraindik, euria ari baitu. Porlanezkoa nahiz ez den,... [+]
Zelenskiri Ukrainako gerra amaitu behar duen bake akordioa "arriskuan" jartzea leporatu ostean, Putini egin dio errieta Trumpek bere sare sozial Truth Socialen. Sergei Lavrov Atzerri Ministroak adierazi du bake akordioa adosteko prest dagoela Errusia. Kievek jakinarazi... [+]
Bizkaian eguneko zentro publikorik ez duen eskualde bakarra da. Elkarretaratzea eginen dute apirilaren 27an, 12:00etan, Sopelako (Bizkaia) Udaletxeko plazan.
2026ko hauteskundeei begira, zutabe bat ireki du Enbata-k. Plantan emanak izanen diren zerrenda abertzaleen hautagaiei ideia kutxa bat eskaini nahi die, beren programak Herriko Etxeen eskumeneko sail ezberdinetan eraikitzeko. Hilabete honetan, Herriko Etxeek euskararen alde egin... [+]