Xabier Monasterio: «Hizkuntzek elkarren artean dituzten desberdintasunak azal hutsekoak dira»


2021eko uztailaren 27an
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.
Mintzairaren miraria jarri diozu zure saioari titulua. Zergatik hautatu zenuen mintzaira hitza eta ez hizkuntza?
Gaur egun ez dakit erabateko sinonimoak ote diren ere; esango nuke erabilera dialektala daukatela -mintzaira Iparraldean erabiltzen dute gehiago, eta hizkuntza Hegoaldean-. Baina uste dut hizkuntza hitza irakaskuntza ofizialean oso debaluatua dagoela -Hizkuntza eta Literatura, institutuan edo ez dakit non gainditu beharreko irakasgai bat-. Beraz, hautatu nuen beste hitz lirikoago bat -mintzaira- Nolanahi ere, nik mirariari eman nahi nion garrantzia, niretzat hizkuntza guztiak benetan miraria direlako.

Mintzairaren sorreraz ari al zara?
Jakina!

Nola sortu ote zen hitz egiteko gaitasuna?
Denetarik esan izan da. Hizkuntzalaritza oso zientzia berria da, eta zientzia ez zen garaietan, denetariko aieruak, iradokizunak eta teoriak agertu ziren, aurreko jendeak ere mirarizkotzat jotzen zuelako hizkuntzaz baliatzea eta hizkuntza izatea. Adibidez, guarani herriak Ñamandú jainkoa zeukan, eta haien aburuz mintzamena Ñamandúk bere buruari eginiko oparia zen; eta gero, bere baliagarritasuna ikusirik, gizon-emakumeei dohain gisa ematea erabaki zuen. Indian ere mintzamena jainkosa baten oparia izan zela esan ohi zen. Euskal Herrian ere mitologiarekin lotu izan dugu -Aitorren hizkuntza: izaki mitologikoa asmatu dugu, eta haren emaitza gisa ikusi izan da hizkuntza, ez hain urruneko garaian gainera-. Biblian, berriz, Babelgo dorrearen istorioa agertzen da: gizakiek heldu nahi dute Jainkoaren aginteraino, horretarako dorrea eraikitzen dute, eta oso handinahiak direnez, Jainkoak zigortu egiten ditu. Nola? Hainbat hizkuntza nahasiz eta emanez. Horrek frogatzen du urtetan hizkuntza bakarraren aldeko teoria erabili zela: hizkuntza "ama" egon zela, eta harengandik "kumeak" sortu zirenekoa; frogatu ez den teoria da, bestalde. Gaur egungo ildoak beste bide batetik doaz.

Zer diote ildo horiek?
Aldi berean hainbat tokitan sortuko zirela hizkuntzak.

Nola?
Aipatu ditugunaz gain, teoria asko dago: lehenbizi interjekzioak izan zirela; edo lehenbizi oihuak, eta oihutik hitzera pasatu ginela geroztik... baina hori ere ez da frogatu. Gaur egungo hizkuntzalariek diote, hain egitura konplexua denez hizkuntza, nekez erator daitekeela oihutik. Berezko kontua izan zela, pixkanakako garapen osoa izan zuena, baina jada berez egitura konplexutik abiatu zela hizkuntza. Dena den, inork ez daki nondik sortu zen, eta nekez jakingo dugu nola, testigantza idatzirik ez daukagulako: zaharrenak duela 5.000 urtekoak baitira.


Liburuan agertzen duzunez, gizakiak bost bat milioi urte daramatza Lurrean; hitz egiteko gaitasuna, berriz, duela 30.000 urte inguruan kokatzen duzu...
Bai, milaka eta milaka urte pasa zituzten hura gabe. Batere hitz egin gabe? Hori ere ez dakigu. Beharbada honelako hizkuntzarik gabe, gizakiak berak ere beste era batekoak zirelako: ez ziren homo sapiens sapiensak, gu garen bezalakoak; beste era bateko primateak ziren; beharbada hitzezkoa ez zen beste komunikazio kode bat erabiltzen zuten.

Gizakiok animaliak gara baita ere. Ez al da hizkuntzaren dohaina duen beste animaliarik?
Guk hitz egiten dugun bezala egiteko ez, behintzat. Animalia guztiek edo gehienek badituzte beren barne-kodeak. Semiologian beti aipatzen dira tximinoen kasua, erleen dantza, baleen orro berezia, izurdeena... Gertatzen dena da kode horietan guztietan ez dagoela bigarren artikulaziorik -nolabait esateko: letrak lotzea, letra horiek ordenatuz hitzak osatzea, eta esanahi bat edo beste ematea; ez da berdin casa edo saca-. Animalien kodeak, berriz, "linealak" dira, nolabait. Guk "bigarren buelta" bat ematen diegu zeinuei, eta hori da gizakion bereizgarria.

Zer izan zen lehenik, mintzaira ala pentsamendua?
Esango nuke elkarren osagarriak direla. Ez dut pentsamendurik gabeko hizkuntzarik imajinatzen, eta hizkuntzarik gabeko pentsamendurik ez dago, hizkuntzarik gabeko gizakirik ez dagoen bezala -ez badauka halako afasia bat edo gaixotasun kroniko larririk-. Baina, beno, hizkuntza beti da pentsamenduaren sostengua; eta bere arauak, bere egiturak dituenez gero, gure pentsamendua moldatu egiten du. Guk, pentsatu, hizkuntzaren baitan pentsatzen dugu. Hizkuntzarik gabe ez dugu pentsatzen.

Munduan 150.000 hizkuntza izan omen dira. Nola eman zen ugaritasun hori?
Ugaritasuna berezkoa delako. Gaur egungo murrizketa da anormala dena, gero eta hizkuntza gehiago galtzea, hizkuntza batzuek beste hizkuntzak jatea. Hizkuntzak bizidunak dira, izaki bizidunek erabiltzen dituztelako, eta haiek bezala hizkuntzak ere jaio, hazi, batzuetan ugaldu eta beste batzuetan hil ere egiten dira. Eta kasu bakanen batean berpiztu ere bai -hebreera, adibidez-.

Zergatik sortu ote zen hizkuntza?
Gizartearen beharrei erantzuteko. Gizakiok mendeetan elkarrekin bizi izan gara, taldeetan, herri txikietan... Migrazioak ere elkarrekin egin izan ditugu. Elkarren beharra dugu ugaltzeko, laguntzeko, bizi irauteko... Nolabaiteko kodea behar genuen, eta han-hemen hizkuntzak sortu ziren, aldi berean uste denez. Hizkuntzaren abantailak? Oso handiak dira. Oso elementu gutxirekin errendimendu ikaragarria lortzen dugu. Eta ahozkoa izateak ere sekulako abantailak ekarri zituen argi indarrik ez zegoen garai haietan, aukera ematen baitzion gizakiari gauez ere komunikatzeko ehizan, kobazuloan, beren harremanetan...

Nola egin ote zuen gizaki batek beste gizaki batzuen kodeak ikasteko?
Hori gizakia bezain zaharra da. Itzulpena beti egon da. Giza talde batek hizkuntza propioa garatzen zuen; baina, jakina, aldamenean beste giza talde batzuk bizi ziren, eta haiek premia berberak zituztenez, antzeko edo bestelako kodea sortzen zuten; baina merkataritzarako, trukerako, harreman fisikoetarako erlazionatu beharra zeukatenez, itzulpenaren beharra sortu zen. Eta bitarteko oso fenomeno politak egon dira, pidgin izenekoak: hau da, helburu zehatz baterako bi komunitateen artean sortzen diren sasi-hizkuntzak. Bi komunitateek beretik ematen dute, baina besteena ere onartzen dute; niri oso ariketa demokratikoa iruditzen zait, gaur egun gertatzen ez dena. Euskaldunok pidgin bat izan genuen balearen arrantzaren garaian, Islandia eta Kanada aldeko indioekin trukean ibiltzeko, eta pidgin hartan indioen hizkuntza, euskara eta latina nahasturik zeuden. Hori beti egon da: kotoi landaketetan, Gurutzada garaietan... Horregatik orain jendea spanglisa edo euskañola egiten delako harritzen denean esan beharko dugu horiek historian gizakia bezain fenomeno zaharrak direla eta beti onurarako izan direla, harremanak bideratzen lagundu dutelako.

Baina bestelako hizkuntzak direla eta, gizakiak aurreiritzi asko izan ditu eta jarraitzen du izaten. Hori ere betitik izan al da?
Bai, hizkuntza identitatearen seinalea ere izan delako. Hizkuntzak gauza asko esaten ditu gutaz, uste dugun baino gehiago. Esaten du, adibidez, nongoak garen, gure adinaz ere asko -zaharrek eta gazteek ez baitute berdin hitz egiten, ez doinuan, ez hiztegian, ez forman...-; gure generoaz ere esaten du, dugun lanbidea ere salatu dezake, eta abar. Eta giza taldeak, horretaz konturaturik, beren identitatearen ikurtzat hartu izan du hizkuntza, bakoitzak berea. Eta albokoa, ulertzen ez dena, ezezaguna dena, beti txartzat, arbuiagarritzat hartzeko joera izan du. Edonon.

Hizkuntza zahar eta modernoak, zailak eta errazak...
Horretaz bai hitz egin nahi nukeela! Izan ere, «nirea ona, besteak txarrak» hortik abiaturik, hainbat eta hainbat aurreiritzi eratortzen dira. Adibidez, hau handia da, eta handia denez gero inportanteagoa da; eta hau txikia da, eta txikia denez gero ez da hain inportantea. Nik uste dut hizkuntza guztien duintasuna eta berdintasuna defendatu behar dugula, hiztun kopurua edozein izanda ere, 200 milioi edo 200 hiztun izanda ere. Beste etiketa bat: hizkuntza batzuk zailak dira ikasteko, eta beste batzuk errazak. Euskararen kasuan beti entzuten dugu hori: euskara oso zaila da ikasteko; oso zaila da oso bestelakoa delako; baina beti pentsatu behar dugu A-tik B-ra dagoen distantzia B-tik A-ra dagoen berbera dela. Eta edozein hizkuntzaren lehenbiziko ezaugarrietako bat ikasgarritasuna dela. Hizkuntzak bere iraupena bermatu behar du, eta horretarako belaunaldi gazteek ikasi egin behar dute; ikasgarria ez balitz, edozein hizkuntza galdu egingo litzateke automatikoki. Hizkuntza guztiak, egiturari dagokionez, berberak dira. Hizkuntzek elkarren artean dituzten desberdintasunak azal hutsekoak dira.


Azkenak
‘The Washington Post’ eta Trumpen aurka lerratzeko izua

Zerbaitek definitzen badute Ameriketako Estatu Batuetako politikagintza, beste esparru askotan bezalaxe, hori show-a edo espektakulua da. Xextra ugari gertatu dira hilabeteotan guztiotan, baina tartean bat, berriena, egunkari handi bati dagokiona.


Iñaki Sexmilo (suhiltzailea)
“Iritsi den lehen larrialdi zerbitzua izan gara zenbait tokitan, herritarrak oso eskertuta daude”

Hogeita hamaika suhiltzaile nafar joan dira Valentziara, uholdeen ondoko garbiketa lanetan laguntzen, Horietako bat da Iñaki Sexmilio. "Zenbait lekutan gurea izan da iritsi den lehen laguntza taldea, herritarrak oso eskertuta daude", azaldu du Metropoli Forala... [+]


2024-11-05 | Euskal Irratiak
Debrien Figurak, feminismoaren eta transfeminismoaren inguruko eguna arrakastatsua Oztibarren

Baionan Loverdose eta Atharratzen Bekat’uros egin den bezala, Oztibarren (Nafarroa Beherea) Debrien Figurak feminismoaren eta transfeminismoaren inguruan antolatutako egunak arrakasta izan du.


2024-11-04 | Julene Flamarique
Sastraka gaztetxeko bederatzi gazteen absoluzioa eskatu dute Portugaleten

Azaroaren 5ean epaituko dituzte Barakaldoko epaitegian. “Kapitalismoaren logikatik kanpo” dagoen alternatiba bat sortzeagatik okupazio mugimendua “kriminalizatu eta zigortu” nahi dutela salatzen dute gaztetxeko kideek. Txirbilenea Kulturgunearen hustearen... [+]


2024-11-04 | ARGIA
Janzkeraren kontrolaren aurka protesta egiteagatik atxilotutako ikasle irandarra askatzeko eskatu du AI-k

Amnesty Internationalek jakinarazi du azaroaren 2an Teherango Unibertsitateko ikasle bat atxilotu zutela arropa kentzeagatik. Barruko arropatan gelditu zen neska, Irango janzkera kode islamiar zorrotzaren aurka protesta egiteko.


Hauteskundeak AEB: zeri erreparatu informazio uholdearen erdian

Han eta hemen entzun eta irakur daitekeenez, azken hamarkadetako lehiarik estuena aurreikusten da AEBetako hauteskunde presidentzialetan, Donald Trump eta Kamala Harris hautagaien artean. Azaroaren 5ean, asteartez egingo dira bozak. Emaitzak Euskal Herrian gauerdia denean hasiko... [+]


2024-11-04 | Leire Artola Arin
ANALISIA
Zer irabazi dugu Errejónekin?

Urriaren 24tik Espainiako Estatuko hedabide guztietako lerroburuak eman dizkiote Iñigo Errejóni, eta maiztu arte erabili dute haren izena, ezker-eskuin. Gutxitan ikusten den zarata mediatikoa lortu du, eta badirudi oihartzunak luze jarraituko duela. Orain... [+]


2024-11-04 | Leire Ibar
Hiru familia etxegabetu ditu Berakah-k, Gasteizko elizaren gizarte ekintzak, urtebetean

Berakah fundazioa “baliabiderik ez duten pertsonei laguntzeko” sortua bada ere, aurten familia bat baino gehiago kalean utzi du. Urriaren 31n izan da azken etxegabetzea, Gasteizko familia bat kaleratu dute parrokoak etxegabetze demanda firmatu ostean.


2024-11-04 | Sustatu
Jokoteknia 2024 Bilbon egingo da azaroaren 9an

Jokoteknia Bideojokoen Euskal Jardunaldiaren zazpigarren edizioa azaroaren 9an (larunbata) egingo da Bilbon, Euskararen Etxean, 09:45etik 13:00etara. Jokoteknia jardunaldietan euskal bideojokogintza industriako aditu eta jokalariak batera jarri ohi... [+]


2024-11-04 | ARGIA
Nazioartean “botere sozialista gaurkotu bat” antolatzeko deia egin dute Gazte Topagune Sozialistan

Urriaren 31tik azaroaren 2ra Gazte Koordinadora Sozialistak eta Ikasle Abertzaleak-ek Gazte Topagune Sozialista egin dute Altsasun (Nafarroa). Europan eta Euskal Herrian hedatzen ari diren “proiektu atzerakoiak” jarri dituzte jomugan eta joera horiei ez dietela... [+]


2024-11-04 | Leire Ibar
Langileen legez kanpoko trafiko delitua egotzita atxilotu dituzte bi gazte Tolosan eta Deban

Ostiral gauerdian atzeman zituen Ertzaintzak ustez langileak ilegalki zeramatzan bi furgoneta, Ertzaintzak uste du Europako beste herrialde batera bidean zirela, han lan egiteko. Atxilotutako gidarietako batek hamar pertsona zeramatzan furgonetan eta besteak 22.


Israel armaz ez hornitzeko eskatu diote NBEri 52 herrialdek

Turkiaren ekimena babestu dute nazioarteko herrialde ugarik, gehienak arabiarrak edo islamiarrak, baita Hegoafrika, Brasil, Kuba, Errusia, Norvegia eta Vietnamek ere, besteren artean.


Eguneraketa berriak daude