Veneziako arte biurtekoan egon naiz aurten. Nik gehien estimatzen dudan hiria da Venezia, xarma berezia du bere ahuldadean eta horma heze belztuetan. Hala ere, turismo ibilbideetatik edo uholdeetatik kanpoko kaleek duten isiltasuna da gehien erakartzen nauena, batez ere kotxerik gabe bizitzea zer den ez dakigun hiritakoentzat.

Beste zerbaitek erakartzen nau hiri horretan, artea ikusteko eta gozatzeko erraztasuna alegia. Edozein txoko, kale, plaza, etxe edota edozein elizatan, VI. mendetik hasita XIX. menderainoko artelanak bila ditzakegu, eta gainera bizirik, hau da, museotan sartu gabe eta sortu zirenerako funtzioa galdu gabe. Tizianoren koadroek elizetako kulturako izaten jarraitzen dute, XIV. mendeko jauregiak bizitokiak dira eta kaleetako amabirjinen iruditxoak XV. mendeko marmolezko tailak izan daitezke. Hala ere, azken bidai honetan arteak segida duela konturatzeko moduko ikuskizuna zegoen: Biurtekoa. Eta ez da arte garaikidearen behin behineko presentzia, Veneziak Peggy Guggenheimek osatutako bilduma gordetzen baitu amerikar aberats bitxia bizi izan zen jauregian.

Veneziari buruz hitz egin denean iraganean itotako hiria dela esan izan da, baina kontuan izaten badugu hiri honek urtero munduko zinema jaialdi ospetsuenetako bat duela, arkitekturari buruzko munduko biurteko handiena eta arte garaikideko biurteko zaharrena, konturatzen gara salaketa faltsu xamarra dela.

Baina hala al da? Biurtekoak eta zinema jaialdiak garaikidetasunean jartzen al dute Venezia bezalako hiri bat? Hemen, azken urtetan eztabaidatu den gaiaren muinean sartzen gara. Zein da gaur egun biurteko baten zeregina?

Sortu zenean, orain 100 urte baino gehiago, nazioarteko erakusketa handien eredua jarraitu zuen, baina artean berezitua. Komunikabideak oso arinak ez ziren garaian ez zen hain arraroa erakusketa orokor bat behar izatea egoera aztertzeko eta toki ezberdinetan egiten ziren gauzak parekatzeko eta jakitera emateko. Egoera horrek 80ko hamarkadara arte iraun zuen unean uneko garaietara egokitu ondoren.

Gaur egun ez dago arazo handirik jakiteko zer egiten duen Txinako artista batek edo New Yorkeko azken joerak zein diren ezagutzeko. Irudiaren ugaltzeak eta batez ere, Internetek asko arindu ditu informazio beharrak ia kontrako efektua eragin arte. Horregatik zaila da biurtekoen edo modu horretako erakusketa handien zeregina justifikatzea.

Baina, egoera hori egiaztatu ondoren, gero eta biurteko gehiago azaldu ziren 80 eta 90eko hamarkadetan. Hiri askok egin dute erakusketa erraldoien alde: Istanbul, Lyon, Praga, Mosku, eta abar. Zergatik gero eta gehiago eredua zalantzan jartzen ari diren unean?

Artearen bi funtzio ez berriak baina bai garrantzi handia hartu dutenak etorri dira erakusketa handien eredua salbatzera: ikuskizuna eta turismo kulturala. Veneziak XVIII. mendetik aurrera eta XIX. mendean garatu zuen estrategia bera indar berriturik azaldu zaigu XX. mendearen bukaeran eta XXI.aren hasieran: jendeari ez zaio arte garaikidea horrenbeste interesatzen, gustatzen zaiona bidaiatzea da, bidaiaren aitzakiaz kultu izatea eta gero bizi den giza taldearen artean kontatzea. Gainera ikuskizun handiek txundituta bizi gara. Arteak hori eskaintzeko ahalmena du eta hori ondo dakigu Euskal Herrian bizi garenok Bilbon ezin hobeto funtzionatu du eta.

Istanbuli munduan eta batez ere Europan tokia egitea interesatzen zitzaion. Turkia herrialde aurreratua eta garatua zela erakutsi behar zuen eta artea etorri zen -ez bakarrik artea, baina artea ere bai- biurtekoa zegoela erakustera eta arte garaikideko museoa zabaltzera -aurtengo Veneziako biurtekoaren erakusketa bateko arduraduna den Rosa Martinezek gidatuta-. Lyonek Frantziako bigarren hiria zela erakutsi behar zuen eta arkitektura lan handiak eraiki ondoren biurtekoa asmatu zuen, Parisi itzal pixka bat egiteko kultur zentro moduan eta bide batez, Frantziako hiriburuak duen turismo arazoak arintzeko.

Aurten beste bi hirik hartu dute artearen makulua izena nazioarteko komunikabideetan entzun dezagun: Praga eta Mosku. Garai bateko Europa ekialdeko herrialdeek behar handiak dituzte munduko "orden berrian" zein den bete behar duten rola jakiteko eta Europa erdialdean dagoen Praga hiriak turismo kulturalaren aldeko apustu gogorra egin du, ikuskizun handi baten beharra ikusi duen era berean.

Azkenik, Mosku ezin da iragan sobietarraren handikerietan galdu eta San Petesburgek betetzen duen tradizioaren hiriburuari aurre egiteko garaikidetasuna eta modernotasuna besterik ez zaio geratzen eta horregatik artearen aukera Ermitagek suposatzen duen zamari aurrea hartzeko.

Beraz, hor ditugu artearen gaur egungo lanak, ikuskizuna eta dirua lagatzen duen turismoaren negozioaren aitzakia izatea. Dugun gizartea ezagututa ez da harritzekoa, baina artearen barruan sartuta gaudenak egoera etsita onartu behar al dugu?

Nire ustez arteak beste funtzio asko betetzen ditu eta hain zuzen Veneziako biurtekoaren erakusketa nagusiaren arduraduna izan den Maria Corralek gogorarazi digu. Berarentzat artea plazer estetikoa edo bisuala eta buruari eragitearen artean dago, hau da, zentzuen gozamena eta pentsamendua zabaltzea izango lirateke artearen zereginetako bi gutxienez. Eta horixe da Veneziako erakusketetan sumatu nuena, arteaz gozatzeko eta pentsatzeko aukera, besterik ez eta hainbeste.