Duela bi urte Sarako besteen egunetan, irailaren 16an, Sarako eliz dorreak su hartu zuen, goizeko 9etan, zur gehienak erre ziren. Elizak 1615ean arramoldaketak ezagutu zituen Pedro Axularren eskutik. Idazle famatuak, lapurtarrez idatzia, euskal letretan erreferentzia bihurtu den Gero liburuaren idazlea berak ordaindu zituen obrak.

Eliz dorrearen gainean idatzia zen "Oren guziek dute gizona kolpatzen azkenekoak du hobira igortzen", mendeak zeharkatu ditu, herri euskaldunaren nortasunaren lekukotasun gisa geldituz. Bi urtez dirua bildu eta zauriak zainduz -saratarrak tradizioari oso loturik baitaude, eta beraz elizari atxikiak- dorrea konpondu dute. Konponketak poesiari eta arteari lotu dituzte Juan Gorritiren laguntzarekin, hark zur hondatuei bizi berri bat oparitu dielako. Tradizioa zaindu dute Saran, usaian bezala, euskarari babesa ematen. Ezkila berria erakutsi digute, sinboloz betea eta euskaraz idatzitako esaldiz betea. Plaza bete-betean erakutsi digute, tradizioa herriak zaintzen baitu, harekin bizi behar baita.

Inaugurazio eguna etorri da eta hara non ezkilaren amabitxia heldu zaigun, tradizioaren babesle, Michele Alliot-Marie anderea! Bera baita tradizioaren zaindaria, Euskal Herriko ondarearen babesle, ezkila horren aitzinean dugun hori, auzapez ardura zuelarik euskaraz hitz egitea debekatzen zuena, hura bera deitu dute. Hura baita Jauntxoa, tradizioa menpekotasunaren sinonimoa baita oraindik, Frantziako armadaren nagusiari eskaini zaio ohorea, Frantziako Iraultzaren ondotik saratar familia osoak desterratuak, eta han hil izan zirenen herrian, Frantziarekiko traidoreak zirelakoan!

Hori guztia politika baita, Alliot-Marie andereak hautesleria beharrezkoa baitu eta tradizioari interesa dionaren itxura ematea funtsezkoa baitu. Harrigarria dena da horretan sinesten dugula oraindik, boza hari ematen segitzen dugula, nahiz eta hain agerian izan faltsukeria hutsa dela, haren interesa bakarra boterea dela, eta hemen beharrezko dituen indarrak ezarriko dituela. Izan ere, ezkilaren inaugurazioaren ondotik, berehala joan behar izan zuen Donibane Lohizuneko erretore berriari harrera egiten baitzitzaion eta han ere agertu behar baitzuen. Horri antolaketa eta determinazio politikoa ez bazaio deitzen, ez dakit zer izen eman!

Baina, hain nortasun ukatzaile den emazte horren aitzinean, esperantzazko argiak ere piztu zaizkigu, esperantza Marie Darrieusseq idazlearen eskutik etorri zaigu azken aste hauetan. Euskal Herrian sortua, Frantzian eta frantses letretan fama eta ohorea lortu ditu oso gaztetik. Hogeita hamasei urteko idazlea munduan zehar ibili da, eta egun batez euskal idazle bat zela erran omen zioten. Horrek bere baitan oihartzuna izan du, euskara ikasten hasi da, beste euskal idazleekin harremanetan sartu da eta argitaratu zuen lehen liburua (Truismes) Alberdaniaren eskutik euskarara itzuli eta plazaratu zuen.

Bi emazte, abantzu auzo berekoak, fama handikoak eta hautu desberdinetakoak. Marie Darrieusseqek sustraiei buruzko gogoeta bat eramaten ariko da, baina zerbait gehiago ere. Azken eleberrian Le Pays izenburua duena, haurdun den emazte bat, independentzia lortu duen herrira itzultzen da. Sustraiak, familia, herria, bizia, oroimenak, ingurumenak ditu aipatzen, erreala bihurtu den euskaldun askoren ametsa: independentzia. Idazlearen eskutik dugu ezagutzen amets hori altxagarriagoa zaigu politika hutsa baino. Gai bera gaur egun ia desagertu baita, independentista izateak presondegira eramaten ahal baitu.

Tradizioa hor, lerroetan dago, frantsesez idatzia da, baina munduan zehar ibili eta gero, idazleak ametsa posible dela eskaintzen digu, herria gure baitan baitago. Agian, euskaraz irakurtzeko aukera ere izanen dugu.