Benetako Asterix Zesarren kontra
- K. a. 50. urte inguruan, Julio Zesar Galia osoan nagusitzen ari zela, burukomin handiak ekarri zizkion oztopo bat topatu zuen. Gehienontzat, oztopo hori fikziozko pertsonaia da eta Asterix du izena. Frantziako Antzinako historia hobeto ezagutzen dutenentzat, pertsonaia erreala izan zen eta Vercingetorix zuen izena. Dirudienez, biak hilehoriak ziren, bibote luzea zuten eta lumak eraman ohi zituzten euren kaskoetan; biek eraman zuten Julio Zesarren legioa porrotera; baina Uderzo eta Goscinnyren istorio umoretsuen parean, Vercingetorixen benetako istorioa tragikoa izan zen.
Julio Zesar nobleziako familia bateko semea zen, baina hondasun urrikoa. Galiara abiatzerako Erromako politikan etsai ugari eginak zituen. Ustelkeriaz akusatu zuten eta ondorengo prozesu juridikoak erabateko porrot ekonomikoan utzi zuela diote historialariek. Galian galdutako hondasun eta ospea berreskuratzeko aukera paregabea zuen. Gainera, 200 bat urte lehenago 70.000 galiarrek, Alpeak gurutzatu ondoren, Erroma arpilatu zuten. Orduz geroztik Erroman galiarrei zieten beldurrak are handiagoa egingo zuen Julio Zesarren garaipena.
5 urteko kanpainaren ondoren, buruzagi erromatarrak galiarrak sakabanatzea lortu zuen, tribu batzuk suntsituz eta besteak aliatu bihurtuz. Pilatutako hondasunekin eta eszena politikora itzultzeko txartela lortuta, Julio Zesar atzera Erromara itzuli zen K. a. 53. urtean, Galian «erabateko bakea» ezarri zuela iragarriz.
Baina bakea urrun zegoen. Eta katuak alde egin zuenean, saguak dantzan hasi ziren. Cenabum hirian »egungo Orleans» merkatari erromatar talde bat hil zuten eta hori altxamendu zabalago baten abiapuntu baino ez zen izan. Jazarpen honek Vercingetorix zuen buru: Celtillus aitaren ametsa egi bihurtu eta galiar guztien batasuna lortuko zuen. Julio Zesarrek Vercingetorix «zeru urdinean bat batean azaldu zen tximista» zela idatzi zuen. Baina galiarren matxinada luzaz prestatu zuen Vercingetorixek. Aurrerago Zesarrek «indar eta diziplina handiko gizona» zela esango zuen. Eta ordurarte diziplina ez zen galiarren erresistentziaren dohairik handiena izan.
Avaricum-eko biturigoek -egungo Bourges- euren hiribildua ez zutela erre nahi esan zioten Vercingetorixi. Avaricumek ez zuen Asterixen komikietan ikusi ditugun etxalde txiki eta galduen antza handirik. 40.000 biztanleko hiria zen, harresi indartsu batek inguratua. Vercingetorixek biturigoen nahiaren aurrean amore eman zuen; Avaricumi eutsiko zioten.
Erromatarrek hiria setiatu zuten. Harresia gainditzea denbora eta pazientzia kontua zen. Baina Zesarrek ez zituen ez bata eta ez bestea soberan. Gainera, Vercingetorixen gizonek atztik eraso zuten. Julio Zesar galiar erasotzaileei segika abiatu zen, alferrik, Vercingetorixek ihes egin baitzion. Umiliazioak ematen duen amorruaz, Avaricumera itzuli, galiarren defentsan zirrikitu bat aurkitu eta Julio Zesarrek nahi zutena egiteko baimena eman zien bere gizonei. Eta haiek zekitena egin zuten: hiria suntsitu eta bertako 40.000 biztanleak hil zituzten. Mendekua bete zuen, eta Avaricumeko zigor eredugarriari esker galiarrak beldurtuko zituen.
Efektua alderantzizkoa izan zen, ordea. Erresistentzia indartu zuten galiarrek. Zesarrek, orduan, bere lau legio iparralderantz bidali behar izan zituen eta gainerako 6 legioak berekin hegoalderantz joan ziren, Vercingetorixi segika. Bi ejerzitoak luzaroan Allier ibaian behera joan ziren, egungo Auvernia zeharkatuz, parez-pare ibaiaren alde banatan. Zesarrek probokazioa erabili zuen etengabe, galiarek ohiko erantzun bero eta desordenatua eman zezaten. Baina Vercingetorixen eskutik, galiarrak pazientzia eta estrategia ikasten ari ziren. Bataila irekia saihestuz, galiarrak Gergoviako hiribildura, Vercingetorixen etxera, iritsi ziren eta bertan gotortu. Gotorleku ederra zen Gergovia, muino natural baten gainean eraikia, hegi malkartsuez inguratua.
Zesarrek bere legioak batu zituen berriro: 40.000 legionari guztira. Baina isolatuta zeuden, etsaiez inguratuta eta elikagairik gabe. Aukera paregabea errematea emateko, pentsatuko zuen galiarrak. Eta aurreko erreparo guztiak ahaztuta, zaldun galiarrek erromatar legioa eraso zuten aurrez-aurre. Presaren presaz, porrot egin zuten eta Alesiara erretiratu ziren, Gergovia bezala muino batean eraikitako gotorleku segurura.
Lehenik, Julio Zesarren legionariek Alesia trintxeraz inguratu zuten, 16 kilometroko eraztuna osatuz. Baina erromatarrek bazekiten arriskua ez zegoela soilik hiribilduaren barruan; kanpoan ere milaka galiar zeudela borrokarako prest. Horregatik trintxera eraztun zabalagoa eraiki zuten atzean, 40 kilometrokoa oraingoan.
Eta Julio Zesarren korapiloak Vercingetorix estutu zuen. 30 egunetarako elikagaia besterik geratzen ez zitzaienean, galiarren buruak Asterixek inoiz hartuko ez lukeen erabaki krudela hartu zuen. Elikagai gehiago ezin zen lortu, bada elikatu beharrekoak murriztu beharko ziren. Borrokarako gai ez ziren Alesiako biztanle guztiak gotorlekutik bota zituen. Hiriko harresia pasarazi zien, baina gero Julio Zesarrek ez zien hesi eraiki berria zabaldu. Ez zituen esklabu bezala ere nahi. Eta Alesiako biztanle guztiak gosez hil ziren bi ejerzitoen artean harrapatuta.
Galiarren lehen erasoari ederki eutsi zioten erromatarrek. Bigarren eraso gogorragoa gauez egin zuten galiarrek, baina orduan ere Julio Zesar garaile izan zen. Vercingetorixek ezin zuen kanpoko armada itzelarekin komunikatu eta horrela ezinezkoa zen eraso koordinatua antolatzea. Galiarren ejerzitoa bururik gabeko erraldoia zen.
Hirugarren erasoa erabakiorra izan zen. Azkenean, galiarrek barrutik eta kanpotik eraso bateratua jotzea lortu zuten eta egun osoan borrokan jardun zuten garaile garbirik gabe. Egunaren amaieran egoera kritikoa zen erromatarrentzat. Baina galiarrak ere nekatuta zeuden. Ez zen haientzat druidaren edabe magikorik. Eta Julio Zesarrek bere armarik garrantzitsuenetakoa mantentzen zuen: estrategia. Azken uneraino bere ejerzitoaren azken erreserba fresko gorde zuen eta etsaia ahulenen zegoenean, komandante buruaren kapa gorria jantzi eta galiarrak atzetik eraso zituen. Kaosa nagusitu zen galiarren artean eta ahal zuten bidetik ihes egin zuten. Galiarren batasuna ere ihesi joan zen gau hartan.
Vercingetorix pertsonalki errenditu zen Julio Zesar eta bere legionarien aurrean, horrek ekarri ohi zuen liturgia guztiarekin. Bere arma guztiak lurrean utzi eta Julio Zesarren aurrean belaunikatu zen Vercingetorix. Gero kateak ipini eta horrela eraman zuten Erromaraino. Han hil zuten galiarren buruzagia. Garaipen honek Galia eman zien erromatarrei, eta erromako boterea Julio Zesarri. Historiako ateak parez-pare zabaldu zitzaizkion.
Istorio hau ez da suaren inguruko basurde afariarekin amaitzen galiarrentzat. Baina, nork daki? Beharbada, Galiako ipar-mendebaldean, Babaorum, Aquarium, Laudanum eta Petibonum kanpamendu erromatarrek inguratutako etxalde galduan, Asterix txikiak eta Obelix bere lagun handiak, bizkarrean menhirra hartuta, Julio Zesarri burukomin galantak ematen jarraitu zuten. Historia garaileek idatziko dute, baina historiaren zati hau 2.000 urte geroago umorez eta kolorez, galtzaileek berridatzi dute.
Argentinako Abokatuen Gremioa erakundean egiten du lan Laura Taffetanik (Buenos Aires, Argentina, 1963). Gobernuaren errepresioa pairatu duten maputxe ugarirekin lan egin du azken urteetan, eta Askapena antolakundeak antolatutako topaketa antiinperialisten barnean izan da Euskal... [+]
Iragarrita zegoen moduan, Bilboko Errekalde auzoko Etxarri II gaztetxea hustu du Ertzaintzak 9.00etan abiarazi duen operazioarekin. Arratsaldean protesta manifestazioa egingo dute auzoan, 19:00etan Amezolako tren geltokitik abiatuta.
Ezbeharra ostegunean gertatu da eta SOS Nafarroak 16:00 orduak jotzear zirela jaso du haren berri. Medikua, anbulantzia et Foruzaingoa bertarako dira, baina ezin izan dute gizona suspertu eta bertan hil da.
Aurtengo berritasuna da. Ahobizi eta belarriprest rolen artean aukeratzeaz gain, herritarrek Euskaraldia Hikan parte hartzeko aukera izango dute. Hitanoa erabiltzen ez den herrietan, toka eta noka, bien erabilera bultzatuko da, eta hitanoa bizirik dagoen herrietan nokaren... [+]
Interview. Urez eta hondarrez
Egileak: Telmo Irureta eta Mireia Gabilondo.
Aktoreak: Telmo Irureta eta Dorleta Urretabizkaia.
Zuzendaria: Mireia Gabilondo.
Konpainia: Tentazioa.
Noiz: apirilaren 2an.
Non: Victoria Eugenia Klub Aretoan,... [+]
Ezagutzen duzue Kneecap filma? Oscar sarietarako hautatu zuten. Belfasteko hirukote baten istorioa da. Kneecap Hip Hop talde ezaguna da gaur egun, eta hizkuntzaren aldeko jarrera (gaelikoa) argia dute, IRAren osteko belaunaldiaren gorabeherak kontatzen ditu filmak; drogak eta... [+]
Galdera batzuen aurrean, behin eta berriz helduok ume sentitzen garela dio Iñigo Martinezek, “bizitza zulo existentzialez beterik” dagoelako. Galderaz galdera "behin-behineko erantzunen bila" aritzeko asmoa du irakasle eta filosofoak. ARGIA... [+]
Euskal Herriko Laborantza Ganberak hogei urte bete ditu. 2005ean sorturik, bataila anitzetatik pasa da Ainiza-Monjoloseko erakundea. Epaiketak, sustengu kanpainak edota Lurramaren sortzea, gorabehera ainitz izan ditu hogei urtez.
Giza-katea antolatu du Subflubiala ez! plataformak eta hitzordua Artaza-Romo Institutuan jarri du gaurko 18:00etan. Bizkaiko Foru Aldundiak Ingurumen Inpaktuaren Adierazpena (IIA) aldatzea du helburu eta horrelakorik ez du onartzen plataformak.
Europan kutsadura maila aztertzen aritzen den Toxicowatch erakundeak egindako ikerketaren emaitzak dira. Erraustegia martxan jarri aurretik egin zituzten lehen azterketak, eta ondoren 2024ra arteko laginak aztertu dituzte. Iazko laginen emaitzak dira honakoak.
Elkarteko Andoni Burguetek nabarmendu du espetxean dauden presoek egindako delitu gehienek behar sozioekonomikoekin lotura dutela.
Gergely Gulyas Hungariako Presidentetza ministroak eman du erabakiaren berri, Hagako auzitegiak atxilotze agindua ezarrita dion Benjamin Netanyahu Israelgo lehen ministroa herrialdera heldu den egun berean. Israelgo armadak Gazako eremu gehiago hartzeko asmoa duela... [+]