«Sokazkoen teknikariarekin pasako zaitut" esan digute… Halaxe deitzen diote Donostiako Erviti musika dendan soken limurtzearekin doinu egiten duten musika tresnekin lan egiten duen Jon Galarragari. Ez du bere burua luthiertzat, ez du inor mindu nahi, antza. Dioenez, luthierra sokazkoak konpondu eta egin ere egiten dituen pertsona da. Urtetan, luthierra izateko ikasketa bereziak egin dituena deitzen da horrela. Ez hori bakarrik, "gitarrak egiten dituena ere luthierra da" argitu digu, ofizioaren orotarikotasuna islatu nahian.

Luthier izenak lautea instrumentuan du jatorria. Lautea jatorri arabiarra duen musika instrumentua da, Europako aristokraziak geroago hartu eta musika kultuaren adierazgarri bihurtu zuena. Hasieran edozein musika tresna konpontzen zuenari deitzen zitzaion luthierra. Arotzak eta egurrarekin lan egiten zuen jendea izaten zen lanbide honetan aritzen zena, baina denborarekin profesionalizatu egin ziren eta harizko musika tresnak konpontzen zituztenei baino ez zitzaien hala deitzen.

Jon Galarragak txistua, dultzaina eta alboka jotzen ditu; musikaria bada izan, baina ustekabean hasi zen lan honetan. Orain 15 urte ez Euskal Herrian ez Espainian ez zen lan honetan aritzen zenik. Horregatik, dendan saltzen zituzten musika tresnei konponketa txikiak egiten hasi zen. Modu horretan, musika tresnak ez zituzten zertan atzerriko fabriketara bidali. Kontua da, oraindik ere, oso musika tresna gutxi sortzen dela hemen eta gehienak kanpotik ekarri izan dituztela beti. Konponketak egiteko kanpora bidaltzea garesti izaten da oso eta, beraz, halabeharrez lan honetan hasi behar izan zuen. "Gustatu behar zaizu hala ere, eta baita eskua izan ere, artisau arima behar duzu azken batean".

Horretan bat dator Alipio Guinaldo. Guinaldok Jonen tailerraren albo-alboan du berea. Txikitandik Donostian bizi izan den salamancar honek haizezko instrumentuak konpontzen lan egiten du, bai egurrez egindakoak, baita metalezkoak ere. Saxoa ikasteko saiakera egin duen arren, musika ezagupen gutxi duela onartu digu.

Hegazkinen mekaniko eta delineatzaile izateko ikasi zuen berak, baina San Sebastian egun baterako danborrak egiten hasi eta dagoeneko 23 urte daramatza tailerrean lanean. Hiru milioi pezeta balio duen fagota eskuetan hartu gaitu; 15 milioi pezeta balio duenik ere konpondu behar izan du. "Hau musikarien luzakin moduko bat da. Izugarri estimatzen dute euren instrumentua eta Formula 1ean ibiltzen direnentzako auto mekanikoa dena gara gu eurentzat", kontatu digu barre artean. Euskadiko Gazte Orkestrakoek, aurten Txinara egin duten bidaiara joan aurretik, zorte ona opa ziezaieten eskatu omen zieten. "Zer egingo dugu zuen laguntzarik gabe?" galdera eginda joan ziren hara.

Askotan, musika tresnak fabrikatik ekarri eta puntuan jartzea izaten da hain zuzen ere egiten duten lana, mekanikoak bailiran: biolinen zubiak martxan jarri, ziriak gogortu, arimak bere lekuan jarri… Lehen sorospen horiek ikastera, Bartzelonako lantegi batetara bidali zuten Jon Galarraga. Pixkanaka konplexutasun handiagoko gauzak eskatzen hasi zitzaizkion dendan eta orduan Alemaniara egin zuen bidaia, bertan nola lan egiten zuten ikustera. Han sokazko instrumentuen fabrikazio prozesu osoa ezagutu zuen. Hori izan da bere eskola, eta baita Alipio Guinaldorena ere.

Eurak hasi zirenean ez zen orain diren luthier eskolen antzekorik, ez Euskal Herrian behintzat. Praktikak egin ditu maisu. Are gehiago, Guinaldo maisu ez, irakasle ere egin da. Musikenen irakasten die egun, musikako goi zikloa egiten ari direnei nola zaindu euren instrumentuak. Instrumentuen mekanika eta mantenua da ikasgaiaren izen teknikoa eta derrigorrezko ikasgaia da gainera etorkizunean musikari profesional izango direnentzat. Asmoa musikariek euren instrumentuek izaten dituzten kalte txiki horiek euren kasa konpontzen irakastea da, orain artean musikariek ez baitzekiten "zer zen" eskuetan zutena, "behatzak jarri eta jo, besterik ez zuten egiten", dio Guinaldok. Orain, zein pieza dituen, nola muntatzen diren eta soinua zergatik sortzen duen ikasten dute, bere laguntzarekin.

Profesional gisa, oso jende gutxi ari da instrumentuak konpontzen Euskal Herrian. Bilboko Juan Crisostomo Arriaga musika kontserbatorioan da Euskal Herriko luthiergintza eskola bakarra. Bertan, hiru urtez fisika akustikoa, matematika eta kimika ikasten dituzte, besteren artean. Patxi Atozki Iruñeko luthierrak hantxe ikasi zituen luthier izateko lehen lezioak. Handik Italiako Cremona hirira jo zuen, luthiergintzan gehiago trebatzeko. Musikaria da bera eta artisautza ere gustuko zuen. Iruñean den antzineko tailer batean ari zen lanean, musikarekin zuen afizioak ofizio hau aukeratzea erabaki zuenean.

Ikasketa horiek beharrezko ikusten ditu berak, baita biolina jotzen jakitea ere, gutxienez, biolinaren soinua ezagutzea. Hori gabe, zail egiten zaio hainbat konponketa egin daitezkeela sinestea. Italiako esperientzia ere oso lagungarri izan zitzaiola nabarmendu du, han luthier asko ezagutu baitzuen eskolan eta lantegi batean ere aritu zen Stradivarius eta beste maisu handien sehaska den hirian, sekretu txikiak ikasten.

"Orain 40 biolin egin eta gutxi gorabehera gehienak dezenteak izaten dira. Kalitatea estandarra izaten da. Lehen ez zen ziurtasun hori izaten, baina 40 horietarik bat ona irten eta paregabea izaten zen. Hori da diferentzia", dio Jon Galarragak. Hala ere, instrumentu zaharrei dutena baino balio handiagoa ematen zaiela uste du.

Orain ere badira eskuz lan egiten jarraitzen dutenak, baina kapritxozko pieza moduan egiten dituzte instrumentu horiek eta prezioa ez da konpetitiboa izaten gainera. Horietako bat da Atozki iruindarra. Atozkik ere, Ervitikoek bezala, konponketak egiten ditu batez ere, baina gustuz harizkoak zaharberritzen aritzen da. Urtean pare bat biolin ere eraikitzen ditu eta baita saldu ere. Hala ere, onartzen du hauen prezioa ez dela batere lehiakorra egungo merkatuan.

Egurrezko instrumentuen munduan, onak artesanalak izaten jarraitzen dute, profesional hauen arabera. Euren ustez makinek ezingo dute eskuen lana ordezkatu, ez behintzat kalitatezko soinu bat lortu nahi bada. Teknologia berriekin eta teknika modernoekin, gauzak erraz konpontzen direla onartzen dute, baina instrumentuek eskatzen duten mimorik ez diete ematen.

Egile batzuek ez dituzte euren sekretuak ezagutzera eman nahi. Hori ulertzea kosta egiten zaie elkarrizketatu ditugun artisau hauei, horregatik, tailerrera doan edozeini, dakizkiten guztiak erakusten dizkiote.

Langileok argitu digutenez, atzerritar asko etortzen da bere burua laguntzaile bezala eskaintzera. Bertakorik apenas. Bertakoek gainera, kanpora jo behar izaten dute lehenago edo beranduago, ofizioaren ikasteko. Musikari gero eta gehiago izanik, teknikari gehiago ere beharko dira eta, horrenbestez, Euskal Herriko musika konpontzaile eskola on baten hutsunea sumatzen dute.