1520ko uztailaren lehena. Hernan Cortes buru zutela, espainiarrak Tenochtitlan-en sartu ziren, egungo Mexiko Hirian. Leiendak dioenez, aztekak Aztlan-etik etorri ziren, arranoak hegan hasten diren lurraldetik. XII. mendearen bukaera aldera Mexikoko lautadara iritsi eta euren nagusitasuna ezarri zuten. Tenoch buru zutela, 1325ean, Texcoco lakuko uharte lohitsu antzura eraman zituen Huitzilopochtli jainkoak bidalitako arranoak eta han sortu zuten Tenochtitlan.

200 urte geroago, Cortes iritsi zenean, lokatz eremua zena, hiri handi eta boteretsua zen, dike, kanal eta zubiz josia, lorategi flotantez inguratua. 78 eraikuntzak osatutako barruti sakratua zuen eta erdian mailakatutako piramide formako Tenplu Nagusi ikusgarria. Unibertsoaren erdigunea.

Urre goseak itsututa, Cortesen gizonek eta haien atzetik etorri zirenek ez zuten seguruenik betirako galdu den ikuskizun hori behar bezala apreziatuko. Lanpetuta ibiliko ziren Jaungoiko ahal guztiduna ezagutzen ez zuten basapizti haiek bide onetik eramaten eta, batez ere, topatzen zuten urre guztia -amestu baino askoz gutxiago- urtu eta Europa zaharrera eramaten.

Urrezko pieza gutxi daude, hortaz, Guggenheimeko erakusketan. Baina guztira ia 600 lan bildu eta Mexikotik kanpora azteken zibilizazioaren inguruan inoiz egin den erakusketarik handiena osatu dute. Gainera Mexikon bertan ikus ez daitezkeen pieza batzuk ere badira Bilbon. Lanetako batzuk ez datoz Mexikoko bildumetatik eta herrialde honetako 1972ko Ondare Legearen arabera, baimenik gabe Mexikotik atera diren objektu guztiek, muga berriro pasako balute, ezingo lukete berriro irten. Eta bildumazale atzerritarrak ez daude euren piezak galtzeko prest.


Enrique Norten arkitektoak beirazko egitura bat egin du erakusketaren obra guztiak paratzeko. Baina piezak ez daude nolanahi ipinita. Felipe Solis, Mexiko Hiriko Antropologia Museo Nazionaleko zuzendari eta erakusketa honetako komisarioak Azteken Inperioaren historia eta bertako bizimodua islatu nahi izan ditu. Horretarako erakusketa hainbat zatitan banatu eta ibilbide jakin bat proposatu du. «Erakusketa hau gai bakoitzak bere atmosfera izan dezan eta hausnarketa bultza dezan pentsatua dago», adierazi du Solisek.

Lehen aretoa Mexikoko inguru naturalari eskaini dio. Kultura prekolonbinoek animalia eta landareak errealismo handiz jorratzen zituzten artean, estilo naturalistaz, eta hortaz baliatu dira bisitariari aztekek inguruan zutena ezagutarazteko. Sugeak, jaguarrak eta arranoak irudikatu zituzten, besteak beste, aztekek, eurentzat esanahi garrantzitsua zuten animaliak baitziren.

Eguneroko bizitzak ere badu tokia erakusketan. Apaingarriak, baxerak, zeramika... objektuok gizarte aztekaren hierarkia azaltzeko balio dute: urrezko, turkesazko edo obsidianazko bitxiak nobleziak erabiltzen zituen; herri xeheak, berriz, buztinezko objektuak soilik erabil zitzakeen apaingarri.

Giza irudia ere landu zuten antzinako mexikarrek. Figura antropomorfo ugari bildu dituzte gizon zein emakumeenak, euren eredu estetikoari jarraituz. Asko arroka bolkanikoz, aztekek gehien maite zuten materialez, eginak dira.

Beste zati batek azteken arbasoak hartzen ditu kontuan: olmecak, toltecak, teotihuacanoak... 450. urteko turkesazko maskara ederra da zati honetako piezarik garrantzitsuenetakoa.

Hurrengo atala erlijioari eskaini diote. Azteken unibertso erlijioso konplexuan Huitzilopochtli eguzki-gerraria zegoen gorengo mailan, ondoren Tezcatlipoca gaueko gerraren jainkoa edo Quetzalcóatl jainko zibilizatzailea eta haizearen zaindaria zeuden. Euriarekin edo urarekin zerikusirik zuten jainkoak ere miretsiak ziren Inperioan, nekazaritzan oinarritutako ekonomia bati dagokion moduan.

Atal honetan hasieran aipatutako Tenplu Nagusiari toki berezia eskaini zaio. Tamaina handiko sugeak daude ikusgai, aztekek euren jainkoak etsaiengandik defenditzeko erabiltzen zituztenak »espainiarren aurka defentsa guztiak alferrikakoak izan baziren ere».Tenplu Nagusian zegoen Arranoen Etxea ere irudikatu dute erakusketan. Atal honetan Xochipilli loreen printzearen eskultura ederra aipatu behar da. Mictlantechtli heriotzaren eta iluntasunaren jainkoaren eskultura ahaztu gabe. 1480 inguruan eginiko buztinezko lan honetan, jainkoak gorputz erdia larrututa du, atzapar handiak eta ile naturalez betetako zuloak buruan.

Baina aztekak ez zeuden bakarrik Ertamerikan. Espainiarrek konkistatuak izan baino lehen, aztekek inguruko herrialdeak konkistatu zituzten: texcocanoak, tepanecak, xochimilcak, tlahuicak... Guggenheim museoaren hirugarren solairuan ipini dituzte herri hauetako artistek landutako zeramika polikromoa, eskulturak eta apaingarriak.

Bazen herri bat ordea, aztekei aurre egin eta hauen hedapena mugatu zuena. Hernan Cortes iritsi bitartean, Mexiko mendebaldeko taraskoak izan ziren azteken etsai nagusiak. Kobrea eta brontzea lantzen maisuak ziren eta aztekek baino forma geometrikoagoak erabiltzeko ohitura zuten.

Orain arte azaldutako atal hauek guztiak New Yorkeko Guggenheimen izan ziren ikusgai Bilbon baino lehen. Baina Bilbon azken atal bat erantsi zaio, espainiarren konkistak eragin zuen gainbeherari eskainia. Felipe Solisek, «europarrek suntsitu zutena Europan erakutsi» nahi izan du horrela, bertakook ikus dezagun itsasoaz bestalde «poesia egiten zuen herri bat egon zela, hiriak eraikitzen zituena, munduaren ikuspegi orekatu eta zoragarria izan zuena».