Irakurtzeko, eta batez ere, idazteko grina laster erakutsi zuen Juan San Martinek. Mendizale amorratua zen eta Eibarko kirol aldizkarian hasi zen mendiko kontuak idazten. Baita Pirenayca aldizkarian ere. Gaztelaniaz hasi zen eta ondoren euskaraz zein gaztelaniaz segi zuen. Mendiko kontuez gain bestelakoetan ere bi hizkuntzak erabili zituen. Kultura gaiei buruz idazten hasi zen lehenengo aldiz Anaitasuna eta Euzko Gogoa aldizkarietan eta ondoren, garaiko ia hedabide guztietan idatzi zuen. Idazteaz gain zuzendari lanak ere bete zituen Egan aldizkarian 1983tik 1989. urtera arte. Artikuluak eta poesia ere idatzi zituen; 60ko hamarkadan idatzi zituen poemak Otsalar ezizena erabiliz.
Lehenengo liburua 1959an argitaratu zion Euskaltzaindiak Juan Antonio Moguel eta Urkitza: bere bizitza ta lanak izenburuarekin. Esan liteke ordea, ordurako ia liburu oso bat egina zuela, nahiz eta berak ez sinatu. Jon Etxaidek sinatu zuen Pernando Plaentxiarrari buruzko liburua, baina sarreran Etxaidek garbi adierazi zuenez, Pernando Plaentxiarraren istorioak biltzen Juan San Martin aritu zen eta Etxaidek tajutzaile lana baino ez zuen egin. Pasadizo umoretsuak beraz, San Martinek bildutakoak ziren eta umorearen hariari tiraka, 1960an eta 1965ean hurrenez hurren Zirikadak eta Eztenkadak liburuak argitaratu zituen. Pernando, Mogel, Eztenkada eta Zirikadekin hasi eta 2000. urtera arte ez zion liburuak egiteari utzi. Urte horretan Eibar eta Elgetako Toponomastika eta Giza eskubideen inguruan argitaratu zituen.
Euskaltzaindian 1957az geroztik
Tornulari hasi zen lanean San Martin Eibarren eta lantegian erabiltzen zuten tresneria eta makinen izenak euskaraz biltzen hasi zen. Bildumatxoa egin eta Euskaltzaindiara bidaltzea erabaki zuen. Euskaltzaindiak bilketa hura argitaratu egin zuen. 1957. urtean euskaltzain urgazle izendatu zuten eta 1964an egin zuten euskaltzain oso. Orduz geroztik idazkari, diruzain, Jagon sailburu eta euskaltzainburuorde izan zen. 1988. urtean izendatu zuten euskaltzainburuorde, baina kargua utzi zuen 1989. urtean Euskal Autonomia Erkidegoko Ararteko izendatu zutelako. Lan honetan aritu zen 1995. urtera arte.
Hizkuntzalaritza, literatura, mendia... lehen ere zerrendatu ditugu bere liburu eta artikuluetako mamiak. Ez da harritzekoa gai askori buruz idaztea, horiek denak zituen gustuko-eta. Horren adierazgarri da hainbat erakundetako kide izatea, esate baterako, Donostiako San Telmo Museoko Zuzendaritzako kidea eta baita Aranzadi Natur Zientzietako Elkarteko kide ere.
Gurean esandakoak
Zeruko ARGIAn berak idazten zuen eta ARGIAn berriz, behin baino gehiagotan elkarrizketatu dugu San Martin. Elkarrizketa horietako batzuetan esandakoen entresakak dituzue segidakoak.
Idazlea sutsuki defendatzen
Joan Mari Torrealdaik 1969an dioenez, Idazleen Alkartea sortzea lehen aldiz San Martinek proposatu zuen Ermuko jardunaldi batzuetan. Proposamen horri geroago beste batzuek heldu bazioten ere, Torrealdaik berak egindako elkarrizketan garbi ikusten da eibartarrak idazlearekiko zuen sentikortasuna:
«(...) Sindikato-era batez ere interes profresionalak defenditzean eskatzen dut %-etik 10-a, gutxienik, kobratu behar du egileak. Hemengo editorialek ez dute ematen. Euskal-idazleak ez daki tutik ere. Sakrifikatzen dana idazlea da betiere, liburuak merkeago saltzea egilearen deretxoetatik hartzen dalako. Eta Alkarteak eskatu behar duana da: edo libururik ez da ateratzen edo kostatzen dana kostata atera dedila, ez merkeago jartzearren idazleari dirua kenduaz.
Beste fenomenu bat desterratzeko ere lan egin behar du Alkarte honek sindikato-eran: ba daude idazle onak ala ez, baina dirudunak. Argitaldariak esaten du euskal-liburuak ez duala negoziorik, eta orduan egileak aurreratzen du dirua, beharbada gero jasotzeko (edo ez). Ez dago eskubiderik, beste lan asko argitaratu gabe geratzen dira, beharbada askoz hobeak, nork diru eman ez dagoelako (...)».
Sentikortasun hori bera agertu zuen 1986an, Laura Mintegik egindako elkarrizketan:
«Gure herrian flautea jotzearekin bat egon daiteke soldatarekin horretan bizitzen, baina idaztearekin ez. (...) Euskal Herrian azkena da idazlea: hizkuntza txikia denez, idazleak ez du posibilitaterik idazle eskubidetatik bizitzea, ze bizitzea, lagungarri zerbait irabaztea... Eta hori bideratzen ez den bitartean ez dago soluziorik. (...)»
Ingelesa edo esperantoa euskararen bidelagun
Bi hizkuntza defendatzen zituen San Martinek; euskara, noski, eta denentzako baliogarri zatekeen beste bat: ingelesa? esperantoa? Alabaina, abertzaleek euskararekin ere nahikoa lan zutela azpimarratu zuen 1998an Aitor Zuberogoitiak egindako elkarrizketan:
«Ideala zera litzateke: bakoitzak berea izan eta gero guztiontzako balioko lukeen beste bat edukitzea. Esperantoa ona zen teorian, baina sozialistek ez zuten aurrera atera sozialismoa gailendu zen herritan. Dena dela, hor dugu ingelesa. Zergatik ez erakutsi eskoletan haurrei norberarena eta ingelesa? Ah, lagun, baina abertzalerik gehienek ez dakite euskaraz. (...)»
1974ko urtean ere gogoan zituen abertzaleak eta euskara, begira bestela Luis Alberto Aranberrik egindako elkarrizketan esandakoak:
«(...) Arzalluzek euskaraz ondo daki baina ez du sekula euskaraz idatzi; hori ere egin beharko du noizbait, hori egin ezean analfabetoa izango baita bere hizkuntzan. Garaikoetxeak, aldiz, ikasi egin du eta ondo hitz egiten du; horrelako pertsonak behar ditugu. Dena den, gure politikoak ez daude ondo bideratuta: transferentzietan etekin ekonomikoak baino ez dituzte bilatzen. Hori ondo dago, baina ezin dugu arima diru-truke saldu, eta gure arima hizkuntza da».