Maiatzaren 13a arte egongo da ikusgai Bilbon Brontzearen soinua, Bizkaiko Foru Aldundiak antolatutako erakusketa. "Larrialdiak eragindako erakusketa", Alberto Santana Aldundiko etnografoaren berbetan. "Denbora daramagu ahaztuta dauden gaiei buruzko erakusketak edo zerrendak egiten, eta oraingoan kanpaiei egokitu zaie. Bizkaiko ondarearen zati garrantzitsua izanagatik ere, gero eta leku txikiago daukate kanpaiek kultur-jardunean eta eguneroko usadioetan, eta horregatik heldu nahi izan diogu gaiari".

Erakusketa baino lehenago, Aldundiak Bizkaiko kanpaien zerrenda egin zuen. 1.186 zenbatu dituzte, baina gehiago daude Santanaren esanetan. Ez da kopuru makala, inondik inora. Baina, asko ala gutxi, "isilik" ditugu kanpaiok. Garai bateko dei mota ugari galduta daude, eta oraindik herri askotan jotzen direnak »hil-kanpaiak, mezarako deiak…» gero eta herritar gutxiagok ulertzen dituzte. Gazteen artetik, ia inork ez. Bestetik, ulertuak direnean ere, kanpai-hotsei ez zaie lehen bezala obeditzen. Gure bizimodua beste komunikabide batzuek arautzen dute gaur egun.


Europan kanpaiak erlijio kristauari lotuta egon dira beti. Lehenbiziko agerpena monasterioetan egin zuten, kristautasuna legezko bihurtu eta mende gutxira. V. mendetik aurrera gutxi gorabehera, kanpaiek arautu zuten fraideen bizimodua, eta huraxe izan zen euren zeregin bakarra, edo ia, 1.000. urtera arte edo. Orduan irten ziren monasterioetatik elizetara »eta beraz herritarrengana». Prozesu hori Mediterraneo inguruan hasi bazen ere, ia aldi berean gertatu zen Europa osoan. Handik laburrera, XII. mendean, elizetatik ere egin zuten jauzi zenbait erloju zibiletara.

Hasieran, kanpaijoleak fraideak edo apaizak ziren beti, baina apurka-apurka abadeak elizatik hurbil zeuden laikoei irakasten hasi ziren: serorak, sakristauak… Ogibidea elizaren zereginak betetzea zutenei, alegia. XIX. eta XX. mendetik aurrera hasi ziren kanpaijolea herri xehean bilatzen.

Denbora guzti horretan, eguneroko bizimodu arrunta kanpai-hotsaren arabera arautzen zen, hein handi batean. "Kanpaiek agintzen zuten noiz jaiki edo noiz askatu neskalagunaren eskua etxe parean", dio Alberto Santanak, "eta ezta pentsatu ere aginduari uko egitea!". Dei desberdinez baliatuz, kanpaijoleak mezu mota asko emateko gauza ziren, batzuk erlijioarekin lotutakoak eta beste batzuk ez. Hala, edonork jakin zezakeen, norbait hiltzen zenean, hildakoa emakumea, gizona ala umea zen, eta herri batzuetan baita zein kaletan bizi izan zen ere. Zenbait lekutan, hildakoaren izena jakitea bezainbeste zen hori. Beste batzuetan, sutea zegoela esaten zuten kanpaiek, edo ekaitza zekarrela, edo norbait mendian galduta zegoela… Ulertu ez ezik, jendeak aintzakotzat hartzen zituen deiok, eta beharrezkoa zenean lagundu ere bai.


Kanpaien kodea orain hamarkada batzuk arte egon da indarrean. Alberto Santanak 1966an kokatzen du, hain zuzen, gainbeheraren hasiera. Urte hartan egin zen Vatikanoko II. Kontzilioa, gerora ondorio asko ekarri zituena. Konparazio baterako, abade eta abadegai kopuruak orduantxe hasi ziren murrizten, gaurko krisialdira heldu arte. Oro har, jendartea elizatik urruntzen hasi zen, hark ezarritako erritmoaren arabera dantzatzeari utziz. "Abadeak eurak ere elizaren ikurrei arreta gutxiago eskaintzen hasi ziren, eta horrek eragin zuen, besteak beste, kanpaien hizkuntza desagertuz joatea".

Ulertzekoa denez, dei zibilak galdu ziren lehenik, jendarteak bazituelako horretarako beste tresna batzuk. Erlijio-deiak gorde dira, eta ez denak. Egia esan, gaur egun alferrikakoak izango lirateke garai bateko zenbait dei mota, iragartzen zituzten egitekoak ere galdu egin baitira leku gehienetan. Dei zibilei dagokienez, oraindik ere entzun daiteke baten bat, salbuespen modura; Iurretan, esate baterako, su-kanpaiak jo zituzten iaz, baina informazio huts gisa noski. Gutxi batzuentzako informazioa, zer esanik ez.