Zer aurpegi du bertsoak?


2021eko uztailaren 19an
Bertsorik gabe nolako Euskal Herria genuke? galdera izan du abiapuntu Koldo Izagirre idazleak erakusketa harilkatzeko. Horregatik, bertsolaritzak beste alorretan egindako ekarpenak daude bertan ikusgai. Eskulturan, teknologia berrietan, publizitatean, argazkigintzan... Bertsoen balioari beste arteena gehitzen zaio. Hitzen artea begiekin ulertzeko modua da erakusketa. Irudiak erakarri, eta bertsoetara garamatza, gai bakoitzari buruz esanak irensteko gose.

Iragana eta oraina bat dira erakusketan, bertsoak natural elkartzen ditu, horren adierazgarri, orain 25 urte Xalbadorrek petrolioari botatakoak duen gaurkotasuna (ikus hurrengo orrian).

Erakusketa hainbat esku eta ikuspegiren emaitza da. Gidoia Koldo Izagirrek egin du, Amets Arzallus izan du lagun bertsoak aukeratzerakoan eta jolas didaktikoak prestatzen, Gurutze Susperregik eraman ditu ordenagailura jolasak eta Kepa Gonzalezena da film laburra.

Bertsoa gizarteratzeko, eskolentzat unitate didaktikoarekin osatua dago erakusketa. Horrela, erakusketara etortzerako, klasean lantzen dituzte ikasleek edukiak.
Bertsoa zuzeneko jarduna izanik, aurrera begira erakusketa bat-batekotasunarekin lotzeko aukera egongo da, aretoan bertan bertsolariak kantuan jarriz.

Hona erakusketaren atalak banaka:


Zahar eta gazteen lokarri

Katea ez eteteak arduratu izan ditu beti bertsolariak. Txirritak kantatua da: «Gu hasi gera hostoa joaten/arbola zaharrak bezela/poz bat daduka nere bihotzak/gazteak badatozela». Bertsozaleak ohituta daude Alaia Martin gaztea Manuel Lasarteren ondoan ikusten (beheko irudian). Edo Xanpun zena eta Xabier Silveira elkarri zirika entzuten. Erakusketan horren lekuko dira argazkiak, eta bertsoek azaltzen dute belaunaldiak nola kateatu diren, euren arteko kontrastea, miresmena eta talka.


Txalapartatik Internetera

Topikoak Harri Aroari lotzen badu ere, bertsoak beti erreparatu izan die bere garaiko asmakizun teknologiko puntakoenei. Txirritak bertsoz esplikatu zuen Ernest Werner berak baino ulergarriago, tren elektrikoaren funtzionamendua. Irratia, ordenagailua, autoa... Azalpen zientifikoak eta punta ateratako interpretazioak jaso ditugu bertsotan. Erakusketak interpretazioa indartuz, marrazkitara eraman du bertsoek iradokitakoa.


Herriko gaien ahotsak

Bertsolariak bizitzari kantatzen dio. Eguneroko bizitzako gai sakon eta xelebreak, etxekoak eta mundukoak ematen ditu, askotan elkarri josita. Bertsolariak ez dira orojakileak, eta entzuleak ez du eurengandik aparteko informazio edo jakintzarik espero, baina bai gaiekiko etengabeko gogoeta eta zeharkako begirada ez galtzea. Denek ikusten dugunari buelta ematea, edo ohi baino argiago agertzea. Horretarako, kantatu adina entzun behar dute bertsolariek, eta besteren esanak eta esperientziak bertsotara eramaten asmatu. Horregatik, bertsoa sentimendu kolektiboen interpretazioa da eta bertsotan jasotzen dugu garaiko jendeak zuen mundu ikuskera. Erakusketan, mundu ikuskeraren ardatz diren gai orokorrak lantzen dira bertso eta argazkitan. Arrazakeria, inmigrazioa, droga, amodioa, lana, injustizia, sexua... Ikusi ahala hormak kantatuko dizkigu.


Publizitatea bertsoz

Errimak eta neurriak oso baliabide eraginkorra egiten du bertsoa publizitaterako. Ohiko publizitatean ere, euskaraz zein erdaraz lelo errimadunak egiten dira sarri. Betidanik erabili izan da bertsoa salmentarako. Pentsuak eta traktoreak direla, tabernak eta ile apaindegiak, kultur produktuak edo kirol enpresak eta baita banku eta erakunde ofizialek ere, denek erabili izan dute bertsoa euren publizitate mezua zabaltzeko. Ea erakusketako zein iragarkik konbentzitzen duen ikuslea.


Bertsoaren kaleak

6 minutuko film laburra ari du hiru telebistetan. Bertan, bertsolariei jarritako gaiak nahasten dira hauen eskultura eta plazekin. Bertsolariak pertsonaia historiko direnaren seinale.


Ikuslea bertsolari

Bertso makinaren laguntzaz, bertsolari bihurtuko da ikuslea. Horrela, puntuari erantzungo dio, edo bertsoaren oinak bere lekuan jarriko. Hanka luzea mozten ere ikasiko du eta memoria landu, behin entzundako bertsoa errepikatuz. Egunkariko denbora-pasak bezain erraz eta dibertigarri.

Bertsoak


Ispilua

Norbanakoek neri begira
zer nolako apurua!
Nor bere barrua sentitzea
ez al da hori helburua?
Neri begira dagon pertsonak
gauza bat du segurua
bere azala ikusiko du
baina ez bere burua

Maialen Lujanbio, 2003


Burua

Batzutan da argia
bestetan iluna
batzutan pilakoa
bestetan astuna
kanpotik ilea du
barruan garuna
lepo gainean denok
daukagun laguna
gehiegik gutxiegi
erabiltzen duna

Andoni Egaña, 1997


Amodioa

Maitasunak be badau
mila esamesa,
hori egia ote dan
ez dogu erreza.
Pentsatuta bakarrik
sortzen jat estresa,
maitasunak ekarri
leike bai sorpresa:
batzutan dena da ta
gero ezebeza

Igor Elortza, 2003


Langileria

Gazteak ondo hartu
zaharrari entzuna,
nere bizitza dena
da lanean juna.
Jakina da zuentzat’e
etorri behar zuna
ez det esango lana
danik osasuna
baina hori da pobrean
aberastasuna

Joxe Agirre, 1998


Garapena

Gasolinarik ez da izango
esaten ari dirade,
baina ni ez naiz hortaz kejatzen
nahiz-ta hunkitu ni ere.
Lehen herri hauxe sano bizi zen
gasolinarikan gabe
petrola faltak egin gaitzala
galdu dugunaren jabe

Xalbador, 1973


Transmisioa

Nere arteko pasadizoa
esaten biet abitu,
zuri ez dizu kalte egingo
eta mesedez aditu
reuma gaiztoak harrapatuta
elbarri nintzan gelditu
neri gaitz hori eman zidanak
zuretzat ere baditu

Txirrita, 1936


Publizitatea

Janari bidez izaten dira
ganadu on, indartsuak,
eta nora jo jakin bear du
baserritar burutsuak
Berebiziko aragi pillak;
gadera esne putzuak,
oiek guziak berekin ditu

Fanderia'ko pentsuak


Azkenak
Urtarrila, intxaurrondoaren loaldia

Kolore morez margotu dut urteko lehen hilabetea, sormena, irudimena, jakintza eta espiritualitatearen kolorez.


2025-01-06 | Jakoba Errekondo
Elkarren beharra bizitzeko

Lagun txiletar batek bere herriko istorio bat kontatu dit, eta ahoa bete inplante utzi nau. Han “quintral” esaten dioten landare batena da, Tristerix corimbosus. Txile eta Argentina hegoaldeko baso epeletan bizi da, eta gure lurralde epeletan hazten den mihuraren... [+]


2025-01-06 | Garazi Zabaleta
Trebatu elkartea
Lehen sektoreko erreleboa bultzatzeko egitasmoa Gipuzkoan

Urteak daramatza martxan Ipar Euskal Herrian Trebatu elkarteak, laborantzan proiektua abiatu nahi duten pertsonek aurrez trebatzeko aukera izan dezaten. Ipar Euskal Herriko proiektua eredutzat hartuta eta ideia berari tiraka, Gipuzkoan ere izen bereko elkartea sortu dute aurten... [+]


2025-01-06 | Nagore Zaldua
Itsas-bare kantauriarra
Ohartarazpenaren artelanak

Koloretsuak, distiratsuak, forma xelebre bezain ederrekoak diren heinean, nudibrankioek beste planeta batetik iritsitako izakiak dirudite. Itsas hondoko izaki biluzi hauek 1980ko hamarkadako gandorretako kolore biziak eta Parisko joskintzako izen handien moda arkitektonikoa... [+]


LAB: “Klase elkartasunaren oinarrizko printzipioa da langile migranteei harrera egitea”

Botere sindikalaren inguruko bigarren azterlana argitaratu du Ipar Hegoa fundazioak. 2016an argitaratu zuen lehena eta, beraz, orain 2016 eta 2023 arteko eboluzioa ikus daiteke. Ondorio nagusien berri emateko prentsa agerraldia egin dute ostiral honetan LABeko koordinatzaile... [+]


2025-01-03 | Leire Ibar
Etxegabetzeko arriskuan daude bi familia Burlatan

Burlatan, Nafarroan, bi familia euren etxeetatik kaleratuak izateko arriskuan daude. Iruñerriko Etxebizitza Sindikatu Sozialistak azaldu duenez, familia bat putre-funts batek bota nahi du, alokairu kontratua berritzea ukatu diolako; beste familia, berriz, etxejabeak bota... [+]


WordPress-en formularioak sortzeko Ninja Forms plugina euskaratu du Iametzak

WordPress-en formularioak sortzeko Ninja Forms pluginaren euskaratzea utzita zegoela ikusita, Iametzak bere gain hartu du itzulpena eguneratzeko lana.


Analisia
2025ean etxebizitza zer?

Urte berria hasi dugu, baina etxebizitza arazo oso potoloa bihurtu zaigula aspaldi honetan, hori ez da berria. Hala ere, azkenaldian zabaldu diren datuak ikusita, 2025a mugarri bat markatzekotan dela esan daiteke, eta iragar ezinak diren ondorio sozial eta politikoak antzeman... [+]


Boli Kosta: Frantziako armada kanporatzen duen zazpigarren estatu afrikarra

Joan den asteartean, hilaren 31n, Boli Kostako presidente Alassane Ouattarak iragarri zuen bertan behera utziko zituela Frantziarekiko harreman militarrak. Horren ondorioz, datozen asteetan 1.000 bat soldadu frantses atera beharko dira herrialdetik.


2025-01-03 | Leire Ibar
2025etik aurrera, Hego Euskal Herrian alokairuak gehienez %2,2 igoko dira berritzean

Espainiako Estatistika Institutuak erreferentziazko indize berria argitaratu du urtarrilaren 2an. Horren arabera, alokairuen prezioak gehienez %2,2 garestitu ahalko dira urtean. Indize hau 2023ko maiatzaren 25ean indarrean sartu zen Etxebizitza Legearen ondorio da, eta data... [+]


2025-01-03 | Gedar
Pertsona afroamerikar bat kolpeka erail dute kartzelariek AEBetako espetxe batean

Hiru funtzionariok jipoitu zuten Robert Brooks, eskuak bizkarrera lotuta zituela. Hurrengo egunean hil zen, eta autopsiak dio asfixia izan zela heriotzaren kausa.


2025-01-03 | ARGIA
Surf irakasle batentzat 85 urteko kartzela zigor-eskaera, adin txikikoei sexu gehiegikeriak egiteagatik

Gipuzkoako Fiskaltzaren ustez, 40 urteko irakasle hondarribiarrak 9 eta 17 urte arteko hamaika adin txikikori sexu gehiegikeriak egin zizkien 2011 eta 2021 urte artean. 2021ean kartzelatu zuten, bere sei ikaslek salaketa jarri eta gero.


2025-01-03 | Jon Torner Zabala
Espainiako Pilota Federazioa
“Eskura dauzkagun lege-erreminta guztiak baliatuko ditugu Espainiaren eskubideak babesteko”

Askok espero zuen moduan, Nazioarteko Pilota Federazioak Euskadikoa onartu ostean eskubide osoko kide gisa, Espainiako kirol-erakunde, alderdi politiko edota hedabideek erabakiaren aurkako oldarraldia hasi dute, nork beretik presioa eginez. Ostegunean, Espainiako Pilota... [+]


Eguneraketa berriak daude