Trenbidez haizearen erreinura
Herriko bestak San Tiburtzioren omenez ospatzen dira abuztuaren 11n. Bestetan Leitzako Ingurutxoa dantzatu ohi da, Nafarroa hezeko dantzarik ezagunenetakoa. Ipar mendebaldeko Nafarroa hezea deitzen zaio mendialdeko inguru honi. Paisaiaren zati handi bat pagoek estaltzen dute; hauekin batera, berriz, iratzea, gorostia eta elorria dira nagusi. Hariztiak, aldiz, ez dira hain zabalak. Gainerako zuhaitzak, gaztainondoak, lizarrak, hurritzak, astigarrak, zumarrak, urkiak, ezkiak... ere paisaiaren parte dira. Pinu sailak ez dira arrotz inguru hauetan, lehen harizti zirenak ordezkatzen dituzte gehienbat.
Herrigunera iritsi eta hotzaren neurria ezagutu dugu kotxetik irtetean, 1915ean eraikia izan zen Udaletxearen parean, hain zuzen ere. Leitzako auzoak etxeguneek baino baserri multzo edo baserri bakanek osatzen dute.
Herriko hainbat tokitik ikus daitekeen San Migel elizarantz egin ditugu lehenbiziko pausoak. Frontoiaren aldamenetik, garai bateko labaderoaren ondotik goaz. Berehala, "Plazaola naturbidea" seinalatzen duen kartelak norabidea erakutsiko digu. Bost minutuan trenbide zaharraren bide lauan barna goaz, ezkerrera hartu ondoren. Eskuinera Uitzira joango ginateke.
Guk oinez darraigu. Trenbideak, handik gutxira, ohiko dituen tunel batera garamatza. Guk ez dugu tunela igaro. Aurrera egingo bagenu, tunela pasa, alegia, Andoainera iritsi gintezke: bizikletaz egiteko bide ezin aproposagoa da hau.
Esan bezala, tunela baino 15 metro lehenago gora jo dugu. Gure gainean izango ditugu, ikusteko moduan, bi borda, ardi eta guzti, urte garaiotan.
Santa Kruz baseliza berriki zaharberrituan atsedentxo bat hartu dugu.
Aurrera eginez, seinale zuri-horiei jarraituz beste borda batera iritsi gara. Egarri handirik ase ez daitekeen iturrian ez dugu eztarria freskatzeko adinako urik topatu. Hemen bi aukera ditugu Kornietako gailurreraino iristeko (1.062 m): seinaleei jarraituz zuzenean igo, edo bestela, eskuineko bideari heldu eta hain goranzkoa eta zuzena ez den bidea egin.
Herria utzi eta bi ordu baino lehen Kornietako gainean egoteaz gain, parke eolikoaren azpian egongo gara: Leitza-Berueteko parke eolikoa du izena. 40-45 metroko poste erraldoiek osatzen dute paisaia. Pistatik pare bat kilometro egin beharko ditugu marra zuri-horiek ezkerrera egiteko agindu arte. Asko dira haizearen indarra darabilten poste erraldoiak. Besterik litzateke energia mota hau gizarte honentzat ingurumenarekiko aurpegi zuritzea den, edo benetan alderatu ote daitekeen naturaren aurka bortitzago jotzen duten beste energia motekin. Berez, gainontzeko energia kutsatzaileen ordezko beharko luke, baina energia lortzeko bide bat gehiago da, azkenean. Galerak gehiago ditu irabaziak baino: inpaktu bisuala, mendietako eraikinak, hegaztiekin sarraskia... Onura, energia alegia, gastatzen dugunaren oso ehuneko txikia, berriz.
Leitzan elurrik ez bazen ere, goi ordeka hau elurrak estalia du.
Hemendik aurrera, beheranzko bidea da egin beharrekoa. Ez da galbiderik. Seinaleei jarraitzea aski izango dugu. Ostera, beheranzkoan, igotzeko egin dugun ibilbide zati bat egin beharko dugu. Ur tanta handirik ez duen iturritik aurrerakoa, alegia. Hala ere, bi bordara iristean, erditik pasa eta zuzenean jaitsiko gara Leitzako elizaren atzealdera.
Behin batean Leitzan, sagar-bilketarako Marikurrenea baserrikoek, ohi zuten bezala, bizilagunei eskatu zieten laguntza. Ordu batzuk lanean eman ondoren sagastiaren jabeek, adiskidetasun eta eskerronez, bizilagunak meriendatzera gonbidatu zituzten. Andre bizilagunetarik bat etxekoandreari merienda zerbitzatzen laguntzeko prestatu zitzaion. Ardoa "barkilu" izeneko zilarrezko platertxo batean atera zuen. Bukatu zuenean, sagarrondo zahar baten hutsunean utzi zuen eta erabat joan zitzaion burutik, non utzi zuen. Ilunabarrean baxera jaso eta bakoitza bere etxera bildu zen. Barkilua han geratu zen ahaztuta.
Baxera garbitzerakoan, etxekoandreak barkilua falta zela sumatu zuen eta senarrari horren berri eman zion. Senarrak, barkilu hura bere aitonaren aitonarena izanik, non edo non agertu behar zuela argudiatu zion. Erabiltzen azkena bizilaguna izan zela oroitu zuten. Ardoa barkiluan zerbitzatzen jardun zela gogoraraziz.
Bizilagunarengana joan ziren non utzi zuen galdetzera, baina hark ez zuen oroitzen. Marikurrenea baserrikoak etxera itzuli ziren, baina ez zeuden ados bizilagunak esandakoarekin eta lapurtzat hartu zuten. Hori frogatzeko, aztikeriaz baliatu ziren: kandela bihurritu zuten: "Kiskali dadila barkilua lapurtu duena kandela hau erretzen den bezala!" »esan zuten kandela sutara bota zutenean.
Biharamun goizean bizilagunarengana joan ziren berriro, ustez gaixo aurkituko zutelakoan; hura ordea, bezperan bezain osasuntsu zegoen. Aitzitik, sagastiko sagar arbola zahar bat ihar-ihar egin zen. Harriturik, arbola lurrera bota eta barkilua haren barruan aurkitu zuten. Indar magikoak -adurrak- barkilua «lapurtuta» zeukana ihartu zuen.
Beste behin, Leitzako herrian hau ere, gizon batek zerria saldu omen zuen, ezkutuan, zor bat kitatzearren. Haren emazteak, zerria lapurtu ziotenaren ustetan, kandela bat hartu, bihurritu eta erre egin omen zuen. Handik gutxira, bere senarra ezaguna ez omen zen gaixotasun batek eraman zuen, betiko.
Mende hasieran meatze-trena zen eta Plazaolako meategietatik Andoainera burdina garraiatzen zuen. Bide estukoa zen eta lurrin makinak mugiarazten zuen. 1914an bidaiariak eramaten hasi zen, elkarren auzo diren Iruñea eta Donostia elkartuz. Lotura lan hori egin zuen 40 urtetan zehar. 1953ko uholdeen eta autobusaren lehia gogorraren ondorioz, 1958an desagertu zen trenbidea, paisaian arrasto nabarmena utziz.
Gergely Gulyas Hungariako Presidentetza ministroak eman du erabakiaren berri, Hagako auzitegiak atxilotze agindua ezarrita dion Benjamin Netanyahu Israelgo lehen ministroa herrialdera heldu den egun berean. Israelgo armadak Gazako eremu gehiago hartzeko asmoa duela... [+]
Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako hezkuntza publikoko irakasleek urtarrilean abiaturiko greba zikloaren bigarren kolpea amaitu eta biharamunean deitu du bilera Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza Sailak. Begoña Pedrosa sailburuak adierazi du "akordio bat lortzeko nahia"... [+]
Bilboko Guggenheimeko museoaren kanpoaldean bildu dira plataformako kideak, bertan zuelako bere lehen agerraldi publikoa Bilboko Guggenheim Museoko zuzendari berri Miren Arzallusek. Landuko dituen ildoez hitz egiteko "goizegi" dela adierazi du Arzallusek, nahiz eta... [+]
Behatokiak Hizkuntza Eskubideen Egoera 2024 txostena aurkeztu du. Herritarrek helarazitako gertakarien bilduma aztertuta, ondorioztatu dute 2024an egoerak ez duela hobera egin, eta gainera, kexak jaso dituzten hainbat entitateren eskutik urraketak iraunarazteko jarrera sumatu... [+]
Duela aste batzuk, Diputazio kalean, Gasteizko erdigunean, bi gizonek etxerik gabeko pertsona bat bota zuten lo egiten zuen lokalaren kanpoaldeko eskailera-buru txikitik. Bota ez ezik, berehala metalezko baranda bat ere jarri zuten lonjaren aurrean. Lokala luzaroan hutsik egon... [+]
Mundu osoarentzat %10eko muga-zerga globala inposatuko du Donald Trumpen administrazioak, eta hainbat herrialderen inportazioak are gehiago zergapetuko ditu, tartean Txinakoak (%34) eta EBkoak (%20). Baina Hegoalde Globaleko herrialdeak izango dira kaltetuenak: Lesoto (%50),... [+]
Heriotza-zigorra eskatzeko argudio gisa, "indarkeria politikoko ekintza" izan zela adierazi du AEBetako Fiskal Nagusiak.
Palestinarekin Elkartasuna plataformaren ekimenez, txirrindularitzarekin lotura duten 70 bat pertsonak eskatu dute talde sionistak ez dezala txapelketan parte hartu, eta lortu dute.
Zedarriak enpresari taldeak armagintza sustatzera deitzeak eta Jaurlaritzak horrekin bat egiteak "haserrea" sortu diela diote sinatzaileek. Mundu mailako egoera "inoiz baino larriagoa" dela uste dute, eta "Euskal Herriaren etorkizuna oztopa dezakeen... [+]
Ion Aranburu koma egoeran eta ZIUan ingresatuta egon zen hainbat astez, erasoaren ondorioz.
Lekukotasunak, autopsia txostenak eta atxiloaldian izenpeturiko adierazpenak bildu ditu The Independent komunikabide britainiarrak. 2023ko urriaren 7az geroztik 70 palestinarrek dute bizia galdu Israelgo presondegietan. Palestinar presoen alde dabilen Addameer elkartearen... [+]
Kutxa Banku Fundazioak adierazi du Kutxabankeko presidentearen adierazpenek ez dutela fundazioaren pentsamoldea islatzen, "Hizkuntza aniztasuna beti da aberastasun iturri, nekez izan daiteke oztopo", argudiatu dute.
Lineal A duela 4.800-4.500 urte erabilitako idazkera minoikoa da. Berriki, Kretako Knossos jauregi ezagunean, bolizko objektu berezi bat aurkitu dute, ziurrenik zeremonia-zetro gisa erabiliko zutena. Objektuak bi idazkun ditu; bata, kirtenean, laburragoa da eta aurkitutako... [+]
Londres, 1944. Dorothy izeneko emakume bati argazkiak atera zizkioten Waterloo zubian soldatze lanak egiten ari zela. Dorothyri buruz izena beste daturik ez daukagu, baina duela hamar urte arte hori ere ez genekien. Argazki sorta 2015ean topatu zuen Christine Wall... [+]
Nafarroako Erriberako Andosilla herrian, sorpresa ugari ematen ari den indusketa arkeologikoa egiten ari dira Aranzadiko arkeologoak eta herritar boluntario taldeak. Resako aztarnategian orain arte oso ezezaguna zaigun Goi Erdi Aroko gizarteak hobeto ulertzeko aztarnak aurkitu... [+]