1444an sute ikaragarri bat jasan zuen Leitzak. Gaztelako eta Nafarroako erreinuen arteko mugetako liskarrak zirela medio, gipuzkoarrek, orduan Gaztelaren barruan egonik, sartu eta erraustu egin zuten.
Herriko bestak San Tiburtzioren omenez ospatzen dira abuztuaren 11n. Bestetan Leitzako Ingurutxoa dantzatu ohi da, Nafarroa hezeko dantzarik ezagunenetakoa. Ipar mendebaldeko Nafarroa hezea deitzen zaio mendialdeko inguru honi. Paisaiaren zati handi bat pagoek estaltzen dute; hauekin batera, berriz, iratzea, gorostia eta elorria dira nagusi. Hariztiak, aldiz, ez dira hain zabalak. Gainerako zuhaitzak, gaztainondoak, lizarrak, hurritzak, astigarrak, zumarrak, urkiak, ezkiak... ere paisaiaren parte dira. Pinu sailak ez dira arrotz inguru hauetan, lehen harizti zirenak ordezkatzen dituzte gehienbat.
Trenbidez, Santa Kruz baselizara
Herrigunera iritsi eta hotzaren neurria ezagutu dugu kotxetik irtetean, 1915ean eraikia izan zen Udaletxearen parean, hain zuzen ere. Leitzako auzoak etxeguneek baino baserri multzo edo baserri bakanek osatzen dute.
Herriko hainbat tokitik ikus daitekeen San Migel elizarantz egin ditugu lehenbiziko pausoak. Frontoiaren aldamenetik, garai bateko labaderoaren ondotik goaz. Berehala, "Plazaola naturbidea" seinalatzen duen kartelak norabidea erakutsiko digu. Bost minutuan trenbide zaharraren bide lauan barna goaz, ezkerrera hartu ondoren. Eskuinera Uitzira joango ginateke.
Guk oinez darraigu. Trenbideak, handik gutxira, ohiko dituen tunel batera garamatza. Guk ez dugu tunela igaro. Aurrera egingo bagenu, tunela pasa, alegia, Andoainera iritsi gintezke: bizikletaz egiteko bide ezin aproposagoa da hau.
Esan bezala, tunela baino 15 metro lehenago gora jo dugu. Gure gainean izango ditugu, ikusteko moduan, bi borda, ardi eta guzti, urte garaiotan.
Santa Kruz baseliza berriki zaharberrituan atsedentxo bat hartu dugu.
Kornietako gailurrera
Aurrera eginez, seinale zuri-horiei jarraituz beste borda batera iritsi gara. Egarri handirik ase ez daitekeen iturrian ez dugu eztarria freskatzeko adinako urik topatu. Hemen bi aukera ditugu Kornietako gailurreraino iristeko (1.062 m): seinaleei jarraituz zuzenean igo, edo bestela, eskuineko bideari heldu eta hain goranzkoa eta zuzena ez den bidea egin.
Herria utzi eta bi ordu baino lehen Kornietako gainean egoteaz gain, parke eolikoaren azpian egongo gara: Leitza-Berueteko parke eolikoa du izena. 40-45 metroko poste erraldoiek osatzen dute paisaia. Pistatik pare bat kilometro egin beharko ditugu marra zuri-horiek ezkerrera egiteko agindu arte. Asko dira haizearen indarra darabilten poste erraldoiak. Besterik litzateke energia mota hau gizarte honentzat ingurumenarekiko aurpegi zuritzea den, edo benetan alderatu ote daitekeen naturaren aurka bortitzago jotzen duten beste energia motekin. Berez, gainontzeko energia kutsatzaileen ordezko beharko luke, baina energia lortzeko bide bat gehiago da, azkenean. Galerak gehiago ditu irabaziak baino: inpaktu bisuala, mendietako eraikinak, hegaztiekin sarraskia... Onura, energia alegia, gastatzen dugunaren oso ehuneko txikia, berriz.
Leitzan elurrik ez bazen ere, goi ordeka hau elurrak estalia du.
Leitzara itzulera
Hemendik aurrera, beheranzko bidea da egin beharrekoa. Ez da galbiderik. Seinaleei jarraitzea aski izango dugu. Ostera, beheranzkoan, igotzeko egin dugun ibilbide zati bat egin beharko dugu. Ur tanta handirik ez duen iturritik aurrerakoa, alegia. Hala ere, bi bordara iristean, erditik pasa eta zuzenean jaitsiko gara Leitzako elizaren atzealdera.