Askotan aipatu da gurean burujabetzaren aldekoak tuneletik ezin atera genbiltzala. Baina orain tuneleko irtenbidera hurbildu garen honetan zer ikusi eta hamaika tunel berri dakusagu aurrean. Norabide askotakoak; sarbidea bai, baina denek ez bide dute irtenbiderik. Mataza batean korapilatuta nago, hari egokiari heldu nahian. Izan ere, inoiz ez besteko osagarriak dira agerian gatazkaren konpon-hariari behingoz eusteko; ez dakit klima aldaketaz edo, baina proposamenen loraldia izan da negu gorri honetan. Euskaldunon erabakitzeko ahalmena dute horietariko askok aipagai nagusi, hala ere, ez dirudi gaurkoz euskaldunok ahalmen hori gauzatzeko behar besteko gaitasuna dugunik. Uztarketa falta itzela susmatzen dut euskal politikaren probalekuan; idi parearena izan daiteke ia uztarri bakarra gurean. Patioko umeen berbetaren itxura hartzen diot askotan alturako euskal politikari: "baina zuk lehenago". Balizko sukaldeetatik kanpo baxurako politikan garen batzuek horrela ikusten dugu, sikiera. Funtsezkoa esana dago, matazaren benetako hariak hortxe dira, falta dena brodatzen hastea da, baina orduantxe azaltzen da betiko kontua: "zeuk lehenago".

Orriotan idatzi nuen orain gutxi, Gasteizeko Legebiltzarreko abenduaren 30eko bilkura haren harira, "herri honetako egoera politikoak bazuen astindu baten beharra, aspaldian zegoelako inertziak hartuta, burujabetzan geldi". Harrez gero gauzak arindu egin dira, ustez arindu, baina geunden lekuantsu segitzen dugu, erabakitzeko eskubidea hizkera politikoan komodina, garapen iraungarria bezala. Lakuako lehendakariak, kalkulagailuak kalkulagailu, hauteskunde autonomikoak aurreratzeko bat-batean iragarri erabakiari vendetta-itxura hartu diot nik, bilkura hartan ezker abertzaleak hartu jarrerari ordainekoa emanez, Batasunak hauteskundeotan parte hartzeko zituen aukerak, berez murritzak, are gehiago murriztuz. Esanguratsua gero, hauteskundeak deitzeko eskubidea duenak hauteskundeotan guztion presentzia bermatzeko eskubiderik ez izatea, gainera pilota besteon teilatuetan jarriz. Hari horretatik ez da mataza askatzerik. Hemen teilatu guztiek dute pilota, batzuek hain goian egonda eurena ikusi ez arren.

Abenduko astinduak garbi utzi zuen, Diputatuen Jauregian ere, gatazkaren muina zein den: erabakiguneen konfrontazioa. Lehendakariaren hango hitzetan: "erabakitzeko eskubidea eta negoziatzeko betebeharra". Baina, gauzak hain argi izanda, zergatik brodatzen hasi ez, Euskal Herria Espainiaren "manupeko zatia" izan ez dadin? Hango alderdi-legeari hemen segida ematea non sartzen da, erabakitzeko eskubidean ala negoziatzeko betebeharrean?

Azken asteotan hainbat ekimenetan elkarlanean ikusi dira erakunde politikoak, sindikalak eta bestelakoak. Ipar Euskal Herriko Laborantza Ganberaren alde, edo Nazio Eztabaidagunean, edo Europako Itun Konstituzionalaren kontra, edota 18/98+ izeneko ekimenean ere. Denak funtsezkoak burujabetzarako ezkerreko prozesu batean. Zergatik, baina, eremu zehatzetako baxurako elkarlan hori alturako politikaren eremura ezin eraman? Non da oztopoa? Itxura batean, jauzirako traba nagusia erakunde armatuaren jarduerarekiko jarreretan omen dago.

Askatu beharra dago, behingoz, mataza hau, gainerakoak, nagusiak, askatzen elkarlan sendoa izan dadin. Zelan? Irudimena agintari, "nik lehenago" beharbada. Benetan sinesten bada elkarlan zabal horren eragin sozio-politikoan, horren gauzatze seriorako traba den guztia bazter utzi behar da, nire ustean, inertzia-zama handiko borroka armatua eta kale erasoak izan, "bagoaz bagoaz" esan baina ez joateko jarrera izan, "zuk lehenago" etengabeko komodina moduan izan. Jarrera trabatzaile guztietan behar da astindua, beharrezkoa den elkarlana benetako eragile uztartzaile izango bada, aukera berrien berme. Bestea, nork bere traba mantentzea, elkarlan eragilean sinesmen faltaren seinalea da, edo kosta ahala kostako gidaritza nahiarena.

Erakunde armatuaren jarduerarekiko jarrera da, bestalde, herritar askoren eskubide zibil eta politikoak behin eta berriz ukatzeko argudio ofiziala, han eta hemen ere berdin; Lakuako Gobernuaren komenientziazko etengabeko diskurtsoa, adibide. Alde honetatik, sasi-demokraziaren maskaradarik maskarada, nik neuk ez nuke batere arazorik izango ozenki esateko biolentzia modu guztiak gaitzesten ditudala, datozen lekutik datozela ere. Eta zer? Horretan ere astindua ematea mereziko luke, batzuen miseriak agerian uzteko.

Azkenik, bat nator Euskal Herriko parte guztien arteko elkarrizketaren beharraz, baina oinarrian nork bere ezinbesteko erabakigunea duenez ez dut epe motzean gauzagarri ikusten. Kyotokoa indarrean jartzeko ere ez dira denak sartu behar izan, kutsatzaileenak, kasuko, kanpoan dira, baina indarrean da. Nik protokoloa nahi nuke, oraingo klima politikoa aldatu nahi dutenen artekoa, behinik behin, nor bere trabak murrizteko borondateaz. Eta indarrean jarri, brodatzen. Gaurko klima jasanezin bihurtu delako.