Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
astelehena 2025eko urtarrilaren 20an
Lionel Joly: «Jendeari galdetu ze hizkuntzatan hitz egin duen halakorekin duela bost minutu, eta ez daki»
Martinez de Lunarekin batera, euskararen normalkuntzaren barne mekanismoez ondo jabetu gabe jokatzen dugula uste duzu... Zein dira barne mekanismo horiek?
Hego Euskal Herrian egiten diren ikerketek gizartearen argazki egitea dute helburu. Adibidez, hartzen duzu Euskararen Jarraipena izeneko inkesta eta ezagutza, erabilera eta jarrerak landuko dira bertan betiere. Aldiz, mekanismoak ez dira aztertzen. Jarrerak ikertzen direnean, jarrera baikor horiek benetakoak ez direla konturatzea da barne mekanismoaz jabetzea. Alegia, pertsonak pentsatzen duela esaten duena ez da benetan pentsatzen duena, ez da bere ekintzetan agertuko dena. Horretaz ari gara barne mekanismoak hizpide hatzen ditugunean...
Hitzaldian diozu ikaragarria iruditu zitzaizula soziolinguistikari buruz Euskal Herrian dagoen ikerketa kopuru handia. Ikerketa ez ezik, baita ekintza eta erakunde mordoa ere.
Hasteko, okzitaniarra naiz, Avignon-en sortua, eta hango egoera oso da ezberdina. Hona heldu eta ikerketa pila batekin egin nuen topo: gobernuak agindutakoak ziren batzuk eta gizarte mugimenduek egindakoak beste batzuk. Ikertzaile pila bat ere bazen, teoria aldetik ere bazen aukera! Gizarte mugimenduak ere hainbat dira; eta Bat aldizkaria, SEI soziolinguistika klusterra… Gauza asko, beraz. Bestalde, heldu nintzenean ikusi nuen euskara batua bazela, eta hori, egoera diglosikoa bizi duten herrietan arazo bat da hizkuntza bateratua ez izatea. Abiapuntu baikorrak ziren.
Ikerketa horietarik asko, gainera, euskaraz garatzen direla azpimarratu zenuen...
Deigarri izan zitzaidan, dudarik gabe. Oso gauza garrantzitsua duzu hori. Are gehiago, Robert Lafont okzitaniarrak dio jauzi kualitatiboa dela hori; alegia, egoera diglosikoan hizkuntzarekiko errebindikazioa hizkuntza gehiengotuan egitetik hizkuntza gutxituan egitera iragatea, jauzi kualitatibo handia dela oso. Okzitanieraren kasuan ez da horrelakorik egin behin ere!
Ez dago arrosarik arantzarik gabe. Kritika ere egiten diozu ikuspegi "eder" horri. Besteak beste, euskara ikasten dutenen porrot handia eta ikerketek ageri dituzten emaitza "baikorrak" aipatzen dituzu...
Kanpotik heltzen zarenean aurreko horiek denak ikusten dituzu eta baikor irizten diozu egoerari. Gero, egoera zenbat eta hobeto ezagutu eta konturatzen zara egoera ez dela hain baikorra. Batua, adibidez, bada hizkuntza bateratua, baina gorabeherak dira oraindik. Batua normalizazioaren abiapuntutzat hartu da, besterik ez zegoelako. Gogoetarik ez dela egin uste dut, eta errazena horixe zelako hartu dela iruditzen zait. Bestalde, ikaste porrot handia ere hor da, eta batuaren kontua ezagututa, erraz ulertzen da. Ikastegian ikasten duzuna eta kalean egiten den euskara bat ez badatoz, kalean egiten dena ez duzu ulertuko. Eta alderantziz, ikastegikoa ere ez duzu kalean entzungo. Ondorioz, ezin izango duzu zure euskara maila garatu. Egoera honetan oso zail da ikastea. Bestalde, barne mekanismoek ere ez dute laguntzen.
Adibidez?
Adibidez, ETBn euskaraz egitea beti zailtasun edo lana da. Hartu albistegia, bai ETB1n eta bai ETB2n. Euskaldunak, euskaraz egingo du ETB1n, eta gaztelaniaz ETB2n. Igor Astarloak, adibidez. Berarentzat lana izan da, bitan jardun behar izan duelako. Gainera, ETB2 begiratzen duenak ez du ezer ikasten euskaraz, ez entzuten du, ez harremanik du; ezta pasiboa ere. Beste mekanismo barneratu bat: euskarak gizartean duen hizkuntza zailaren ikurra. Ikaste prozesua zaildu baino ez da egiten horrela...
Zenbateraino da inportante hemen egiten diren lanak atzerrian egiten direnekin konparatzea?
Alde batetik, jauzi kualitatiboaren kontua aipatu dut lehen. Urrats positiboa, dudarik gabe. Baina badu bere alde iluna ere. Kanpoan gutxi irakurriko dela, alegia, hizkuntza gutxituan delako. Aldiz, hemengoen barne mekanismoak direla eta, kanpotik errazago ikusten dira horiek, hau da, norberak hain barneratuak dituen mekanismo horiek. Zenbait ikerketa oso interesgarri litezke Euskal Herriarentzat baina beste ikuspegi batetik ere landu beharko lirateke, kanpotik, esan nahi dut, eta beste zientzia batzuetatik ere bai. Ikerketa horietarik batzuk motz geratzen dira. Soziologia matematikoa, Txepetxen teoria eta beste, mugatuak dira feed back gabe geratzen direlako. Eta sakondu beharko lirateke.
Nola asmatu, orduan?
Euskaraz jardunda. Indarrak mugatuak dira eta ez dira alferrik galdu behar. Are gehiago gaurko egunean, nork bereari besterik ez dio begiratzen eta. Gizartea aldatu egin da. Euskaraz egitea nahitaezkoa da. Beste lekuetan zer egiten den ere jakin behar da, eta besteetan ere jakin beharko lukete hemen zer egiten den: harremanak ezinbesteko dira. Ikerketa asko eta ezberdinak egiten dira hemen baina ez dira bata bestearekin alderatzen. Beti argazki egiten ari gara, barne mekanismoak aztertu gabe. Gauza handia litzateke ikerketak bata bestearen ondoan jarri eta konparatzea. Horretan saiatu naiz ni, ez besterik egiten, zeudenak konparatu eta ondorio ateratzen baizik.
Irakurri dizudanez, bat egiten duzu hizkuntza kontu "afektiboa" dela diotenekin. Afektiboa, arrazoizkoa gabe.
Claude Piron-ek garatutako pentsamendua da. Esperantoaren aldekoa da Piron, eta itzultzaile lanean jarduna zenbait lekutan. Egun, esperantoak ez du prentsa onik baina tira. Bere liburuetako batean dio zera hori: hizkuntza arrazoitik kanpo dagoela, kontu afektiboa dela. Berak dio umea botere batez jabetzen dela gauzak izendatzen ikasten duenean. Hori ez dela arrazionala dio. Gurasoek ere diote: "Ez, da hola esaten, beste hala esaten da". Kasu horietan arrazoiak ez du balio. Batzuetan, era batera hitz egin behar da, beste batzuetan beste era batera, honekin horrela, harekin beste era batera… Hizkuntza irrazionala dela, barruko gauza dela dio Piron-ek. Agiriak izenpetzea gauzen gainean botere izatea da. Gauzak, nolabait, egia, errealitate bihurtzen dira. Atera kontuak, erlijio askotan hitza da lehenengo gauzetarik bat; horrela da hemengo erlijio nagusietan eta beste askotan. Maia Kitxuen Popol Vuh-n ere lehenengo esaldian agertzen da hori.
Egiten diren ikerketak egiten direla, behin eta berriz ageri dira emaitzok: ezagutza, gora; erabilera, ez behar beste; jarrerak, oso aldekoak beti. Nola zehaztuko zenuke hori?
Ezagutza, erabilera, jarrerak, errepresentazioaren adibide dira. Errealitateari hurbiltzeko gizakiok baliatzen dugun modua. Izan ere, ez gara errealitatera zuzenean hurbiltzen, errepresentazio batzuen bidez baizik. Hori esanda, esango nuke, ezagutzari buruz, hasteko, Araban eta leku erdaldunetan igo dela gehien. Horietan, jendeak oso erraz esaten du euskaraz badakiela. Normala ere bada hori, euskararen kalitate txarra oso normalizaturik dagoelako, eta bestetik, leku horietako hiztunek harremanik ez dutelako hizkuntza normalarekin. Irakasleek ere gabeziak dituzte leku horietan, askotan. Bestalde, orain dela 25 urte ikerketa zientifikoak egiten hasi zirenean, adinekoek euskaraz ez zekitela esaten zuten, txikitandik buruan sartu zizkieten kontuengatik, hau da, euskara arloteen hizkuntza zela eta antzekoak, edo jakin beharreko eredua ez zekitelako, euskara batua, alegia. Beraz, orain errazago esaten du jendeak euskaraz badakiela. Lehen baino errazago...
Eta erabilerari buruzko kontuak?
Erabilera? Gero eta euskaldun gehiago, omen, baina ez dakite ondo, kalitate falta dute, eta ez dute erabiltzen. Jendeak badaki, omen, baina ez du erabiltzen. Nola jakin badakiela? Ezin jakin! Erabilera beherantz doala esango nuke. Leku euskaldunetan ere, behera ari dela. Lehen, euskaraz bakarrik funtzionatzen zutenak ere, euskaraz eta gaztelaniaz ari dira gaur egun. Leku erdaldunetan euskararen erabilerak gora egin du pixka bat, eta euskaldunetan alderantziz. Baina barne mekanismoak ekarri behar ditut berriz aipura: askotan, jendeari galdetu ze hizkuntzatan hitz egin duen halakorekin duela bost minutu, eta ez daki. Alternantziagatik, askotan. Galdetu eta jendeak ez daki. Beraz, normalean ze hizkuntzatan hitz egiten duen galdetzeak ez du balio. Zer edo zer aterako da, baina ez zuzen zer erabiltzen duen, baizik eta berak zer pentsatzen duen erabiltzen duela. Askotan egin dut froga, eta hiztunak ez du asmatzen, errepresentazioa erabiltzen du: horri buruz berak pentsatzen duena.
Jarrerak ditugu hirugarren...
Horixe da interesgarriena. Zer galdetzen zaio hiztunari ikerketa kuantitatiboetan? Galdetzen zaio zer pentsatzen duen pentsatzen duenari buruz. "Zer pentsatzen duzu pentsatzen duzula?" Horregatik agertzen dira kontuak oso baikor.
Jendeak hizkuntzari erruki diolako, beharbada...
Ikur da hizkuntza. Jarrera positiboak bereganatzeko moldea erabiltzen du jendeak. Ez da hizkuntza arazoa bakarrik. Pierre Bourdieuk ere esan zuen: hizkuntza ez da denona, baina jarrera, aldiz, bai. Hizkuntzarekiko jarrera ikurra bereganatzeko era da. Donostiako zenbait ikastetxetan euskararekiko jarrera baikorra dutela diote gazteek, aldeko jarrera, baina haien ekintzari begiratu eta horrelakorik ez da ageri. Euskara arrantzaren gainean hitz egiteko dute, edo herrietan bizi direnekin hitz egiteko, baina ez ikastetxean bertan bata bestearekin hizketan jarduteko. Hor euskara ez da ondo ikusia. Hizkuntzari irudiak lotu dizkiote, gaztelaniak irudi on eta ederrak ditu lotuak. Euskararen erabilerarekin bat egiteko, gazte horiek bat egin behar dute zenbait irudirekin: arrantzalearekin, baserritarrarekin, edo antzekoekin…
Euskararen kalitate txarra normalizatuta dagoela idatzia duzu…
Normalizatuta, bai. Askotan entzun dut nire euskara maila ona dela, adibidez, hain ona ez bada ere. Inkestak egiterakoan, galdeketan zentzurik ez duen euskaldun mota bat sartzen da: euskaldun hartzailea. Aipatzeak berak, egiazko bihurtu du euskaldun mota hori. Jendeak "hartzaile" irakurri eta dio: "Horixe jarriko dut: hartzaile". Eusko Jaurlaritzak hizkuntza agiriak ematen ditu. Agiri horietako batzuk patetikoak dira guztiz, hori lortzeko behar duzun maila, esan nahi dut. Agiri horietako batek, ezagutza jakintza maila bat duzula ziurtatzen dizu. Maila?! EGA dela eta, jakin nahiko nuke: horren pareko bat jarri ingelesez edo frantsesez, eta esan: "Horixe da jakin behar dena irakaskuntzan jarduteko, edo administrazioan lan egiteko". 250 hitzeko idazlana egin behar duzu delako agiriaren azterketan. Gainera, zenbait akats onartzen dizkizute, bat edo pare bat, izan edo ukan nahastea gorabehera. Horrelakorik frantsesez edo ingelesez egin eta barre egingo lukete. Ni seguru nago zailago dela Hizkuntza Eskolan ingelesezko edo frantsesezko bosgarren maila gainditzea, euskarazkoa gainditzea baino.
Edo telebistari begiratu. Ikusi ETB1n Barnetegia! ETB2n onargarri litzateke, azken finean, ikaste prozesua ETB2n bultzatzeko modua litzateke, orain modan dagoen errealitatea agertzearekin batera… Baina hori ETB1n ematea? Azkenean, gaztelania sartzen da ETB1n, eta euskara txarra. Ez dugu Basetxea-z eta horietaz jardungo… Horietan teorikoki euskaraz ondo egiten dute… Baina Barnetegia ETB1n? Egoeraren isla da. Edo Miren Azkarate euskaltzainak orain dela pare bat urte elkarrizketa batean esandako hura: "Ibarretxeren euskarari 9 bat emango nioke".
Edo telebistari begiratu. Ikusi ETB1n Barnetegia! ETB2n onargarri litzateke, azken finean, ikaste prozesua ETB2n bultzatzeko modua litzateke, orain modan dagoen errealitatea agertzearekin batera… Baina hori ETB1n ematea? Azkenean, gaztelania sartzen da ETB1n, eta euskara txarra. Ez dugu Basetxea-z eta horietaz jardungo… Horietan teorikoki euskaraz ondo egiten dute… Baina Barnetegia ETB1n? Egoeraren isla da. Edo Miren Azkarate euskaltzainak orain dela pare bat urte elkarrizketa batean esandako hura: "Ibarretxeren euskarari 9 bat emango nioke".
Telebista aipatu duzu, gure zorioneko ETBa, eta segi dezagun hortik. Zer diozu Harry Potter-en filmaren emanaldiarekin gertatu zenari buruz?
Hasteko, EITBn norbait beharko lukete egiten dutena soziolinguistika aldetik aztertzeko. Albistegiak ematen direnean, adibidez, azpitituluen erabilera, Barnetegia eta antzeko programen balioa… Harry Potter dela eta, pentsatu behar zuten zer gertatuko zen. Norbait behar dute hizkuntza aldetik egiten dutena aztertzeko. Lehen ere esan dugu, jendearen jarrera dela eta, jarrera aldekoak dituela jendeak, nahiz eta ekintzak bat ez datozen. Jarrerak baikor dira, baina maila teorikoan. Gizarte egoera orokorra ere hor da: telebistak bizitza errazaren irudia agertzen du: dena da erraza, izan telesaioetan, etxe erosoak, jende dotorea, goi mailakoa, hala moduzko arazoak dituenak… Erraztasuna da eredu. Hizkuntzari dagokionez, filmak euskaraz ikusteko ohiturarik ez omen dago. Tira, ETB1n gutxi ematen dira, eta ezin esan. Orduan, errazago da gaztelaniaz ikustea. Erraztasuna. Jendeak beste era batera nola esan ez pentsatzeagatik, erdarara jotzen du. Ama hizkuntzan ere gertatzen da hori: hiztegia oso mugatua du belaun berriak. Frantzian ere horixe da kasua, ikaragarri mugatua da hiztegia, mugatua egiturak, mugatua... Eta hizkuntza mugatuak pentsamendu mugatua dakar.
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#2
#3
Amets Aranguren Arrieta
#4
Gorka Peñagarikano Goikoetxea
Azkenak
2025-01-20
Bertsozale.eus
Gasteizen aurkeztu da 2025eko Arabako Bertso Kuadrilla artekoa
Gasteizko Amaia Zentroan elkartu dira larunbatean Arabako Bertso Kuadrilla artekoan parte hartuko duten 14 taldeetako ordezkariak. Kuadrillartekoaren zortzigarren edizioa izango da aurtengoa.
2025-01-20
Euskal Irratiak
%221ko gainpopulatzea, Baionako presondegian
Alarma jo du, beste urte batez, OIP Presondegien Nazioarteko Behatokiak. Abenduaren lehenean marka berri bat hautsi zen frantses estatuan, 80.792 pertsona atxiloturekin. Espetxe-administrazioaren aitzinikuspenen arabera, gainera, 86.000 baino gehiago izan litezke 2027an egungo... [+]
2025-01-20
Lander Arbelaitz Mitxelena
‘Goazen lagunok’: sare sozial toxikoetatik fedibertsora trantsizio kolektiboa
Trumpek AEBetako presidentetza hartuko duen eguna baliatuta, Goazen lagunok lelopean, multinazionalen jabetzako sare sozial "toxikoak" utzi eta fedibertsora trantsizio kolektiboa bultzatzeko kanpaina egiten ari dira eragile ugari. “Internet gizatiarrago batean... [+]
2025-01-20
Garbiñe Larrea Iturralde
Aurtengorako irakurgaiak
Urte berriaren hasieran asmo berritu egiten gara dirudienez, eta egin beharreko zereginen zerrendak egiten ditugu gutako batzuk. Egiteko horien artean irakurtzeko ditudan liburuen zerrenda izaten da bat, gero eta zerrenda gizenagoa. Zuetako ez gutxik zer irakurtzen dudan galdetu... [+]
2025-01-20
Iñaki Sanz-Azkue
Hotza maite duen igela
Arboletako hostoak eroriak dira eta basoko lurra estalia dute. Lurraren eta hosto gorrituen artean, alabaina, sortzen da geruza fin bat, arreta gutxi jasotzen duena, baina espezie askoren biziraupenerako garrantzi handia izan dezakeena. Hezetasuna mantentzen du, zomorroak... [+]
2025-01-20
Jakoba Errekondo
Euskal Herria banana errepublika
Sekula bananarik jan ez duten bi lagun ezagutzen ditut; nerau bat. Bananazalea da, ordea, jendea. Afrika eta Asia aldean sortutako landare generoa da banana (Musa x paradisiaca), baina gaur egun Ameriketan ere asko egiten da. Ekoizlerik handiena India da, eta esportatzaile... [+]
2025-01-20
Garazi Zabaleta
Aleko
“Nekazaritza birsortzailerako eta proiektu kolektiboetarako test gunea da gurea”
Nekazaritzan trebatzeko eta proiektu propioak abiatu aurretik ekoizpenean eta merkaturatzean norbere burua probatzeko, abian dira gurean nekazaritzako hainbat test gune. Araban, 2023an abiatu zuten Aleko nekazaritzako test gunea, baina, antzeko egitasmo gehienekin alderatuta,... [+]
.jpg)
2025-01-19
Urtzi Ugalde
Agur, amatxu
Hauek izan ziren nire azken hitzak zure lo arnas sakonean eskutik helduta ginela joan zinenean. Aparteko minik gabe, xume, duin, geratu zen betiko zure bihotza. Zuk nahi eta eskatu bezala. Guk nahi eta errespetatu bezala.
Jada hilabete, neguaren atarian, gaurik luzeenak diren... [+]
2025-01-17
Ainhoa Mariezkurrena Etxabe
Amatasunaren giltzarik gabe
AMAK
Konpainia: Txalo teatroa.
Sortzailea: Elena Diaz.
Zuzendaritza: Begoña Bilbao.
Aktoreak: Intza Alkain, Tania Fornieles, Oihana Maritorena eta Iraitz Lizarraga.
Noiz: urtarrilaren 10ean.
Non: Itsas Etxea auditoriumean... [+]
2025-01-17
Xabier Letona Biteri
Bayrouren aurkako zentsura mozioak porrot egin ondoren, Herritar Fronte Berria zatituta dago
Ostegun arratsaldean egin dute bozketa eta, aurreikusitako moduan, François Bayrou lehen ministroaren aurkako zentsura mozioak ez du aurrera egin. Izan ere, eskuin muturreko Batasun Nazionalaren sostengurik gabe, ez zuen aurrera egiteko aukerarik.
2025-01-17
ARGIA
Hasi da denboraldia, Saizarren eta Alorrenenean txotxa irekita
Asteazkenean egin zuten ekitaldia Astigarragako Alorrenean, Sagardoaren Lurraldeak hala erabakita. Ostegunean egin du txotx hasierako festa propioa Usurbilgo Saizarrek.
2025-01-17
Xabier Letona Biteri
Iruñeko Erorien Monumentuaren eraispena eskatzeko manifestazioa egingo dute larunbat honetan Iruñean
Talde memorialistek deitutako manifestazioa Erorien monumentuan hasiko da 18:00etan eta Gazteluko plazan bukatuko da. Amaierako ekitaldian El Drogas, Gran Ritxarson, Ilargigorri eta La Chula Potrak esku hartuko dute, besteak beste. Gaia orokorrean nola dagoen azaldu dugu... [+]
2025-01-17
Oihane Artetxe
Urratutako haurtzaroa: indarkeria instituzionala gure testuinguruan
Gaur egun, emakumeen eta haurren ahotsei zilegitasuna kentzen dien kulturaren arrastoak diraute, haien esperientziak isilaraziz, haien oinarrizko eskubide eta beharrak minimizatu edo alde batera uzteko joera duen sistema baten barruan. Arazo horren adibide mediatiko bat Juana... [+]
2025-01-17
ARGIA
Spoiler, gurasokeria, ziborg, santujale eta guakamole, Euskaltzaindiaren Hiztegiko azken eguneratzeen artean
2024ko bigarren seihilekoaren lanaren emaitzak jaso ditu Euskaltzaindiak. Forma berriak eta aurretik zeudenen osatzeak aurkeztu ditu. Forma berrietan, oraingoan, batez ere, sukaldaritzako hiztegia landu dute. EITB eta Berria-ko edukiak hartu dituzte iturritzat.
Eguneraketa berriak daude