Tradizio handirik gabeko kontzeptua da gurean zor ekologikoarena. Orain hamarren bat urte hasi zen erabiltzen globalizazioaren eta neoliberalismoaren aurkako mugimenduaren baitan, eta orain apurka-apurka ari da zabaltzen munduan zehar. Ekologistak Martxaneko kide Andoni Louzaok azaldu digunez, «kontzeptu berri samarra da, guztiok ondo ezagutzen dugun kanpo zorrari kontrajartzeko helburua daukana».

Ekologistek diotenez, zor ekologikoa kanpo zorra baino handiagoa da. «Zor ekologikoa »jarraitu du Louzaok» herrialde aberatsok historian zehar, eta gaur egun oraindik ere, herrialde pobreetan ustiatu, lapurtu, hondatu dugunaren baliokidea da. Eta hori askoz gehiago da beraiek guri zor digutena baino. Zenbakiz ere froga daiteke hori».

Zenbakiak aipatu ditu Ekologistak Martxaneko kideak, baina diru kopuruak ez dira garrantzitsuena zor ekologikoaz ari garenean. Izan ere, ez dago zor hori ordaintzerik, ez dagoelako diru kopuru jakin bat berari egozterik. «Zor ekologikoa zenbakitan jarri daitekeela diodanean ez diot egia osoa. Gauza batzuek ez dute preziorik. Zenbat balio du pertsona baten bizitzak, edo betiko galdu den animalia espezieak, edo desagertutako hizkuntzak? Hala ere, zor ekologikoaren alderdi batzuk dirutan neurgarriak dira, eta soilik horiek aski dira zor ekologikoa kanpo zorra baino handiagoa dela erakusteko».

Inork ez du zor ekologikoa ordaintzerik eskatzen, baina kontzeptua zabaltzen dabiltzan taldeek berari lotutako ekonomia arloko berehalako neurri bat hartzea galdegiten dute: kanpo zorra ezabatzea. «Nola kobratuko diegu, guk beraiei gehiago zor badiegu?», galdetu du Andoni Louzaok.


Zor ekologikoa kontzeptu zabala da, eta ondo bereizitako lau ataletan zatitu daiteke: karbonoaren zorra, biopirateria, ingurumenari egindako kalteak eta hondakin arriskutsuen trafikoa. Azter ditzagun banan bana:


Karbonoaren zorrak Kiotoko protokoloarekin lotura estua dauka. Louzaoren berbetan, «herrialde aberatsak konturatu egin dira karbonoaren konposatuak atmosferara igortzeak ozono geruzan zuloa agertzea eragin dutela batetik, eta Lurra berotu dutela bestetik, eta horregatik erabaki dute igorpenok murriztea. Hala, denek, AEBek izan ezik, Kiotoko protokoloa izenpetu dute. Baina legearekin batera iruzur egiteko modua ere asmatu dute».

Ekologistak Martxaneko kideak dioenez, munduko herrialde guztiek ez dituzte karbono kopuru berak igortzen. Hala, igorpen-eskubide merkatu bat sortu da. «Herrialde aberatsak herrialde pobrearen igorpen-eskubideak eros ditzake. Eta salerosketa hori zor bat eragiten ari da, gure ustez. Gu pobreak baino gehiago ari gara kutsatzen guztiona den atmosfera, eta beraz dirua zor diegu».

Karbonoaren zorra da dirutan zehazten kalkulatu daitekeena, eta horretarako Kiotoko protokoloak berak ezarritakoa hartzen da oinarri. «Gehiegizko igorpenak zigortzeko protokoloak ebatzitako isunak erabiltzen baditugu abiapuntutzat, formula bat atera daiteke zorraren zenbatekoa jakiteko». Espainiako Estatuaren kasuan, hala kalkulatutako zorra munduko herrialde pobre guztiek berarekiko daukatena baino zazpi bider handiagoa da.


«Demagun Erdialdeko Amerikako herri indigena batek milaka urte daramatzala landare bat erabiltzen zenbait gaixotasun sendatzeko. Orduan, AEBetako enpresa batek taldetxo bat bidaltzen du hara, landare horren lagin batzuk hartzen ditu, antzeko zeozer sortzen dute laboratorioan, eta hortik aurrera denoi kobratzen digute »baita betidanik landarea erabili duten indigenei ere» landare hori erabiltzearren». Louzaok emandako adibide honek laburbiltzen du biopirateria kontzeptua. Salatzen duenez, Munduko Merkataritza Erakundea indarrean jartzen ari den jabetza intelektual ereduak halakoak gertatzea ahalbidetzen du. «Baina nork dauka eskubidea munduan diren jakintzak patente batean jasotzeko?».

Biopirateriarekin, azken batean, guztiona beharko lukeena esku pribatuetan ipintzen da. «Gauza sinestezinak ari dira gertatzen. Esaterako, multinazional batek arroz mota baten patentea bereganatu du, Indiako biztanleak arroz mota hori orain dela milaka urte landatzen hasi ziren arren. Eta orain, erabili nahi duenak ordaindu egin behar du. Bide horretatik herrialde aberatsak dirua jasotzen ari dira gu guztiongandik, eta horrek ere zorra eragiten du».


Zor ekologikoaren alderdi hau da ulertzeko errazena, eta aldi berean dirutan neurtzeko zailena. «Hegoaldeko herrialdeek legedia ahulagoak dauzkatela probestuz, multinazionalak hara joaten dira euren produktuak egitera edota ondasunak ustiatzera. Han lasaiago kutsa dezakete ingurumena, zigorrak ez direlako herrialde garatuagoetan bezain gogorrak. Azken batean, merkeago suertatzen zaie».

Ekologistak Martxanekoen arabera, herrialde pobreenak derrigortuta daude halako legedi 'bigunak' izatera. "Euren egoera politikoagatik, kanpo zorraren presioagatik... Multinazionalek dirua ematen diete gobernuei legedi ahulek bere horretan jarrai dezaten, eta gobernuek onartu beste irtenbiderik ez daukate, diru hori behar dutelako kanpo zorra ordaintzeko, hain justu».


Zor ekologikoaren alderdi hau aurrekoarekin guztiz lotuta dago. Jatorria, behintzat, berbera da: herrialde pobreen legedia eskasa ingurumenari dagokionez. «Hondakin batzuk behar bezala erabiltzea oso garestia da hemen dauzkagun legeekin, eta horregatik Hirugarren Mundura eramaten dira. Ahal denean, legeari atxikiz, eta bestela legez kanpo». Altzairu-fabriketako hautsak, hondakin kimikoak, metal astunak... itsasontzietan sartu eta herrialde pobreetara bidaltzen dira, ekologistek salatzen dutenez.