Duela gutxi eman dira ezagutzera PISA-2003 Txostena deituriko erakundeak egindako ebaluazioaren emaitzak. Txosten horrek gaur egunean munduko hezkuntzaren egoera nolakoa den erakusten digu, nazio mordo bat aztertzen duelarik beti ere kontuan hartuta 7 eta 16 urte bitarteko ikasleak hartzen direla aztergai. Jakina denez, munduko hezkuntza-sailkatze horretan Espainia ez da oso airoso geratu zenbait ikasgai eta asignaturatan behintzat. Euskadiko hezkuntza sistema, orokorrean, hobetoxeago suertatu da. Kontua da ordea munduko ranking horretan Finlandia atera dela irabazle, askok espero izango ez zutena ziurrenik. Baina horien harridurarako esan beharra dago, aurreko informean ere (PISA-2000 Txostena) Finlandia izan zela, baita ere, lehen postuan geratu zen nazioa. Ikusten denez, duela gutxi ezagutu ditugun datu horiek bazuten lehenago ere oinarri sendoa; alegia, emaitza ezin hobeago horiek ez direla kasualitate hutsa izan.

Egun hauetan etorri zaizkit bisitan Euskal Herrira lagun finlandiar batzuk eta, honetaz eta hartaz, lasai hitz egiteko aukera izan dugu. Eta baita hezkuntzari buruz ere. Egia da Finlandiako ikastetxeak oso onak direla, maila altukoak eta kalitate handikoak. Oso ondo antolatu dute beren hezkuntza sistema. Oso herri dinamikoa eta langilea da. Aitortu beharra dago ez dela populazio handiegia eta errazagoa dela proiektu bat martxan ondo jartzea jende gutxirekin askorekin baino, baina kontua da jakin behar dela sistema hori bikain funtzionatzen jartzen eta beraiek hori primeran lortu dute -nire lagun batek bromatan esan ohi du haiek daukaten klima kaskarra eta pairatzen duten hotzarekin lana besterik ezin dutela egin denbora osoan sikiera ez aspertzearren. Baina denok dakigu hotz itzela pasatzen duten beste herri batzuek ere ze nolako maila penagarria daukaten arlo guztietan. Eta munduan nazio eta herri asko daude, baita ere, oso biztanle gutxirekin inoiz ez direnak iritsi Finlandiaren mailara ez hezkuntzan ezta ere beste arlo askotan-.

Oso gizarte homogeneoa da Finlandia, berdintasunezko sozietatea erdietsi dute eta hor egon daiteke bere hezkuntza sistema arrakastatsuaren arrazoietako bat. Ekitate edo zuzentasuna da sistema osoaren oinarri funtsezkoa. Aukeren berdintasuna denontzako da beti inolako zirkunstantziarik kontuan hartzeke. Talde heterogeneoak hartzeko prest daude ikastetxe guztiak eta irakasle orok dauka horretarako behar den prestakuntzarik ezin hobea. Irakasle guztiek badakite inoiz ezin dela ikasle bat baztertu edota beste ikastetxe batera bidali.

Hori dela-eta, errendimendu aldetik ikastetxeen arteko diferentzia oso txikia da. Finlandian ikastetxe batera edo bestera joateak ez dakar berez alde handiegirik ikaslearen emaitzei begiratzen badiegu (%5a soilik). Espainian edo gure artean badakigu hau ez dela horrela inoiz izan »kolegio eta zentro pribatuek hemen nahi duten ikaslea hartzen dute edo ez, eta nahi dutena bota edo bidaltzen dute beste norabait». Nazio askotan ikastetxe ezberdinen arteko diferentzia, emaitzen aldetik, %50eraino iristen da.

Irakasleak Finlandian prestigio, itzal eta eragin izugarria dauka gizartearengan. Ondo ordainduta daude eta behar besteko baliabide eta tresneria »hango liburutegiak bikainak dira eta funtzionamendu sistema ezin hobea» jartzen zaie eskuetan bete behar duten lan garrantzizkoa ongi burutu dezaten. Jende askok nahi du irakasle izan eta horretarako ongi prestatuta doaz postuaren bila. Lizentziatura egin ostean master bat burutzen dute eta laguntza mordoa eskaintzen zaie beren formakuntza horretarako. Unibertsitateko hezkuntza programak egiteko jende piloa aurkezten da eta soilik %10a izan ohi da onartua. Horrek esan nahi du azkenean hortik ateratzen diren irakasleak oso ondo prestatuta daudela eta bokazio handiko jendea ateratzen dela lana gustura egiten hasteko prest. Irakaslearen burujabetasun pedagogikoa oso handia da. Irakaslearekiko prestigio sozial hori »aintzat hartua izatea, ondo ordaindua egotea, egindako lana kontuan hartzen dela jakitea» pizgarri eta bultzagarri da Finlandiako sistema pedagogikoan. Badugu oraindik ere zer eta non ikasi.