Urte asko pasa ditugu baomendatorka. Alegia gure Euskal Herri honetako gatazkaren konponbidea bazetorrela errepikatzen. Eta behin eta berriz zapuztu zaizkigu ametsak.

Oraingoan berriro ere badatorrela pentsatu nahi dugu. Herri xehearen neke eta nazka faltarengatik ez da geratuko. Gatazka hainbestetan luzatzen ahalegindu diren gehienak ere konturatu direla ematen du. Nahikoa da, baina, hari mutur bat aske geratzea berriro gure gogoak hondoa jo dezan. Eta giroa areago ustel dadin.

Ez dago dudarik: berandu dator konponbidea. Nire ustez oso berandu. Ongi etorri izan bedi, berandu bada ere.

* * * *

Historiagile batzuk diote bizi irauteko modurik seguruena horixe dela: berandu ibiltzea. Adibide garbiena Eliza Katolikoa omen da. Ez kondoirik, ez Ibarretxe Planik, ez emakume apaizik, ez homosexualik, ez eutanasiarik... Berrikuntza usainik duen guztiari ez eta ez. Eta hara zenbat mendetan mantendu den tinko, bereari eutsiz.

Diote euskal kulturak ere berantiar izateko joera izan duela. Hizkuntzan argi azaltzen dela hori. Hitz asko mantendu dituelako euskarak, gaztelaniatik hartuta eta honek aspaldi galduak: komuna, patrikera... Eta ohituretan, pentsamoldetan ere antzeko zerbait.

Ez nator bat horrekin. Berandu dabilena beti galtzaile. Eta, besterik ezean, oraingo berandu ibiltzeari konformidadea eman behar badiogu ere, uste dut badela momentua aurre hartzeko joera batzuk lantzen has gaitezen.

* * * *

Eman dezagun baietz. Gure herriaren kontu politikoak bideratzen hasten direla eta nola halako normaltasunez abiatzen direla. Eginkizun izugarriak izango ditu euskalgintzak. Hain joan dira lotuta politika eta kulturgintza gurean. Hanka baten faltan kili-kolo geratuko zaigu aulkia. Ezin jarri ahal izango dugu gainean.
Zein izango da hanka berria? Dudarik gabe itxaropenez, bizi pozez, argitasunez, samurtasunez, erakargarritasun sentimentalez osatu beharko dugu. Bide pozgarriak, itxaropentsuak, ireki beharko ditu euskarak eta gure kulturak, etorkizunik izango badu. Ez dago besterik.

* * * *

Adibide bat. Joandakoan Trikitraka Trikitron Euskal Telebistaren programa grabatzen Barañainen izan ginen. Urte gutxitan era harrigarrian hazi eta zabaldu den Iruña ondoko herrian. Auditorio ederra dute, seiehun eta piku lagunentzat. Bi programa grabatu genituen bi egunetan, ohi bezala. Bietan antzokia goraino beteta, sarrerak agortuta eta jende gehiago eskean mesedez eta arren sartzen uzteko. Leku askotan gertatzen zaigu antzeko zerbait: Zumarragan, Andoainen, Donostian, Bilbon, Basaurin, Gasteizen... Alde ederra dago, ordea. Hura Nafarroa da, agintariek aspalditxotik euskararekin borroka latza duten herrialdea. Propaganda ofizialaren eta geure akatsen ondorioz, askok euskaltzaleak banpiro itxuran ikusten gaituzten lurraldea.

Programa amaieran haur asko hurbiltzen zaigu. Oso momentu ederrak izaten dira, haurtxo haien begiradek eta irribarreek ekartzen duten energia guztiz berritzailea baita. Gurasoak ere hurreratzen dira.

Hauetako batek, Aralarren topatua ninduen joandako San Migel egunean eta, berak eskatuta, semearentzako autografoa eman nion, txistu ikaslea baita. Hura buruan eta esker onez, grabazioa amaituta, haurra ekarri zuen eszenatokira ezagut nezan eta erregalia ekarri zidan: berak zuzentzen duen Nafarroako elkarte bateko -Halakozaleen elkartea- buletina. Pozik eta harro erregalatu zidan, ea zer irizten nion aldizkaritxo horri galdetuz.

Etxerakoan begiratu nuen liburuska. Kolore ederrak, txukuna, zaindua eta... goitik behera gaztelaniaz. Honela hasten zen aurreneko artikulua: Dice un refrán muy español...

Harrituta geratu nintzen. Aralarren euskaraz ez jakiteagatik barkamena eskatu zidan... semea ikastolan eta txistua ikasten zuen... gure telebista programara horren pozik etorri zen... pertsona hori al zen aldizkari hartako zuzendaria? Bai, bera zen. Eta harro gainera.

Iritzia esateko deitu nion. Ez zitzaidala egokia iruditzen Nafarroa osoko elkarte baten buletinean dena gaztelaniaz izatea. Eta zur eta lur geratu zen. Ez baitzen konturatu. Burutik ez zitzaion pasa ere egin. Inork ez dio orain arte ezer esan. Aztoratuta, azkenean bota zidan: «Es que lo vuestro es distinto». Ez nuen ulertu. Baina konprenitzen dudala uste dut -desberdinak baitira ulertzea eta konprenitzea-.

* * * *

Berandu ibili gara politika kontuetan. Arlo teknikoan eta zientifikoan ere bai. Ekonomikoetan zer esanik ez. Baina psikosoziologian erlojua geldituta daukagu aspalditxotik.

Euskal kulturak aurre hartu behar du bizi pozaren kontuetan.