Negua, oro pausatzen eta loakartzen deneko aroa, norbanakoaren mailan eta lurrari datxekionekoan. Barne bidaien egiteko sasoia, hausnarketa eta liseriketena. Orobat infernuraino jausteko, amodioaren bila edota norbederaren piztiaren garaitzerat. Naski, gutxieneko bizi baldintzak segurtaturik daudenean... Erran nahi baita, egunorokoa infernua ez denean, Broadway eta 26 karrikaren kantoia negu gorriko aterbe bilakatzen ez denean.

Dena den, neguak, eta bereziki elurrak, badu iraganera eraman ohi gaituen atavico den zerbait, jatorrizkoaren irudikapena, nostosaren deia... Neguko elurrak beti heldu baitira lehen minez bezainbat ametsez, ustezko oroitzapenez bezainbat sendo nahi liratekeen nahikari-proiekzioz. Mais où sont les neiges d'antan? kantatu zuen François Villon frantziar poetak, jada XV. mendean. Aspaldikoa da metafora.

Baina ez dira nolanahikoak «behinola» eta «egun» propioki ez orekatze eta uztartzetik heldu diren arazoak. Jakina da jende eta herriek, arnas berritzekotan, behin edo behin jatorritzat daukatenera jotzen dutela. Atzera behakoa, gutxi edo asko, beti dago-eta asmo-proiekzioz betea. Baina, dagokien botereaz gabetutakoan, jendek zein herrik areagotu ohi dute joera hori; jatorrian soilik »egiazkoan edo mitikoan» indartu daitekeelakoan orainean koloka larrian dagoen izaera. Sobera areagotzea, baina, arriskutsua ere bada »ezin eta beti neguan!», orainean propioki kokatzen oztopa dezake-eta. Baiki, nahiz atzokoaz elikatua eta biharkoaz argitua izan, oraina baizik ez da existitzen. Gu, adibidez, orain eta hemen garen eta gauden bakarrak gara, izan gaitezkeen geuenak gainera.

Ez da txantxetakoa auzi hori gaizki ulertu-uztartzetik datorren kaltea. Adibidez, nortasun iturri bakarra behinolako neguan, historian edo, kokatzen denean. Eta historia baitezpadakoa da nortasuna garatzeko garaian, bistan da. Baina, herri bat faktore konstelazio batean oinarritzen da »jendea, hizkuntza, kultura, historia, lurraldea, ekonomia... eta, beharbada, denen arragoa dena: garaian garaiko jendartearen herri izanaren sentimendu-nahia». Gurea bezalakoetan, erran gabe doa, konstelazio osoa besterendurik dago eta faktore horiek arrakalatu eta higatuak izan ohi dira, zein bere mailan. Egoeraren ezaugarria bezainbat ondorioa. Bidenabar erranik, hori argudiotzat hartzea »suerte guztiko menperatzaileek egin ohi dutena» tautologia maltzur eta interesatua baino ez da. Giza kondizioari egiten zaion afrontua. Baina gauza jakina, eta jasangaitza, da: sistema menperatzailea ez da auzia hitzez, arrazional eta demokratikoki xuritzen saiatzen den egitatea »inoiz ez luke menpekoa «konbentzituko», naski». Alderantziz, gisa horretako ezein aldaketa ekiditeko egitura gotortua da; hots, kolkoa eta burua eta bihotza... bete »gainezka» txispa, kañoi, bonba, misil eta gainerakoak oro. Hain da sentibera eta begiratua!

Baina itzul gaitezen negura, nahiz bertatik ez garen batere jalgi, ez urte-aroari datxekionez, ez egoerari datxekionez.

Behinolako neguan, supazterrean garatzen, eta goritzen, omen ziren sozietateari zegozkion hamaika kontu. Egun ere, supazterra edo berogailua izan, aro egokia da hausnarketa egiteko, ea gauza garen oportunismo, fantasia, espantu eta itxurakeria baino haratago, eta honatago, jarduteko, politikoki zinez hazteko eta indartzeko, oraingoak baino bide sendo eta emankorragoak jorratzen hasteko. Egia erran, horretarako, edozein aro on.

Eta, aspaldiko ezagutza da: neguak du uda edertzen. Funtsean, guri da, ez beste inori, hala izan dadin. Agian orduan has gintezkeen kantan eta dantzan edota trago bat edaten kantoiko tabernan, kantoian aterbe duena gonbidatuz, bidenabar.