Abenduko hostoak
Eguraldi beltza
Euskarak modu ugari aberatsean izendatu ditu eguraldiaren nolakoak. Asko eta asko hiztegi eta halakoetan jaso gabe daudenez, bilketa eta sistematizatze lan horri ekin dio Interneten euskal webgune batek (http://etnomet.blogspot.com/). Hasberria da orria, baina badu interesik etnografiaren eta metereologiaren uztarketa horrek, ez soilik gai horietaz arduratzen direnentzat, baita uztarketa horren emaitza linguistikoak aztertu nahi dituenarentzat ere. San Tomas egunez euri zaparrada ugariak izan zirela baliatuz, ehun bat modu eskaintzen zituen orriak euri zaparrada izendatzeko, tartean borrosta, euri-jasa, erasoa, erauntsia, borroskada, zarrasta, zaparra, ur-kolpea, zafrada...
Hitz horiek eta gehiago ez dira aski Interneteko hainbat orritatik Bernardo Atxagari erortzen ari zaizkionak izendatzeko, Ignacio Echevarría kritikoaren (?) auzia dela-eta. Bernardo Atxagaren azken nobelari El Paísen kritika gupidarik gabea egin zion otsoa, ardi-larruz agertu da oraintsu »borreroa biktimarena eginez, alegia» egunkariari aurkeztu dion dimisio-gutunean, eta gutunak izandako erreakzioek bidea zabaldu diete okasioaren zain zeuden ehiztari amorratuei hasiera hartan kaltetua izan zena berriro kaltetzeko. Erasotzaileek inpunitatea dute lagun, anonimatuan ari baitira gehienak, zaborra eta oka obratuz, eta, jakina, literaturarenganako batere interesik gabe. Itsua omen da komunikabideen arteko lehia, baina lehia horren atzean dagoen elkarren arteko herra politiko itsuak badaki nori eta non eman kolpeak.
Eguraldia beltz, aurpegia belatz?
Osti-zaparrada, hala deitzen diote Loiola partean erauntsi latzeko eguraldi beltzari: berek nahi duten bezala jokatzen ez baduzu, berek entzun eta irakurri nahi dutena eskaintzen ez badiezu, jakizu garbi eguraldi beltzak zer ekarriko dizun.
"Nahiaren eta ezinaren borroka-toki miseriz betea..."
Borgesek dio: "Unibertsoa »bestelako deituraz, Liburutegia» galeria hexagonalez osaturik dago; galerien kopurua mugagabea da, eta beharbada infinitua". Borgesek Babelgo liburutegia dioen tokian, Baudelairek basoa dio, Stendhalek mosaikoa dio, Paul Valeryk itsasoa dio. Borgesek galeriak dioen tokian, apalak esan dezakegu guk, apaletan jartzen direlako liburuak, baina baita literatura apalenak ere baduelako tokirik Babelgo apaletan.
Euskal hiztegiaren bitxikeria bati esker, unibertsaltasuna eta partikulartasuna bat eginda ikus ditzakegu.
Pinochetek On Kixote galarazi zuen Txilen, Cervantesen nobela askatasun pertsonalaren aldarria eta botere konbentzionalaren kritika bat delako.
Gombrowicz irakurri dudanetan, Berhard irakurtzerakoan gertatu izan zaidan bera bizi izan dut: kolpatua sentitu naiz, txiki deuseza, biguna, akitua eta baita ahitua ere. Gombrowicz-ek, Berhard-ek bezalaxe, ez du irakurlea epel uzten. Poloniarraren idazkuntzak bisturi baten moduan lan egiten du arimaren ehunetan, haren testuak irakurtzerakoan »Ferdydurke, Trasatlantikoa, Egunkariak…», fisikoki ere sentitzen duzu haren bisturiaren aho zorrotza zure barne-muinetako ehun bigunenak ebakitzen eta bidea zabaltzen zure arimako gela ilunenetaraino. Bakardade erabatekoan ostatu harturik, biluzik sentitzerainoko deserosotasun halako bat biziko duzu, hotz sekulakoa, Gombrowicz irakurrita.
Anekdotak, ikuskizunek, eszenografiak ez dute garrantzirik: disimulatzen ez den tramoia huts batean garatzen da kontzientziaren zirrikituetan barna egindako bidaia. Ez, Gombrowicz ez da inolaz ere idazle sinpatiko bat, ez da adeitsua irakurlearekin, ez dizkio-eta begi-belarriak gozatzen. Nola izango da adeitsua irakurlea kolpatzeko, probokatzeko eta mintzeko lanak hartzen dituen idazlea? Nola izango da adeitsua txiki eta ezgauza sentiarazten zaituen inor? Nola izango da adeitsua probokazioa arte bihurtzen dizuna?
Ez, Gombrowicz ez da idazle erraza, ezta adeitsua ere. Orduan, zertarako irakurri halako bat?
Gombrowicz-en testuetan dago erantzuna: haren bisturia nire barne-muinetaraino iristen bada, lehendabizi idazlearen beraren barne-muinetaraino iritsi delako da. Bere burua zalantzan jarri duelako jartzen dugu irakurleok ere geurea zalantzan.
"Ez nintzen fidatzen sinesmenekin, doktrinekin, ideologiekin, erakundeekin. Beraz, nigan bakarrik aurki nitzakeen ardatza eta sostengua. Baina ni poloniarra nintzen, poloniartasunak hezi ninduen, Polonian bizi nintzen. Beraz, poloniartasuna baino sakonagoko eremu batean bilatu behar nuen nire nia: poloniartasuna erantzi eta gizaki soil biluzi sentitzen nintzen eremuan".
Itzultzaileen sortzaile lana ahanzten da itzulpenez ari garen guztietan. Itzultzailea ez da, sortzaile orijinalarekiko, jakina; bai, ordea, orijinal hori jasoko duen hizkuntzarekiko, batez ere hizkuntza horrek sekula adierazi ez badu orijinalean dagoen ideia edo irudia. Ez euskarak ez hizkuntzarik ahaltsuenak ere ezin du, itzulpenen bidez baizik, hainbat ahots, pentsamendu, giro eta kultur ikuspegi jaso. Munduak hots asko baditu, itzulpena da hots horiek nire hizkuntzan entzuteko modu nagusia. Euskarak oraindik izendatu ez dituen sentimendu, emozio, ikuskera, bihurgune eta bihozkada asko dago munduaren eta pentsamenduaren eta literaturaren bazterretan. Horregatik da garrantzitsua hots oihartzuntsuenak »oihartzun ugarienen oihartzun direnak» euskaratzeak.
Ulisesek, Itakarantz abiatu zenean, beldur bakarra zuen: "Eta etxeranzko itzulbidea ahazten bazait?", galdetzen zuen bere baitan. Pausoak eta arraunkadak Itakarantz eman ahala, oroimena gordetzeko moduak eraiki behar zituen Ulisesek. Gure Barbantxok ere ogi apurrak botatzen zituen basoranzko bidean, gero etxera nola itzuli jakiteko.
Esperientzia finkatzeko manera ezinbestekoa da itzulpena. Bidaia da beste hizkuntza batera; beste esperientzia batzuetara. Baina etxetik kanpora egindako bideak itzulera du, joan-etorriko bidaia baita itzulpena.
Itzulpena, zubia izateaz gainera, ahanzturaren aurkako arma da, gizon-emakumeek hizkuntza desberdinetan egin dituzten bidaietako esperientzia geurean ere finkatzeko modu bat. Itzulpena ez da atzera begiratzea, sormen lana ere baden berreraikuntza baino. Irakurleok, jatorrizko hizkuntzarik ez dakigunean, itzultzailearen laguntza eta galbahea onartzen ditugu; itzultzaileak egindako irakurketa, gurea baino askoz ere sakonagoa eta mantsoagoa, onartzen dugu. Itzultzailearen eskuetan geratzen gara, hark gida gaitzan guk geure kabuz egingo ez genukeen bidean aurrera.
Merino 2001. urtean atxilotu zuten, eta dispertsioa jasan du, zigorraren zati handi bat Euskal Herritik kanpoko kartzelatan igaro baitzuen baldintza “zailetan”. Orain, askatasuna berreskuratu du.
Urte berriaren hasierarekin, hainbat zerbitzu eta produkturen prezioetan igoerak izango dira. Elikagaietan, energia fakturetan, udal-zergetan eta etxebizitza gastuetan garestitze nabariak atzemango dira.
Euskal Herria nazio dela aldarrikatzeko ekitaldia egingo dute Donostiako Kursaalean. Astebeteko ekitaldi sorta izango da.
Euskaltzale eta militante gasteiztarra abenduaren 30ean hil da. Gontzal Fontaneda Orille (1943-2024) 1960ko hamarkadan euskarak Gasteizen egin zuen bidearen lekuko eta bidelagun izan zen. 15 urterekin hasi zen euskara ikasten. Euskara ikasteko metodo bat asmatu zuen eta euskara... [+]
Ander Magallon, Mikel Irure eta Xabier Jauregi Metropoli Forala saioan egon dira maskulinitate berrien inguruan mintzatzen.
Getariako etxebizitza batean egin dio eraso, Segurtasun Sailaren arabera. Emakumea astero joaten zen terapia naturaleko kontsultara, eta Ertzaintza ikertzen ari da ea antzeko ekintzen biktima gehiago dauden.
Media.cat-ek egindako azken ikerketak agerian utzi du emakume kazetariek Katalunian jasaten duten sexu-diskriminazioa. Inkestatutako emakumeen %54,4k sexu-jazarpena jasan dutela eta %55,1ek sexu-generoaren araberako jazarpena izan dutela adierazi dute.
Sexu erasoak 1998an hasi ziren, biktimak 13 urte zituenean. 2003an kluba utzi bazuen ere, emakumeak iaz salatu zituen sexu erasoak, Mario Lopezek taldeko entrenatzaile gisa jarraitzen zuela. Orain 18 urteko espetxe-zigorra eskatzen du akusazioak, fiskaltzak baino lau urte... [+]
Hussam Abu Safiya medikua askatzeko eskatu du Osasunaren Mundu Erakundeak, eta bere aldeko kanpaina ere abiatu dute sareetan. Abu Safiya medikua ez da edonor; nazioartean erreferente bihurtu da, berak zuzentzen zuen ospitalearen aurka egindako erasoak kontatzen zituelako.
Garai aproposa izaten da urteburua iraganeko lorpenak goraipatzeko eta, are gehiago, etorkizuneko asmo-usteak aldarrikatzeko. Eta halatsu da Txinan ere, alafede. Bide batez, ez da harrigarria abenduko azken orduetan, aurreikusitako planari aurrea hartuz, Xinjiangeko Urumqi-Yuli... [+]
Urtezahar gauean petardo, bengala, traka, suziri eta bestelako gailu piroteknikoekin jolasean arituko dira asko eta asko aurten ere, horietako ez gutxi adin txikikoak. Eta errepikatuko dira istripuak, suhiltzaileen esku-hartzeak, eta burrunba gordin sufritzen duten ume, adineko... [+]
Suhiltzaileek beste sute bat itzali behar izan zuten abenduaren 27an Zubietako erraustegian.
Badira, garun distiratsua izanik, "zehaztasun gutxiko" definizioekin, gauza bera, beste era batera esanda, aldatzen eta itxuraldatzen adituak direnak. Berea zen, eta hainbat hamarkadatan errepikatu den proiektu in eternum bat izan da. Hasiera batean hori zen hegemoniko... [+]
Bizilagunekin plataformak gogor kritikatu du Donostia 2030eko munduko futbol txapelketaren egoitzetako bat izatea, Marokok, Portugalek eta Espainiak antolatuko duten edizioan. “Hiria munduko mapan kokatzea” eta “lehen mailako kirol ikuskizuna herritarrei... [+]
Nazioarteko ordainpeko streaming plataformetan, Amazon Prime Video eta Netflix izan ziren lehenak euskarazko edukiak eskaintzen, eta orain Max gehitu zaie (2024 arte HBO edo HBO Max izan dena). Pantailak Euskaraz-ek azpidatziak moldatu ditu, eta EITBk bikoizketak eskaini, eta... [+]