Urretxu eta Zumarraga euskaraz bizi ziren antzina, batik bat nekazari ziren garaian, baina orain dela pare bat mende ezkero, industrializazioarekin bat, gaztelania eta euskara elkarrekin eta lehian izan dira. Hizkera kutsatu gabe gordetzen dutenengana jo dute aztertzaileek, beren herrietako ohiturazko altxorraren bila. Horiek horrela, egileak berak lanaren hitzaurrean jaso duenez "hizkuntza egokitzen" jakin behar dugu, ez baita berdin testuinguru formal batean eta informal batean hitz egitea. Gaurko gazteek euskara estandarra baino ez dakite eta horren kariaz, zenbait esparrutan, euskaraz egokitzeko biderik ez dutelako, gaztelaniaz jarduten dute.


Euskara aberasteko eta hainbat esparrutan baliatzeko egindako lana da hau. Baita Urretxuko eta Zumarragako herriko hizkeraren ezaugarrien berri jasotzeko ere. Kontu zaharrak eta ohiturak, herriko kulturaren ezaugarriak bildu dituzte hona. Baina lehenik eta behin, aztergaia kokatu behar izan zuten, eta horretarako euskaldun dialektologoek egindako lanak arakatu. Urretxu eta Zumarraga Azpeitiko taldean sartu zituen Bonapartek, baina Zegamako hizkerarekin mugan oso. Azkoitiar Pedro Irizarrek Zegamako hizkeran sartu zituen ondoren, aditzaren morfologian zuten antzekotasuna aitzaki. Koldo Zuazoren arabera bi herri hauetako hizkerak Goierriko hizkera eta Urolaldekoa lotuko lituzke.

Erdiko zatian Urretxuko eta Zumarragako hizkeraren deskripzio zabala jaso du Lasak. Bokalek eta kontsonanteek dituzten bilakaera fonetikoak ahozko hizkeran oinarriturik, bokalak eta kontsonanteak nola esaten ditugun. Azentua aztertzerakoan aditza eta izena hartu dituzte oinarri. Ondoren izenaren eta aditzaren morfologia, sintaxia edo joskera eta lexikoa. Eguneroko hizkeran erabiltzen diren hitzak jaso dira hiztegitxoan, esapide, esamolde eta onomatopeiak ere bai.


Zer nahi zuten argi antzean zuten egileek baina hori guztia nola bideratu? Lan hau egiteko oinarrizko tresna elkarrizketa izan da. Banako elkarrizketak egin ditu Xabierrek baina tarteka bi lagunekin ere aritu da, "eta emaitza oso positiboa izan da". Binakako elkarrizketetan intonazio eta esamoldeak jaso ahal izan ditu, besteak beste. Zenbait kasutan elkarrizketa soiletatik jasotako informazioa ez da nahiko izaten »aditzaren edo izenaren morfologia jasotzerakoan batik bat», eta galdetegi zehatzak egin behar izan ditu. Galdetegiak elkarrizketak baino astunagoak izaten ei dira eta horregatik pertsona gazteagoak aukeratu dituzte horretarako, hirurogei urte ingurukoak. Gainerakoan lau ezaugarri bete dituzte elkarrizketatuek: 60 urtetik gorakoa izatea, Urretxu edo Zumarragakoa izatea, Euskaraz alfabetatu gabea izatea eta buruz argi egotea.

Grabazioak egiteko hasieran zintak erabili zituzten baina soinuaren kalitatea zela eta, euskarria aldatu eta disko txikiak erabiltzea erabaki zuten. Soinu eta irudi grabazioak elkarrizketetan eta baserrietako bisitetan izandako solasaldietakoak dira. Urretxu eta Zumarragako baserrietako, familietako argazki zaharrak eta kalean egindakoak ere ikus daitezke lan honetan, azterketa linguistikoaren osagarri.