Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
asteazkena 2024ko azaroaren 20an
Eduardo Gil Bera: «Lehen geure buruaren mespretxua genuen, orain hiperespezialak gara»
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.
Tuteran jaioa zinela banekien. Baita Nafarroako herri txiki batean bizi zinela ere, hiriburutik aparte. Zure peskizan hasi eta Narbarten topatu zaitut. Zerk ekarri zintuen herri honetara?
Lakoizketa?
Erroak bertan. Tuteran jaioa baina ez zara arrotz Narbarten...
Noizdanik zara Mikeltxenean, Narbarten?
"Bigarren saria irabazita"...
Eremu euskaldunean bizi nahi zenuela esan duzu…
Jendeak badu Eduardo Gil Beraren berri, ezagutzen du zure izena. Besterik da izanari dagokionez. Zure atean jotzeko beldur da hainbat lagun…
Joseba Sarrionandiarekin baduzu istorio…
Hurrena liburu bat ere igorri zizun...
Umeen-deia. Zurekin elkarrizketan naizen bigarren aldia dut eta lehenengoan ere liburu horixe ekarri zenuen hizpide. Orduan, Mari Karmen Garmendiaren izena ere eman zenuen...
"Malaletxean"?
Mari Karmen Garmendiaren lehenengo-lehenengo idazlana izango zen…
Hamahiru urte zituen orduan Mari Karmenek… Utzi dezagun Umeen-deia, ordea, besterik baita hona ekarri gaituen aitzakia. Kezka ere ekarri dugu, beldur pixka bat, nola hartuko ote gintuzun. Historia de las malas ideas, Euskadi saria irabazi duen liburuan aztertzen duzun gaietarik bat, beldurra, mundua mugiarazten duen motorretako bat, ala?
Beldurra ez dela lagun ona esango nuke...
"Administratu" erabili duzu, eta hitz goxoegia iruditzen zait. Blokeatu ere egiten duela esango nuke nik, mundua kontrolatzeko erabiltzen dela…
Beldurrak galarazten dio askori zure atea jotzea.
Euskara Europako hizkuntzarik zaharrena dela datu objektiboa da, ala?
Zer da, beraz, egin behar duguna?
Lana aipatu duzu behin eta berriz. Horrek du garrantzia, zure irudiko…
Heterodoxiaz jardun nahi nuen baina hiperortodoxia aipatu duzu...
Esango nuke Nafarroan dela heterodoxiarik handiena: zu zeu, Korrok literatura aldizkariko lagunak, zenbait joera politiko... zuen ikuspegia ez du ortodoxiarena. Zergatik Nafarroan?
Heterodoxoak direla eta, nafarrek, bilbotarrek baino presentzia handiago duzue…
Hortaz, zer diozu, pentsamenduak beharko luke leku gehiago gure artean?
Aitzakia baliatu dizut Narbartera etortzeko: saria. Gaztelaniazko Euskadi Literatura saria irabazi duzu Historia de las malas ideas liburuarekin. Azalean bertan, hauxe diozu: "Gizarteak mendekua du oinarri. Nazioak, herriak, leinuak, inperioak, erlijioak, kulturak edo klaseak hura beraien baitan arautzen eta bermatzen den moduaren arabera definitzen dira". Lehenengo irakurketan, bat-batekoan, mendekuaren apologia egin nahi ote zenuen egon nintzen...
"Gizarteak mendeku du oinarri", idatzi duzu...
Mendebaldeko zibilizazioaren balioak direnak azpikoz gora jartzen dituzu liburuan: beldurra, gorrotoa, mendekua… esanez gure gizartearen oinarri ditugula, besterik esaten badugu ere.
Noizkoak dira ideia hauek?
Usteko nizun demokrazia modernoak, Ilustrazioak, Frantziako Iraultzak ekarritakoak zirela...
Zerk eraman zaitu liburu honen egitera? Ideia okerrok aztertzea, beharbada?
Liburuan darabilzun tonoa ere ez da ahuntzaren eztula. Alditan burloso, alditan irreberente, irakurlea zer pentsa jarriko duzu. Irakurleetan, baita irakasle eta filosofoak ere. Hitzaurrean aipatzen duzu unibertsitate ikastaro batean hitz egitera gonbidatu eta filosofoen jokabidea kritikatu zenuela. Entzuten ari zirenak, filosofo ziren. Diozu ez zutela onean hartu zure hitza…
Liburuan idatzi duzun lehenengo esaldia ere deigarri zait: "Giza kondizioa deskribatzea zailago da hari legeak agintzea baino".
Liburuan hamaikatan jotzen duzu autore klasikoetara, bataren eta bestearen aipuak ekartzen dituzu. Horiekin batera, baita ahozko literaturaren pasadizo direnak ere...
Nork hitz egin lezake gure Herrian gai hauen gainean. Edo zeure buruarekin ari zara berriketan eta gogoetan?
Egia ofizial eta uste "ongi ezarri" horietatik aldentzen den arabera, Joxe Azurmendiren zenbait testu etorri zaizkit gogora...
Liburu teorikoa duzu, ala eguneroko bizimoduan balia dakigun nahiko zenuke?
Euskarazko letretatik aparte bizi da Gil Bera?
Eta euskarazko letretan izango zaitugu berriz. Sartu-irtenean zabiltza zu…
Heterodoxian bizi den beste idazle batek esana ekarri dit horrek gogora. Zure lagun Urrutia Capeauk esana, Holderlinen garaian bizi nahiko zuela...
Urrutia Capeau hizpidera ekartzeko beste arrazoi bat ere bada agerian: hark egindako erretratua duzu horman. Krutwig erretratu zuen, Andolin Eguzkitza ere bai, zu zeu... A ze pertsonaje galeria haren lanekin!
Horixe benetan kuadrila "alegera"...
Gure amatxiren gurasoen kontua. Amatxiren aita zen Elgorriagakoa eta ama Zugarramurdikoa. Esposatu ziren Elbeteara, Askoa izena zuen jauregi handira. Gure amatxi ere Elgorriagan esposatu zen, eta aspaldi dugu erro bat Elgorriagan, heken sortetxean, eta beste bat Tudelan, gure amatxiren neba bizi baitzen Tudelan, PNVko kasik bakarra 1920 aldean: Cruz Arretxea. (Tudela erran dut, eta nik ez dut deus zuzendu ez inposatu nahi baina gure familia euskaldunean beti erran izan dugu Tudela, ez Tutera. Eta ez dakit euskarak ba ote duen zailtasunik Tudela ahoskatzeko; nik uste dut Tutela dela berez, latinez, eta Tudela izen euskaldundua dela. Eta berriz diot: ez dut eztabaidatu ez deus inposatu nahi aferan). Denbora hartan, bera hasi eta gero, baziren bertze bi lagun: kanonigo bat eta Pedrito Nabaskues izeneko bat. PNVko bakarrak Tudelan garai hartan. Gure ama Tudelara esposatu zen, han baitzituen hainbat ahaide. Nire amatxiri gertatu bezala gertatu zitzaigun guri. Lau anaia gara, eta ni Tudelan jaio nintzen baina hazi, ttiki-ttikitik, aitatxi eta amatxirekin Elgorriagan. Narbarteko etxe honetan bazen gure amaren anaia bat, Ameriketan egondakoa, eta nik banuen honako kerentzia. Hori, batetik. Bestetik, Tudelan bizi nintzen baina beti egin gogo nuen artikulu bat Lakoizketari buruz.
Lakoizketa?
Herri honetako botanikoa, euskal botanikorik inportanteena XIX. mendean. Narbartekoa zen eta gurekin ahaidetua. Elgorriagan ikusi nuen haren hiztegia, Diccionario de los nombres euskaros de las plantas en correspondencia con los vulgares castellanos y franceses… Bere bizitzari buruzko zerbait idatzi nahi nuen Navarra hoy-ren Nafarroa gaur gehigarrian. Lakoizketaren gainean idatzi gogo nuen eta etorri nintzen Narbartera, Lakoizketa baita hemengo etxalde bat, Legasa aurrean. Etorri nintzen eta bakarren batzuk harrapatu nituen beren amak Lakoizketaren pasadizoak kontatutakoak, "Lakoizketako eroa" deitzen zioten, beti belarrak lantzen ibiltzen baitzen, belarrak eta harri puxkak biltzen. "Hau burutik joana zegok!" erraten omen zuten. Pilotan eta musean edo nesken bila ibiliko balitz, apez normal bat izango zen, baina horrela? Tipoa, berriz, hiperkontsideratua zegon bere denboran Europa mailan. Heldu nintzen Narbartera, galdezka hasi Lakoizketari buruz eta hemengo etxe batean, atso batzuk -orain hilak dira- , galdezka niri: "Nor zara zu?", eta amaren aldetik Arretxea nintzela eta ahaideak izan nituela hemen eta hau eta hori. Arretxea hiper arrunta da hemen, jotzen duzu ostikoz harri bat eta agertzen zaizkizu hainbat Arretxea azpitik. "Ez zara ba zu izanen… Hemen bazegoen etxe huts bat, abandonatua, Arretxea batena. Pobreendako utzi zuen etxea, baina nola ez baita deus ere egin, dago abandonatua eta hutsik". "Ez naiz izanen", nik pentsaturik, "Arretxeak egongo dira hainbat". Gure izebari galdetu eta hark, "Bai, gure amatxik erraten zuen haren osaba bizitu zela Narbarten". Eta hola, egiazki suertatu gure ahaidea. Orduan, derechos reales direlako horiek pagatu eta heldu ginen hona. Nire ilusionea zen herri ttipi batean, eremu euskaldunean bizitzea. Ni hala bizitakoa izandu naiz beti, Elgorriagan. Horregatik suertatu ginen hemen, Narbarten. Mikeltxenea du izena etxeak. Holaxe historia.
Erroak bertan. Tuteran jaioa baina ez zara arrotz Narbarten...
Tudelatik honat, handik harat eta horrela. Betiere gure amatxik, gure amak eta nihaunek ere gauza bera edo bertsua egindakoak gara. Gure amatxi sortetxera bueltatu zen, Elgorriagara alegia. Bere alaba esposatu zen Tudelara eta gero ni etorri naiz hona. Hori da Mikeltxenearen historia. Aunitz alditan erraten dut nik historia horrek ez duela balio ezta nobela batendako ere, zeren sobera zertua baita.
Noizdanik zara Mikeltxenean, Narbarten?
Nik uste bigarren saria irabazita, 88an sartu ginela, obrak egin eta gero...
"Bigarren saria irabazita"...
Kalkulatzeko modua, diot. Lehenbizikoa Xalbador saria izan zen. Sarien bidez kokatzen naiz denboran, denbora haietan zertan ibiltzen nintzen jakinik. Bigarren sari hura Elgorriagan idatzi nuela uste dut, baina beti biajeetan nenbilela, batetik bestera.
Eremu euskaldunean bizi nahi zenuela esan duzu…
Bai, banuen beti tira edo kerentzia hori. "Txirrinta" erraten dute hemen.
Jendeak badu Eduardo Gil Beraren berri, ezagutzen du zure izena. Besterik da izanari dagokionez. Zure atean jotzeko beldur da hainbat lagun…
Nik uste dut klixea dela. Uste dut. Diote: "Hau etorri duk Tudelatik gure letretara. Hori eskertzekoa da, derrepente holako tipo bat, Tudelatik euskalduna! Ematen dik gainera jantzia dagoela, badakiela. Baina hasi duk hiperkritiko eta ganberro xamar eta, ixi! Gustatzen ez bazaio joan dadila bere eremura, utzi guri geure baratza. Ongi etorri portatzen bahaiz". Uste dut klixea dela hori, eta sumatu dut aunitzetan. Ni ez naiz etorri inondik, ni hemengoa naiz, Sarriren kontrakoa, hark "Ni ez naiz hemengoa", eta nik: ni hemengoa naiz. Euskara da nire hizkuntza.
Joseba Sarrionandiarekin baduzu istorio…
Sarri ezagutu nuen 75-76an, Durangon. Bera izandu zen nik ezagutu nuen lehen euskaldun letratua. Harrituta geratu nintzen. Bazen Laia alderdia, eta bazuen buletina, Sugarra izenekoa. Han eskribatzen zuen Sarrik. Bera zen hango... manager ez, baina hor nonbait. Oso tipo sinpatikoa zen. Nik denbora hartan ibiltzen nintzen estudiatzen Bartzelonan eta banituen Durangoko lagun batzuk eta heken bidez ezagutu nuen Sarri. Euskaldunak ginen, baina ez nekien nola eskribatzen ahal zen euskaraz. Oroitzen naiz denbora hartan banituela apunte batzuk, frase batzuk apuntatuak: "Ezmentzezakeen saldu, ezmentzezakeen egin…", gisa horretako esaldiak, baina ez nuen muntatze hori zertan zen ikusten, hitzak nola banatu. Eta ikusten nuen Sarrik nola eskribatzen zuen eta pentsatzen nuen: "Ba, benetan egiten ahal da! Honek badik nuantze bat, bere matiz bat, erdaraz ez dagoena". Baina ez nuen ikusten. Eta denbora hartan bertan leitu nuen lehenbiziko aldiz Mikel Zarate. Hura izan zen nire lehenengo maistroa deklinabidean eta euskararen muntatze hori deskubritu zidana. Publikatu berria zuen Bizkaieratik baturantz. Euskal deklinabidea. Nik bizkaierarik ez nekien deus ere, baina betiere hainbat etsenplu agertzen baitziren, enetako izigarriko altxorra zen. Harekin hasi nintzen, eta Umeen-deia liburuarekin… Betiere, Sarri orduan ezagutu nuen. Sarri bera agertzen da Os quiero a todos nobelan, kontrafigura moduan. Gero, bera gartzelan zegoelarik, lagun baten bidez jakin nuen erraten zuela "bazen Elgorriagako tipo bat…", galdegiten ziola elgorriagar batekin esposaturik zegoen leitzar bati. Eta honek nor ote zen eta Sarrik "gure Eduardo" bakarrik zekiela. Denboraren buruan, Patziku Perurenaren bidez jakin nuen, Sarrik ezagutu zuela Eduardo Gil Bera idazlea, baina ez zen ohartu idazlea eta berak ezagutzen zuen elgorriagar hura pertsona bat eta bera zirela. Baina denbora puska baten buruan! "Hau, Tudelako hau, da Elgorriagako hura? Aiba!". Badakit Patzikuri erran ziola hori karta baten bidez.
Hurrena liburu bat ere igorri zizun...
Lagun baten bidez. Ailegarazi zidan liburu bat, erregalo bat, pollita, gordeta daukat, Abate Spalanzaniren zientzi ikerketak, Argentinan argitaratua. Nik, klaro, eskerrak emateko, edo agurtzeko, biderik ez nuen batere, eta orduan eskribitu nuen artikulu bat Egunkaria-n agertu zena, eta pena da, errata bat agertu baitzen tituluan berean: "Sarriri amultsuki" jarri nuen nik eta paratu zen "Sarriri amultxiki". Orduan erraten nion Tudelakoa eta Elgorriagakoa bat eta bera zirela. Suertatu ginen elkarrekin ere Durangoko besta famatu haietan non eta Jazinto izeneko guardia zibila tiroka hasi baitzen. Bestetan. Herriko tabernan. Hori agertzen da, antzaldatua erabat, Os quiero a todos nobelan. Bera, doikabe, irakurri eta ohartu zen elgorriagatar hura eta Gil Bera bat eta bera zirela. Muntatu zuen tiobibo osoa.
Umeen-deia. Zurekin elkarrizketan naizen bigarren aldia dut eta lehenengoan ere liburu horixe ekarri zenuen hizpide. Orduan, Mari Karmen Garmendiaren izena ere eman zenuen...
Benetan, enetako, liburu hori da nire oroitzapen prezios bat, han hasi nintzen ikusten nola hemengo euskara eta hangoa ziren diferenteak. Euskal liburuen artean, arestian erran dudan bezala, bai Umeen-deia, Sarriren pertsonalitatea, eta Mikel Zarateren hura, ene lehenbiziko liburuak ziren. Egia da hala ere Mari Karmen Garmendiaren karta bat ere badela liburu horretan, eta han bada hankasartze grazios bat, eta malaletxean ere aipatu nuen hori…
"Malaletxean"?
Bai, pour quoi pas? Graziosoa baita.
Mari Karmen Garmendiaren lehenengo-lehenengo idazlana izango zen…
"Nik idazten det Verfeille deritzaion herri batengatik. Joan dan udan etorri nintzan hona…". Nik "herri batengatik" irakurtzen nuen eta grazia egiten zidan, izaten ahal da huts normalisimo bat baina... "Beste bi lagun banituen erdaraz Religiosas de la Providencia deritzaien monjatxoak omen daukaten ikastetxean… Garmendia ta Lasa'tar Miren Karmele".
Hamahiru urte zituen orduan Mari Karmenek… Utzi dezagun Umeen-deia, ordea, besterik baita hona ekarri gaituen aitzakia. Kezka ere ekarri dugu, beldur pixka bat, nola hartuko ote gintuzun. Historia de las malas ideas, Euskadi saria irabazi duen liburuan aztertzen duzun gaietarik bat, beldurra, mundua mugiarazten duen motorretako bat, ala?
Bai.
Beldurra ez dela lagun ona esango nuke...
Baina beldurrik gabe ez dago inteligentziarik. Inteligentzia administratzeko biderik onena da beldurra. Badaude beste bide batzuk, etsipena, krudelkeria… beldurretan oinarritutako inpultsoak dira betiere. Giza espeziea da beldur handiena izateko ahalmena duen animalia. Gizakiak ahalmen hori baitu, horri esker da gizaki.
"Administratu" erabili duzu, eta hitz goxoegia iruditzen zait. Blokeatu ere egiten duela esango nuke nik, mundua kontrolatzeko erabiltzen dela…
Bai, beldurrak blokeatzen ahal gaitu, mugatu, zenbait gauza txarretara bultzatu. Horregatik erraten dut "administratu". Beldurra izaten ahal da erregai bat, ez dakit konparazionea sobera ongi paratua izanen den, baina izaten ahal da azeleratzeko bidea, edo desastrea. Horregatik erraten dut Neanderthalek bazuela gure espezieak baino beldur handiago eta, justuki horregatik, inteligentzia handiago, krudelkeria handiago… Baina izaten ahal da nire teoria bat, besterik gabe.
Beldurrak galarazten dio askori zure atea jotzea.
Denetarik bada. Nire atea ez dute jotzen etortzen ez direlako. Besterik gabe. Hobeki esplikatzeko beharko nuke luze jo. Izandu zen Egunkaria-ren afera ere. Patziku Perurenaren Trapuan pupua liburuan ere agertzen da. Eskribatu nuen artikulu bat "Ustezko euskal literatura" edo horrelako izenburu bat zuena, Egunkaria-n agertu ez zena. Zentsuratua. Eta Ostiela!-n agertu zen, 11. zenbakian. Han erraten nituen gauza batzuk, Atxaga aipatuz, izenik gabe baina edozeinek jakinki, eta Kontseiluko jefea, Mendiguren. Nik frogatzen nuen Mendigurenek alemanetik itzuli omen zuen Nietzcheren Zaratustra benetan espainoletik itzuli zuela, zeren bakarrik espainoletik abiaturik egiten ahal zen oker jakin bat-okerrak edozeinek egiten ahal ditugu, hamalau mila segundoko-, eta erraten nuen puskaz erraxago zela Kontseiluko jefea izatea ezen ez behar den gisan lan egitea eta itzulpen fidela egitea. Denbora hartan, Klasikoak kolekzio horretan itzultzaileak agitz ongi pagatuak ziren, espainolak baino puskaz ere baino hobeki. Nik sekula ez dut hainbeste kobratu euskaraz, oso diru-sari onak ziren. Baina izan zintzo eta egin gauzak benetan! Hori da kontu bat, eta gero, bestea, aipatzen nuen hitzaldi poetiko bat, Atxagarena: "house" erraten dugu "etxe", eta "stone", "harri"… eta Londresen irakurri omen zuen hitzaldia. Eta "harri": "stone", eta "house": "etxe". Hori txorrada bat da. Eta ze meritu dauka gure solasak horrela izatea? Hondarrean tontoarena eginen dugu! Gu, harri-arokoak garela. Oroitzen naiz Jon Sarasua, iaz, Donostiako biltzarrean, bertsolari, trovadore eta repentistak. Manifestapen kulturala izan zen eta ongi da. Baina oroitzen naiz Sarasuaren berrtsoak, erdaraz, adieraziz Neolitikotik hona hizkuntza bera dugula, milaka urtekoa. Hori, hasteko, seguru gezurra dela ze Sarasua hasiko balitz solasean duela mila urteko euskaldunarekin hitzik ere ez lioke harrapatuko. Benetan baldin bazen euskara bat! Eta zer, baldin eta egia balitz Neolitiko kontu hori ere, eta zer! Hori da gure funtsa? Eta besteek gu hain espezialak garelako zanpatu nahi gaituzte? Izaten ahal da, baina hori ez da gure zerarik inportanteena.
Euskara Europako hizkuntzarik zaharrena dela datu objektiboa da, ala?
Erlatiboa ere bada hori. Izaten ahal da zaharrena. Baina hizkuntza indoeuroparrak hartzen badira hizkuntza bakar baten dialekto gisa, pizturik da eztabaida. Baina egia da, euskara Europako hizkuntza zaharrena da, eta, hala ere, pena emangarria suertatzen zait beti horrelako kontuetan ibiltzea. Beti korda berean jotzen biolontxeloa! Zuek "stone", guk "harri"! Baina alderantziz gauza bera da: zuek "harri", guk "stone"! Pero pour quoi? Egia da, baina egin dezagun zerbait horretaz aparte! Ez gara poetak horregatik, "harri-stone" jokoa poetikoa izanik ere.
Zer da, beraz, egin behar duguna?
Lan egin, fidelki. Baina klixea esplotatu? Aski da. Mugimendu pendularra suertatu da. Lehen, geure buruen mespretxua genuen, baserritarra tontoa dela, hau eta hori. Orain beste muturrean gara: gu gara hiperespezialak eta besteek inbidia digute eta horregatik daude gure kontra. Gauza horiek ere existitzen dira, egia da… Kontua da bi artikulu horiek egin nituela eta munstroa egin nintzela gero, euskararen kontrakoa!, euskal kulturaren kontrakoa! Horrek ez du buru ez buztanik.
Lana aipatu duzu behin eta berriz. Horrek du garrantzia, zure irudiko…
Bai, ez dugu exijitu ez ezpero behar nobelista on bat agertzea, zeren hori esplikagaitza den fenomenoa da. Suertatzen ahal da jenio bat, edo talentuko norbaitek egiten du nobela on bat edo zernahi, baina ezin da hori exijitu. Ongi da hori existitzea, artista onak, nobelagile onak, baina hori, suertatzen ahal zaigu, edo ez. Baina, berriz, itzulpenetan, adibidez, lan serioski egitea da inportantea. Eta benetan. Hori beharrean, hemen gauzak enkaratu dira hiperortodoxia batetik.
Heterodoxiaz jardun nahi nuen baina hiperortodoxia aipatu duzu...
Bai. Adibidez, badugu egunkari bat, bakarra, euskaraz. Ez dago bezerorik aski bizpahiru izateko. Eta zergatik egunkaria justuki irakurtzearekin sumatzen duzu ortodoxia bat beti enkaratua topiko horietara: gu garela hiperespezialak eta besteak guri gaizki begira, inbidiaz beterik bizi direla. Xinple erraten dut, baina hiperortodoxia hori beti hor dago, kasik apezgo batek muntatua… Hori pena emangarria da, zeren puskaz ere aberasgarriago litzateke bestela bizitzea. Zergatik justuki beti afera bera ibili behar dugu ahotan harturik?
Esango nuke Nafarroan dela heterodoxiarik handiena: zu zeu, Korrok literatura aldizkariko lagunak, zenbait joera politiko... zuen ikuspegia ez du ortodoxiarena. Zergatik Nafarroan?
Izaten ahal da kasualitate hutsa. Bilbon ere ezagutzen ditut batzuk, bizkaitarrak, ez oso ortodoxoak. Baina izaten ahal da kasualitatea, edo izaten ahal da denok badakigulako, inkontzienteki bada ere, eredua dagoela toki batean, Gipuzkoan, eta gipuzkoano medio horrek baduela segurtasuna, segurtasun fiktizioa, bera dela eredua, eta eredugarria, gauza aunitzetan. Duela gutxi suertatu nintzen Larragan, euskal toponimo bat hiper klaro, eta bazen han kartel bat paratua erraten zuena hauteskundeetako ekitaldi batean Arzallusek esplikatuko zuela zer zen euskal izatea... eta gero banatuko zituela jendeen artean txapelak! Txapelak! Baina txapela duela gutxi arte erabili baita Larragan bertan, baita erdaldunek ere! Zer erran nahi du horrek? Modu anekdotiko eta karikatureskoan existitzen da, baina ez da karikatura bakarrik, karikaturatik haratago doa. Zergatik behar du Gabiriak, edo Errezilek, Narbartek baino eredugarriago? Eta, zertan? Edo zergatik? Denok dugu kaskoan ideia hori, nahiz eta modu askotara artikulatzen ahal den…
Heterodoxoak direla eta, nafarrek, bilbotarrek baino presentzia handiago duzue…
Denetarik dago. Bilbon, hor dira Krutwigen seme espiritualak, Txepetxenak ere bai… Batzuk bataren seme espiritualak, besteak bestearenak, eta ez dira elkarren artean ongi heldu. Interesantea da zopa hori. Ematen du Herri hau dela Amerika, baina ttipiak gara eta denok ezagutzen dugu elkar. Interesgarria da ikuspegi diferenteak izatea. Erran dudanak ez du erran nahi giputz guztiak direla monolitiko eta bere buruaren miresle, baina heterodoxiarik ez da han. Duela gutti, Sorginen Laratza-n agertu ziren Joxerra Garzia, Andoni Egaña eta Kike Amonarriz, prime-time delako ordu horretan, esplikatuz zer zen perpausa egokia! Hori enetako da arras pena emangarria. Justuki gure herrian gertatzen dira horrelakoak! Hiper ortodoxia hori horrela plasmatua. Gainera, pretentsionea zen graziosoa izatea! Niretako, behintzat, arras pena emangarria zen. Sarasuaren bertsoa bezala. Gure kezka solas hau edo perpausa hori ongi errana den! Berria-n agertzen diren kartak! Lavinek proposatzen duela kentzea hau edo hori, "zeren Azpeitian… " Holako saltsak beti! Interesantea dela? Baietz ba, baina horrek badu pisu eta presentzia sobera gure medioetan.
Hortaz, zer diozu, pentsamenduak beharko luke leku gehiago gure artean?
Hasteko, ezin da prime-time delako orduan pentsamenduari buruzko saiorik egin. Hori alemanek egiten dute baina haiek burutik joanak daude. Nik ez dut erraten horren ordez egin beharko genuela Schopenhauerri edo Kanti buruzko solasa. Ez, please! Erran nahi dut horrek baduela pisu eta presentzia sobera. Edukien artean desoreka dagoela. Hori erran nahi dut.
Aitzakia baliatu dizut Narbartera etortzeko: saria. Gaztelaniazko Euskadi Literatura saria irabazi duzu Historia de las malas ideas liburuarekin. Azalean bertan, hauxe diozu: "Gizarteak mendekua du oinarri. Nazioak, herriak, leinuak, inperioak, erlijioak, kulturak edo klaseak hura beraien baitan arautzen eta bermatzen den moduaren arabera definitzen dira". Lehenengo irakurketan, bat-batekoan, mendekuaren apologia egin nahi ote zenuen egon nintzen...
Ez dakit apologia den, ez naiz horretan sartuko ze ez naiz inor hori esateko. Irakurleak du hitza. Ni saiatu naiz ez apologia egiten, deskribapena baizik... Mendekuak konnotazio makur hori duenez, mendeku partez jar dezagun "ordaina". Mendeku edo ordaina, gauza bera da, berbera. Baina eman dezagun "ordaina", gainera, erabiltzen baita: "etorriko zaio ordaina". Gizarte batek, erlijio batek administratzen du ordaina. Lan egiten badut, soldata; ordaina. Egiten badidate makur bat, jaso dezala ordaina. Mundu honetan ez bada, bestean izan dezala ordaina. Administratzaileak ageri dira, erlijio batzuk, banketxeak bezala, ordain hori administratzen dutenak. Denboraren buruan, bizitza gurekin eskergaitza izan dela uste dugu eta egiten dugu poema bat: ordaina eskatzen ari gara. Mendeku edo ordain, gauza bera da. Mendeku da legez kanpoko berehalako ordain saiakera, ez zibilizatua.
"Gizarteak mendeku du oinarri", idatzi duzu...
Irailaren 11ko erasoa eta gero, teleikusleek zer espero zuten? Mendekua. Nondik etorriko ote zen mendekua. Bonbaketa, blokeoa… era bateko edo besteko zanpatzea espero zuen. Inork ez du mendekua aipatuko, zuzenbidea erranen du, edo dena dela, baina badakigu zertan den. Ordaina artikulatzea da afera, baina denek dakigu mendekua datorrela. Hagitz ongi dakigu.
Mendebaldeko zibilizazioaren balioak direnak azpikoz gora jartzen dituzu liburuan: beldurra, gorrotoa, mendekua… esanez gure gizartearen oinarri ditugula, besterik esaten badugu ere.
Eufemismoen gerra da. "Mendeku, gaizki errana da". Ez, gaizki errana ez, ongi errana da, baina konnotazio espezifikoak ditu eta ez dugu baliatu nahi. Beste solas batzuk hartzen ditugu. Mendebaldeko zibilizazioa erran duzu baina zibilizazio guztietan suertatu da hori, zibilizazioa baita inpultso horiek kanalizatzeko modua; bestela, bakoitzak berea egiten badu ordaina edo mendekua hartzeko momentuan ez dugu elkarrekin egoten ahal. Inposible da. Kanalizatu behar da indar hori. Horregatik gizarte hiperzaharretan, hebreoen aitzineko gizartean, adibidez, bazen Go'el izeneko pertsonaje bat, gero Jainkotua, mendeku hartzailea zena, funtzionario bat horretaz arduratzen zena… Orain puskaz konplikatuago dira gauzak, badira epaileak, poliziak… Gizarte zaharretan bazen bat, horren ardura zuenak, Ala izena eman, Jainkoa izena eman… Mendeku hartze hori muntatzeko manera diferenteetan oinarritzen dira oraingo difererentziak. Eta ez dut diferentzia hori mespretxatu nahi, zeren puskaz ere hobeki egoten gara hala, ezen ez hola. Oinarrian gezurra eta ordaina direla erran nahi dut, ez bertzerik. Erraten ahal da beste modu batean ere: bazen Bernard Fontanelle, XVIII. mendeko moralista bat, erraten zuena kuraia galduko genuke baldin eta ideia faltsuetan oinarrituko ez bagina.
Noizkoak dira ideia hauek?
Betidanikoak, nik uste.
Usteko nizun demokrazia modernoak, Ilustrazioak, Frantziako Iraultzak ekarritakoak zirela...
Nik uste estoikoen garaitik hona datorrela ideia. Egia da, gero, Iraultza garaian landu zela… Gaizki informatuak gaude. Uste da heziketa on batez dena konpontzen dela. Optimismoaren leloa, alegia. Egia da, baina hein batez. Tendentzia horiek, ordaina lehenbailehen zertzeko joera existitzen da. Baita gure artean ere. Baina sublimatzen da. Baina hor irauten du kontuak.
Zerk eraman zaitu liburu honen egitera? Ideia okerrok aztertzea, beharbada?
Duela urte auniztik hona datorren kontua da. Nik ez nuen ulertzen zergatik erraten den "belaunaldi" hitza, hain hitz plastikoa, "belaun", eta agerikoa. Banuen kezka. Latinez, genus, generatio… erro berekoak ematen dute. Baina hiztegiek diote ezetz, eta indoeuroparrek ere ezetz. Adituek ere, gauza bera. Horixe nuen gogoan. Gero, ohartu nintzen saxoieraz keneu zutela, knee solasaren aitzinekoa. Atzera joz, bi solasek etorki bera dutela jakin nuen. Eta gure erabilera berbera zuten. Itzulpen zaharretan ere, ingelesez, "zazpigarren belauna" erabiltzen zuten, notarioetan ere hitz bera. Hortik abiatu nintzen. Gero aitaren irudia nola antolatu zen ikusi nuen. Ikusi nuen bazela ase ezinezko ordain baten bilatzea. Hasteko, emeak erditzen dira, begi bistan dagoena; sortzen dute bizia. Arrek ez. Beraz, arren artean bazen desoreka bat, eta hori ez bazen aplakatzen, edo aitaren irudia asmatzen -eta asmatzen ez ezik goratzen eta intzentzatzen-, makurra ez zen konponduko. Jabetu nintzen izandu zirela bi irtenbide, eta horiek gabe ez zen zibilizaziorik. Eta pentsa noizko kontuak diren hauek. Esplikazioetan, bata zen covada, erditu ondoko etzanaldia, emeak pairaturiko min berak zituelako itxura egiten zuen arrak, lasaitze aldera. Arra emearen min horretan partaide agertzen zen taldearen aurrean. Emeak arra bera ere zaintzen zuen, mainak egiten zizkion. Hori zen irtenbide bat. Gizarte horietan, aitak puskaz ere indar gutiago zuen. Toki aunitzetan erabiltzen zen irtenbide hori. Aitaren irudia asmatu zuten. Gehienetan gizarte politeista ziren, emeak puskaz ere indar handiago zuen bertan, eta hor agertu zen amazonaren mitoa. Emeak agertzen ziren gerretan, eta erromatarrek, juduek eta horiek harritu ziren. Erditu ondoko etzanaldia zen lehen irtenbidea, beraz. Beste irtenbidea zen "espiritualago". Sortu berri den haurraren hartzea eta belaunen gainean paratzea, errito magikoa eginez. Lege erromatarrean erraten zen belaunetara goratua ez den haurra ez dela haurra, emaztekiaren haragi puska besterik. Aitak haurra belaunetara goratzearekin hartzen zuen haurrak bere izatea. Hortik abiatu nintzen: arraren ordain egarri hori aplakatzeak zuen inportantziatik. Izan ere hortik abiatu eta asmatu dira Jainkoa, aitaren figura eta beste. Hori izan zen nukleoa. Gero etorri da liburua.
Liburuan darabilzun tonoa ere ez da ahuntzaren eztula. Alditan burloso, alditan irreberente, irakurlea zer pentsa jarriko duzu. Irakurleetan, baita irakasle eta filosofoak ere. Hitzaurrean aipatzen duzu unibertsitate ikastaro batean hitz egitera gonbidatu eta filosofoen jokabidea kritikatu zenuela. Entzuten ari zirenak, filosofo ziren. Diozu ez zutela onean hartu zure hitza…
Ez naiz unibertsitateko produktu. Ni benetan apasionatzen naizelakotz eta horrek ez du deus ikustekorik unibertsitatearekin, gehienak baitira funtzionario. Liburuan diodana, filosofo profesionalen kontrakoa, justuki, Valentzian erran nuen ustezko filosofoen topaketan eta mahaian nengoen. Ondoan, Adela Cortina nuen, filosofo hiperzuzena. Moskeatu zen izigarri. Banekien. Susmatzen nuen. Jartzen baduzu funtzionario baten soldata auzitan, bromatan bada ere, moskeatzen dira benetan. Beuren moskeoa da munduko giza eskubide denak ukatzea baino makurrago. Nik funtzionario filosofoen aurrean erran nuen lehenengo filosofoa funtzionario zela, erregearen mende zegoela, harengandik jasotzen zuela soldata… hortik haien moskeoa. Hortik jo nuen hitzaldia eta zalaparta izan zen.
Liburuan idatzi duzun lehenengo esaldia ere deigarri zait: "Giza kondizioa deskribatzea zailago da hari legeak agintzea baino".
Interesgarriago da. Eta zailago ere bai. Aunitzetan, zer egin behar den eta zer ez erratea ez da interesgarria, eta erraxago ere bada. Ados jarriko gara segituan egin behar ez direnetan: ez da jendea apuñalatu behar karrikan paseatzean. Ados. Baina aitaren irudiaren jatorria esplikatzea zailago da.
Liburuan hamaikatan jotzen duzu autore klasikoetara, bataren eta bestearen aipuak ekartzen dituzu. Horiekin batera, baita ahozko literaturaren pasadizo direnak ere...
Ohartzen nintzen liburu agitz-agitz idorra izan zitekeela. Etimologia bat esplikatu nahi izanez gero, idor behar nuen jardun, baina horrela segituz gero testu guztian, adreilua izango nuen. Bakarren batzuendako interesgarria. Baina ez nuen hori ere nahi, horregatik paratu nituen liburuan ahozko kontakizun horiek, nahiz eta liburua batere erraxa ere ez den.
Nork hitz egin lezake gure Herrian gai hauen gainean. Edo zeure buruarekin ari zara berriketan eta gogoetan?
Ez da egoki neuk erratea, baina belaunaldi solasaren erranahia inork ez du horrela esplikatu. Itsusia da neure burua goratzea. Denok gara espezialak eta heterodoxoak. Eta, justu kontrakoa, denok gara normal eta hiper arruntak gauza aunitzetan edo gehienetan. Gai hauetan ari direnetan bakarrenetako naizela, espeziala, bai, baina beste batzuek beste gai batzuk aztertzen eta esplikatzen dituzte.
Egia ofizial eta uste "ongi ezarri" horietatik aldentzen den arabera, Joxe Azurmendiren zenbait testu etorri zaizkit gogora...
Baliteke. Niri gustatzen zait Azurmendi. Irakurri dizkiot lan batzuk, Euskaldunak eta espainolak, Miranderi buruzkoak… idazle interesgarria eta hagitz jantzia gai aunitzetan.
Liburu teorikoa duzu, ala eguneroko bizimoduan balia dakigun nahiko zenuke?
Hori da pretentsionea. Hori irakurri eta gero zorrotzago begiratzen ahal diozu gauza batzuei, edo diferente. Ez dakit noren errana den -ez da nirea-, liburu ona dela, testutik begirada goratu eta mundua ez dela lehen bezala erakusten dizuna, edo beste ñabardura batekin ikusarazten dizuna, diferente.
Euskarazko letretatik aparte bizi da Gil Bera?
Ez, ez da hori ere. Aurten bertan espero nuen lan bat euskaraz argitaratzea, baina hurrengoan izanen da. Dena dela, ez da nolanahiko lana egin dudana, Odisea osoa itzuli baitut euskarara, azken orduko deskubrimendu eta oharrekin. Izigarriko lana izan da, eta full-time ibili naiz. Labayruk aterako du, baina ez dakit noiz. Liburu handia da eta aurrekontuaren gorabehera izan da tartean. Heldu den urtean, uste dut nik, baina ez dakit xuxen noiz. Harro nago lan horretaz.
Eta euskarazko letretan izango zaitugu berriz. Sartu-irtenean zabiltza zu…
Nik uste dut ez naizela atera. Duela bi urte Holderlin euskaratu nuen…
Heterodoxian bizi den beste idazle batek esana ekarri dit horrek gogora. Zure lagun Urrutia Capeauk esana, Holderlinen garaian bizi nahiko zuela...
Orain Kuban bizi dela uste dut. Ez dakit han Holderlinetik deus harrapatuko duen. Interesgarria da Capeu. Oso irakurketa onak eginak ditu. Euskaldunen artean bakarra izanen da Joubert eta Rivarol irakurriak dituena. Oso irakurle espeziala. Erran behar da Holderlin burutik joana zegoela, eta asko sufritu zuela. Ederrak izaten ahal dira haren poemak, baina oso garesti egindakoak.
Urrutia Capeau hizpidera ekartzeko beste arrazoi bat ere bada agerian: hark egindako erretratua duzu horman. Krutwig erretratu zuen, Andolin Eguzkitza ere bai, zu zeu... A ze pertsonaje galeria haren lanekin!
Nik uste liburu batean egina duela… Egitasmoa ikusi nuen. Ez dakit egina den.
Horixe benetan kuadrila "alegera"...
Krutwig hil eta gero impasse bat sortu zen, Krutwig gabeko krutwigkeria ez zen asmatzen ahal. Tipo kuriosoa zen Krutwig... Baita Alfontso (Irigoien) ere...
Mendekua oinarri
«Irailaren 11ko erasoa eta gero, teleikusleek zer espero zuten? Mendekua. Nondik etorriko ote zen mendekua. Bonbaketa, blokeoa... era bateko edo besteko zanpatzea espero zuten. Inork ez du mendekua aipatuko, zuzenbidea erranen du, edo dena dela, baina badakigu zertan den. Ordaina artikulatzea da afera, baina denek dakigu mendekua datorrela. Hagitz ongi dakigu".
NORTASUN AGIRIA
Eduardo Gil Bera 1957an jaio zen Tuteran. Familia erroak ditu Baztanen eta zain horiei loturik bizi da Narbarten. Sormen handikoa, nobela eta saiakera landu ditu, noiz euskaraz, noiz gaztelaniaz. Hainbat itzulpen lan ere argitaratu ditu. Behin baino gehiago gertatu da eztabaida iturri, ohiko iritziak defendatzetik aparte. Gaztelaniazko Euskadi Saria jaso du aurten, Historia de las malas ideas lanagatik, eta gure zibilizazioan ongi erroturik dauden uste eta ideiak irauliz.
Liburu ona
"Historia de las malas ideas liburuaren pretentsionea da hori irakurri eta gero zorrotzago begiratu ahal izatea gauza batzuei, edo diferente. Ez dakit noren errana den »ez da nirea», liburu ona dela, testutik begirada goratu eta mundua ez dela lehen bezala erakusten dizuna, edo beste ñabardura batekin ikusarazten dizuna, diferente".
Bertsoa
Doinua: Espainian behera
Egunkariarena
kasu soila al zen?
Ortodoxia ez al da
edonon azaltzen?
Ez ote gera ari
kasuak ugaltzen
eta gure indarrak
alferrikan galtzen
geure burua geure
buruari saltzen?
Ortodoxia
"Badugu egunkari bat, bakarra, euskaraz. Ez dago bezerorik aski bizpahiru izateko. Eta zergatik egunkaria justuki irakurtzearekin sumatzen duzu ortodoxia bat beti enkaratua topiko horietara? Gu garela hiperespezialak eta besteak guri gaizki begira, inbidiaz beterik bizi direla. Sinple erraten dut, baina hiperortodoxia hori beti hor dago, kasik apezgo batek muntatua… Hori pena emangarria da, zeren puskaz ere aberasgarriago litzateke bestela bizitzea. Zergatik justuki beti afera bera ibili behar dugu ahotan harturik?".
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
#2
Mikel Garcia Idiakez
#5
Mikel Aramendi
#6
Azkenak
2024-11-20
Euskalerria irratia
60.000 euroko isuna ezarri diote ‘Indar Gorri’ profilaren kudeatzailari
Sare sozialetan ustezko mezu xenofoboak, gorrotozkoak eta indarkeria bultzatzen dituztenak zabaltzea egotzi diote. Osasunari ere 20.000 euroko isuna ezarri dio Indarkeriaren Aurkako Batzordeak Sadarren jokatutako Bartzelonaren aurkako Ligako partidan ikusleen egonaldia... [+]
2024-11-20
Sustatu
Mastodonen oinarritutako Matx.eus sare soziala abiatu da, euskal kirolaz jarduteko
Matx, tokiko kirolaren sare soziala, atzo jarri zen martxan. Urte hasieran app mugikor gisa jaio ondoren, orain Mastodon azpiegituraren gainean berregina azaldu da. Tokikom tokiko hedabideen sareko kirol albisteen biltegi gisa ageri da webgunea orain nagusiki,... [+]
2024-11-20
Mikel Garcia Idiakez
“Eskolako jangela orduetan gauza asko gertatzen da, ez da bakarrik jateko leku bat”
Bi ordu edo bi ordu eta erdiz haur eta gazte andana hartzen ditu jantokiaren tarteak eskoletan. Jateko, jolasteko eta elkarbizitzeko espazio horretan jantokiko arduradunak esku hartzeko dituen mugez, jarraitzen diren irizpideez, begiraleen rolaz eta duten formazioaz arituko... [+]
2024-11-19
Leire Ibar
Langile bat hil da Petronorren konortea galdu ostean
Astelehen honetan zendu da langilea Muskizeko enpresan, mantentze lanak egiten zituen bitartean. Zerbitzu medikuek berehala esku hartu bazuten ere, ez zuten lortu suspertzea. UGT sindikatuak lan istripu honen arrazoiak ikertzea exijitu du.
.jpeg)
2024-11-19
Leire Ibar
Palestinako genozidioa salatuko du ikasturte honetan ere Gure Haurrak Ere Badira mugimenduak
Azaroak 20an, Haurren Nazioarteko Eguna, ikastetxe sarreretan krespoi belzdun bandera palestinarra eta bi zapata pare jartzea proposatu du hezkuntza arloko ekimen herritarrak. Azaroaren 30etik urtarrilaren 31ra bitartean haur palestinarrentzako elkartasun mezuak jaso eta ondoren... [+]
2024-11-19
Leire Ibar
Ijito herria ikusarazteko programazio didaktiko bat prestatu du Hezkuntza Sailak
“Te Siklârel Romanipen” ikasketa plana prestatu dute Ijito Herriaren historia eta kultura Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzan txertatzeko. Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza Sailak sortu du proiektua, EHUrekin eta Amuge Euskadiko Emakume Ijitoen Elkartearekin... [+]
2024-11-19
Leire Ibar
Nafarroako Unibertsitate Publikoak Justizia Errestauratiboko Titulua eskainiko du 2025ean
Bitartekaritzaren eta pertsonen arteko komunikazio zuzenaren bidez, izaera penaleko gatazka bati konponbidea aurkitzea da Justizia Errestauratiboaren helburua. NUPek eskainiko duen prestakuntza 100 ordukoa izango da eta ikasleei titulazioaren gastuen %90 ordainduko zaie.
2024-11-19
Pau Lluc i Pérez
Hainbaten artean, bat
Vicent Andrés Estellés poetaren hitzak harturik, bat naiz hainbat eta hainbat kasuren artean, eta ez kasu bakan, arraro edo ezohiko bat. Zoritxarrez, ez. Hainbaten artean, bat. Zehazki, Europako Kontseiluaren arabera, eta ibilbide handiko beste erakunde batzuen... [+]
2024-11-19
Jon Torner Zabala
Fermin Muguruza: “Pradales lehendakaria bere Justizia Sailarekin ados dagoen jakin nahiko nuke”
Fermin Muguruzak kontzertua eskaini zuen pasa den larunbatean Martuteneko kartzelan, Iñaki Pikabea 'Piti' eta Joseba Sarrionandia ETAko kideek espetxe horretatik ihes egin eta 39 urtera. Orain, kontzertua dela-eta hainbat jenderen kexak jaso ostean, Eusko... [+]
2024-11-19
Mikel Aramendi
G20ko protokoloa eta Txinaren lau marra gorri
Argazkia bai, ala argazkia ez? Oraintxe bertan, ez dago argi Rio de Janeiron hasi berri-berria den G20aren goi bileran argazkia izango ote dugun ala ez. Bertaratu diren agintari gorenen “familia-argazkia”, alegia. Horrelakoetan arauzkoa bihurtu dena: turista... [+]
‘Bizkarsoro’ Donostiako zinemetara iritsiko da, Bageraren, udalaren eta SADEren elkarlanari esker
Bizkarsoro filma (Josu Martinez, 2023) Donostiako zinema aretoetan proiektatuko dute ostiral honetatik aurrera (hilak 22); SADEko Iñaki Elorzak azaldu duenez, bi aste inguruz proiektatuko dute printzipioz, eta, arrakasta baldin badu, denbora gehiagoz. Hala azaldu dute... [+]
2024-11-19
Gedar
Kartzelatik irtetean ematen zen diru-laguntza apurra desagerrarazi dute Espainiako Estatuan
Nafarroako Salhaketak jakinarazi duenez, laguntza hori ezinbestekoa zen preso egondako pertsonek "gutxieneko oinarri ekonomiko bat" eduki zezaten, "askatasunean bizitzen hastera igarotzean". 480 eurokoa baino ez zen subsidioa.
Eguneraketa berriak daude