Udazkena heldu da, eta laster negua helduko. Euskal Herriko hainbat eragile soziopolitikok aspalditik izan dute oraingo udazkena agendan gorriz markatuta, tamaina handiko jauzi politikorako abiapuntu hartzen zutelako. Hasi berria den ikasturte politiko honetan inoiz izan gabeko astinaldia ezagutu behar omen du gure herriak, gatazka zaharrari konponbidea behingoz ekarriko liokeena. Eta horretan dihardugu, urtetako sasien artean behar besteko eta behar bezalako bideak aurkitu nahian. Oinak lurrean, badaezpada, hain gara eskarmentu handikoak euskaldun burujabezaleok!

Dudarik ez dut oso egokia dela, arlo politikoan behintzat, udazken honetan hasitako garaia. Azken hilabeteotan hainbat ekarpen plazaratu dira han-hemenka, beti ere indar subiranistek iniziatiba hartuta, indarrean den marko politikoa aldatzeko bidean, berau izanik gatazkaren konponbideak behar duena, hau da, euskal herritarron hitza eta erabakia errespetatzea, ez gehiago baina ez gutxiago ere. Sindikatu abertzale nagusiaren hitzetan, izan bada gaur "heldutasun nahikoa" burujabetzaren bidean elkarlanean hasteko. Edozelan ere, 1992ko Bidarte osteko Euskal Herriarekin alderatuta oraingoa, politikoan behinik behin, helduagoa delakoan nago. Gaur duguna iraganaren ondorioa da, beste gauza da ea iraganeko guztiak ailegatu izan behar ote zuen gaurko honetara, orainera.

Hona gaurko eszenatoki politikoa egoki egiten duten osagai aipagarri batzuk. Hogeita bost urte bete berri duen estatutuarenak egin du; horren mirarizko sendabideetan fededun amorratuak izan diren jelkideek beraiek ere aitortzen dute hori orain, aitortzen ez dutenak alderdia tantaka uzten doazelako. Kuriosoa bada ere, "itun" hari ezetza eman ziotenak, eta baietza emanda ere gero garatu ez zutenak, dira gaur egun hura goraipatzen duten bakarrak, hitzetan behintzat. Nire pentsaeraz, dominoan bezalako piezen mugimendu hori ez zen ulertuko ezker abertzalearen urteotako erreferente politikorik gabe. Edonola ere, moderatuak omen diren abertzaleek ere diote orain gatazkaren konponbidea ez dela eskuduntzen kontua, euskal herritar guztion hitzaren eta erabakiaren errespetua baizik. Pauso handia da hori, "guztion" horren irakurketa territoriala lausoa bada ere.

Lurraldetasuna ere hor da, konponbide iraunkorraren funtsezko osagai. Pragmatismoa nagusituz joan da, "zazpiak bat" huts hartatik "euskal herritar guztion eskubide guztiak euskal lurralde guztietan" honetara. Izan ere, Euskal Herriak, kausak kausa, lurralde oso diferenteak ditu, honetan eta hartan ere. Lurralde guztiotako subiranistoi dagokigu diferentziok proiektu politiko erakargarri batean uztartzeko bide sinesgarriak eskaintzea. Hala ere, honetaz ez dut proposamen zehatzik ukitu orain artean; biharko Euskal Herriaren egituraketa politikoa imajinatzen hasi eta modu lausoan ikusten dut margoa. Badakit gaurko lehentasuna margoa baino gehiago markoa dela, hots, inguruko Estatuen aurrean nazio-ordezkaritza gauzatzea, Bergaratik datorrenaren bidetik, baina ezin da gerorako utzi biharko lurralde-egituraketa politikoaren gutxi gorabeherako diseinua, prozesu politiko batek behar duen gizarte-atxikitze hori lurralde guztietan gauzatu beharra dagoelako. Lurralde-batasun politikoa izan liteke lurraldetasun politikoa gauzatzeko modua, lurraldeok atxikimendu librerako hitza eta erabakia izanda.

Indarrean den marko politikoa aldatzea beharrezkotzat dugu abertzaleok, eta hori mantentzea, ostera, konstituzionalistek. Horrek joko-zelaiaz eta joko-arauez hitz egitera garamatza, nahitaez. Joko-arau berriak lortzeko gaurko arauetatik abiatu behar dela diote Espainiako Konstituzioa joko-zelai bakarra dutenek, hemengo sozialistek, kasurako; tranpa! Euskal Herriko aldeko portzentaje oso txikiarekin sartu zelai horretara eta Espainia osoko aldeko portzentaje oso handia behar ateratzeko? Ez dago joko-araudi hori onartuko duen ganorazko demokratarik. Bestalde, autodeterminazio eskubidea herri guztiei dagokiela ez du inork ukatzen, konstituzionalistek beraiek ere. Bai ukatu, ordea, Euskal Herria eskubide politikoak dituen Herria dela. Horien ustez Espainia da eskubidedun Herria eta besteak horren barruko autonomia zatiak. Horra aurreko gurpil zoroaren beste aurpegia.

Zelan apurtu gurpil zoro hori? Ez indarrean diren joko-arauoi men egiten, behinik behin. Joko-zelai berrirako arauak adostu behar dira lehenbailehen hemen, proiektu guztiak kabitzeko moduko zelairakoak, une politikoaren egokia baliatuz, eta hori, abiatze orduan behintzat, ezin burutu abiapuntu hori onartzen ez dutenekin. Beraz, bide bakarra, gaurkoz, zelai berriaren aldekoen adostasunean dago. Eta, jakina, honetarako guztiz aldekoak izan behar dira "inguruko baldintzak", bazter utzita, behingoz, batzuen eta besteen ohiko "zu lehenago". Heldutasun politikora helduak omen gara! Ezker abertzaleak eskaintza berritua egingo du egunotan, herri estrategia oinarri, gaurko eszena giro politikoari astindua emateko modukoa, antza, ate guztien aldabak jotzeko modukoa. Jauzi kualitatiborako astindua izan bedi! Markoa behingoz adostu beharra dugu margoa mamiaz betetzen joateko.