Mugerre dugu gaurkoan bizikleta irteerako abiapuntu. Muino batean kokatua dago herrigunea eta XVI. mendeko eliza, udaletxea, pilotalekua eta XVII. eta XVIII. mendeetako zenbait etxe biltzen ditu. Egurrezko fatxada gorri eta berdea dute etxe lapurtar hauek. Baionatik hain hurbil egoteak ibilbide osoko herrietan biztanle gehien dituena izatera eraman du, hiru mila, hain zuzen. Iparraldeko herri askok bezala, etxe txiki asko ditu muinoetan eta etxaldeetan barreiaturik.

Maldan behera abiatu eta gutxira, gain batean, Aturri eta Baionako begiraleku aparta den Mugerreko gurutzea dago. Dalmaziako Soult mariskalaren ohorez, 1917an eraiki zuten obeliskoa da, Napoleon garaiko guduetan, 1813 eta 1814 bitartean, Arthur Wellington ingelesa buru zuten tropak geldiaraztea lortu zuelako.


Maldan behera jarraituz, Mugerreko Portua auzotik eta trenbide gainetik igaro ondoren, Aturri ibaiertzetik doan errepidera iritsi gara, eta hurrengo kilometroak bertatik egingo ditugu. Bela eskola eta kirol ontzi batzuk dituen Lehuntzeko portua atzean utzi eta izen bereko irlaren parean jarraitu dugu pedalei eraginez. Laster, eskuinera jo, trenbide psagunea gurutzatu eta malda leun bati ekin diogu, izan ere, Lehuntze (Lahonce) Aturri inguratzen duten lehen muinoetan kokatzen baita. Bostehunen bat metrora eliza eta udaletxea dauden plazara heldu gara. Egungo elizaren leku berean, XII. mendeko Premontetar ordenaren abadia egon zen, Ipar Euskal Herriko barrualdea ebanjelizatu asmoz sortutakoa eta apaiz euskaldun askoren eskola izan zena. Baina Frantziako iraultzan suntsitu eta gerora eliza soil geratu zen. Mugerren gertatu modura, bertako mila eta bostehun biztanleak inguruko muino leunetan sakabanaturiko etxebizitzetan bizi dira.


Ibaiertzeko errepidetik joan badaiteke ere, aurrera segi eta gainez gain iritsi gara Urketaraino (Urcuit). Denbora galdu gabe, berriro, ibaiertzeko errepidera jaitsi gara, Broc izeneko uharte parera. Berrehunen bat metrora, Ardanabi ibaiko urak Aturrikoekin bat egiten duen gunera iritsi gara. Bertan, beste behin ere, errepidea utzi eta Ardanabiko antzinako sirga-bidetik jarraitu dugu, ibaiak norabidez aldatu duenean, aurrera jarraitu eta Ahurtiko portura iristeko. Portu xumea hau ere; apenas duen ontzirik. Ahurti (Urt), Aturri inguruko muinoan hau ere, bi izen ospetsurekin lotu ohi da: Roland Barthes XX. mendeko bigarren erdiko frantziar idazle eta intelektualarekin eta Christian Parra frantziar sukaldariarekin. Azken honek portuan bertan dagoen Auberge la Galupe jatetxean bere maisutasuna erakusten zuen. Egun nagusiz aldatu bada ere, goi mailako jatetxea da. Jatetxeak ibai honetan atzera eta aurrera dabiltzan ontzi edo gabarren izena du: galupe.


Ahurtiko udal barrutian Belokeko beneditarren abadia dago, baina hara iritsi aurretik Bardozera joko dugu, bertako behatoki paregabetik ikuspegi ederraz gozatzera. Aran ibaiaren eskuin ibaiertzeko bidetik burutu ditugu lehen kilometroak eta Aranek bihurgunea hartu duenean asfaltatutako errepide meharra hartu dugu, aurrerantzean bertatik jarraitu eta ibaitik aldentzeko. Orain arteko ibilbide laua amaitu da eta hemendik amaierara bitartekoa, muinoz muino eta bizkar luzeetan etengabeko malda gora eta beherek osatuko dute. Autopista gaineko zubia zeharkatu eta malda leun baina amaiezinean gorantz doan bideak, Bardoze (Bardos) ondoan Miremont izeneko muinoan dagoen ur dorrera eraman gaitu. Dorre hauek (chateau d'eau) ur deposituak dira eta honi zehazki karakol eskailera ipini diote dorrearen goialdera iristeko, izan ere, dorre gainetik are ikusgarriagoa da ikusmira: Aturri iparraldean, euskal Pirinioak hegoaldean, eta tartean Iparraldea osatzen duten muino txikiz jositako hedadura zabalak, baso eta zelaiak.


Muinotik, nagusiki beherantz, egun Bardozeko udaletxe den Salha gazteluari gainbegiratu azkarra eman eta hurrengo geltokia dugun Nafarroa Behereko Bastidara abiatu gara (Labastide-Clairance). Erdi Aroko herri nafarra, bastida guztiak bezala harresiz inguratua. Goialdeko elizara daraman kale nagusiaren alde banatara, etxe zahar baina txukun zainduak bata bestearen jarraian ageri dira. Arkupe ederrek, egurrezko aurrealde zoragarriek, ateetako dintel apainduek, artisau herria dela garbi asko erakusten dute: bertan dute bere txokoa beiragileek, perfume egileek, jostunek, zurginek… Jasokundeko Amaren elizak, jatorriz harriz egindako eraikin bakarrak, judutar hilerria du alboan, XVII. eta XVIII. mendean kolonia judutarrak izan zuen garrantziaren isla. Penintsula Iberiarreko erlijio jazarpenetik ihesi etorritako judutar sefardiek eskualde honetako zenbait herritan topatu zuten babesa, Bastidan eta Bidaxunen, esaterako.


Herriaren beheko aldean, Aran ibaiaren erriberetan dauden kirol instalazioetatik abiatzen da beneditarren abadietara daraman errepidea. Bizikletak utzi, bueltatxo bat egin eta berriro ekin diogu pedalei eragiteari. Mojen abadiatik irteten da jarraitu beharreko errepide estua. Erreka-zokora jaitsi lehenik eta malda gogorrean muino batzuen goialdera eraman gaitu, ondoren. Ikuspegi ederra, zelai berdeak nonahi, baserri galdu batzuk tartean, eta eraikitzen ari diren zenbait etxe berri. Zubihandia errekak osatutako ibarretik, Hazparne eta Beskoitze lotzen dituen errepide nagusira irten gara, bertatik autopista gurutzatu eta Beskoitzera (Briscous) iristeko. Joanes Leizarragaren jaioterria dela gogorarazi digu udaletxe aurreko hilarriak. Joana Albretekoaren aginduz 1571an Itun Berria euskaratu zuen Leizarragak, Etxeparerenaren ondoren euskarazko bigarren liburua.


Helmugarako azken kilometroetan jada, Beskoitzeko Urgazieta auzotik igaro gara. Bertako gatzagatatik, 1844 eta 1880 bitartean, gema gatza eta sosa ateratzen zuten eta Miarritzeko bainu termalak ur gaziz hornitzen zituzten ubide berezi batzuen bidez.