Zenbat ezker abertzale dauden Iparraldean galdetu diegu elkarrizketaren abiapuntuan. Honatx ABko Jakes Bortairuren arrapostua: «Galdera horrela planteatzea faltsua da, ezker abertzalea ez baita Iparraldekoa soilik, Euskal Herri osokoa baizik. Zatitua da Euskal Herri osoan, eta ez bereziki Iparraldean. Nik ezker abertzalea esparru sozio-politiko zabal gisa ikusten dut, hainbat tendentzia dituena. Historikoki enbor nagusi bat dago: ETA. Enbor hartatik sortu zen ezker abertzalea, geroago Herri Batasunan bildu zena Hegoaldean eta beste hainbat antolakundetan Iparraldean. Gaur egun ordea, ezker abertzalea zabalagoa da".
Batasuneko Xabi Larraldek honela dio: "Orokorrean ados naiz. Ezker abertzalearen esparru soziala zabala da. Begi-bistakoa da, Batasunak ez ditu biltzen ezkerreko espresio eta militante guztiak. Iparraldeko egoera hala ere, ez da oraingoa, aspaldiko hainbat ildo edo tendentzia daude».

J. BORTAIRU. Bai, baina ez Iparraldean soilik. Krisia ez da kointurala, beraz ez da AB-Batasuna zatiketaren ondorioa. AB eta Batasunaren zatiketa ezker abertzalearen krisiaren isla bat da. Nik krisia perspektiba orokor batean kokatzen dut.

J. BORTAIRU. Estrategiari buruzko arazoak direlako alde batetik. Ezker abertzalearen estrategiak ez du ekarri duela hamabost urte espero genuena. Ezker abertzaleak birsortze biziki sakona behar du hartara. Beste aldetik, urteetan izan dituen erreferenteak, ohiturak, antolatze nahiz gidaritza politikorako moldeak berrikusi behar ditu. Ezkerrak birsortze prozesu bat bizi izan du eta bizi du, Europan eta munduan; bien bitartean »hemengo borroka dinamika gogorrarengatik» prozesu hori berant heldu zen Euskal Herriko ezkerrera. Desfase bat izan da. Ezker abertzaleak, oro har, ez ditu Europa eta munduko ezkerreko indarrek bizi izan dituzten krisiak bere egin, ez du bere burua birkokatu. Beraz, berant bada ere ezkerrak birkokapen prozesua landu behar du Euskal Herrian.

X. LARRALDE. Ezkerrak, metodoz, abertzalea izan edo ez, tokian tokiko krisi egoerari erantzun behar dio. Nik, alta, ezkerraren krisia, metodoaren diagnositik baino gizartearen diagnositik aipatu nahi dut. Hau da, ezker abertzalea krisian murgilduta badago, lehenik eta behin, Euskal Herria krisian dagoelako da. Azken hogei urteko perspektibatik ikusita, Euskal Herria bidegurutzean dago. Batetik, Hegoaldean, bi ezaugarri nagusitzen dira: bat, erakundetzearen eztabaida eta gatazka konpontzeko premia. Testuinguru horretan gatazkaren izaera politikoa ukaezina da. Bi, aldi berean, arazoaren irtenbidea Euskal Herriak erabakitzeko eta bere burua eraikitzeko eskubidean finkatzen da. Bi osagarri hauek funtsezkoak eta errotuak dira gizartean. Iparraldean, berriz, azken hamar urteotan, hainbat prozedura »«Euskal Herria 2010 Garapena eta Antolamendua» abiapuntuan eta Batera-ren aldarrikapenak egun» gizarteratu dira marko instituzional bat exijitzeko, oraindik ere erdietsi gabeak. Oso kontuan hartu behar da gisa berean, Europaren eraikuntza. Ezker abertzalearen krisia testuinguru horretan kokatu behar da, eta beti ere, beste eragileek ere »ezker edo eskuinekoak izan» bizi duten krisiaren parametroetan kokatuta. Testuinguru horretan gertatu zen AB eta Batasunaren arteko zatiketa, aipatutako egoerari erantzuna bilatzen ari ginenean eta proiektu politiko nazional baten ikuspegitik erantzuna eman nahi genionean.

J. BORTAIRU. Zikloa ez da bukatua, ziklo horretan ari gara. Iparraldeko jendarteak abertzaletasunarekiko urrats handiak eman ditu azken urteetan. Euskaldun eta abertzale kontzientzia izugarri zabaldu da. Abertzaleek, alabaina, ez dituzte oraino bere eraginaren emaitzak bildu hauteskundeetan, nahiz eta emaitza batzuek alderantziz esaten duten, Baionako kantonamenduetako bozen emaitzek, adibidez. Abertzaleak sektore berriak bereganatzeko gauza dira. Hiritar batzuentzat abertzaleak erreferenteak dira, nahiz hiritar horiek ez duten abertzaletasunarekin ez euskalduntasunarekin lotura zuzenik. Ezker abertzaleak lortu du sektore horiekin konektatzea eta haientzat ere erreferente politikoa bilakatzea. Prozesua ez doa nahiko genukeen bezain fite, baina aurrera doa, dudarik gabe. Testuinguru honetan, abertzaletasunak »batzuetan plataforma zabalagoen bidez» ez du emaitza sendoagoa lortu orainokoan, baina hemengo agenda politikoa berak markatzen du. Beste alderdi politikoek, neurri batean, abertzaletasunaren eskaerak bere egin dituzte. Abertzaletasuna, neurri batean ere, motorra bilakatu da, oraindik ere mugatua, ez aski indartsua bere aldarrikapenak beste alderdiek betearaz ditzaten. Baina ni maila horretan baikor naiz.

X. LARRALDE. Ados naiz Jakesekin oro har. Zikloa bukatua den edo ez eztabaidagarria da jakina, zikloen barnean ziklo ttipiagoak baitaude. Nik ez nuke Batera-ko zikloa deituko, hamar urtez garatutako eztabaiden zikloa baizik. Ziklo horretan hiru ezaugarri azpimarratuko nituzke: gizartearen kontzientzia politikoa aitzinatu da, sekulako pausoak eman dira. Zikloa «Euskal Herria 2010 Garapena eta Antolamendua» prospektibatik abiatu zen. Orduko egoera kontuan hartuta, begi-bistakoa da, oraindik ere euskara, euskal kultura, lurralde-etxebizitza eta ekonomia kinka larrian daude. Paradoxikoki, batetik, gizarteak kontzientzia hartu du, eta bestetik, gizarteak, neurri batean, atzera egin du. Adibidez, lurralde-etxebizitzaren arazoa oso larria da, denok ari gara eremu horren jabegoa galtzen, euskal mundu tradizionala krisian dago, arazo estrukturalak ditugu. Politikoki, berriz, paradoxikoki, Jakesek aipatu duen euskal nortasun eta kultur kontzientziaren azkartze bat eman da, departamenduari buruzko kontzientzia handitu eta herritarrak Frantziako Estatuak duen erantzukizunaz ohartu dira. Baina une honetan, ez aitzina ez gibelerako egoera batean gaude. Estatua nola mugitu da galdera.

J. BORTAIRU. Izan beharko genuke. Gure bitartekoak beti eskas dira, egin nahi dugunerako, baina hala edo nola moldatu behar dugu eta indarra bildu aurrera joateko. Batera plataformak indar eta ahul guneak ditu, plataforma zabala da, gorabeheratsua. Orain baina, Laborantza Ganbera proiektuak alimaleko dinamika piztu dezake. Ekimen zehatza baita, ez da aldarrikapen hutsa. Estatuari zerbait eskatzetik eraikitzera pasa gara. Horrelako proiektu bat, historikoki, Ikastolen sortzearekin pareka dezakegu. Proiektua konkretua da, energiak erakartzeko indarra du, ekintza guztien helburua egitura hori muntatzera zuzendua izanen baita. Alor horretan baikor naiz. Bestalde, ABren egitura ahulegi da, liberatu bat baino ez dugu, militantzia kopuru handia dugu baina arlo anitzetan ari da, ez bereziki politika alorrean. Beraz, ez ditugu eguneroko politikak eskatzen dituen erantzun guztiak ematen ahal. Halaber, AB bere sortzetik beretik politikoki franko heterogeneoa da, aberatsa da baina konplikatua ere aitzina egiteko.

X. LARRALDE. Ezker abertzaleak arlo politikoan aurrerapauso funtsezkoak eman ditu Euskal Herria osoan. Bat, Euskal Herriak bere geroaz erabakitzeko ahalmena eskatzen du. Bi, Euskal Herria definitzeko pausoak eman dira. Bigarren puntu honi buruzko ikuspegi anitz daude, baina aurreko puntua funtsezkoa da bigarrena gauzatzeko.
Iparraldeko erakundetze prozesuan, berriz, kontzientzia azkartu da gizartean. Abertzaletasuna finkatzeko aukeretan sinesten dut. Euskal Herriaren hitzaren artikulatzea konplikatua da, baina abertzaletasuna »bidean bide eta heldutasuna garatu ahala» hel daiteke nolabaiteko estatutu politiko bat planteatzera hemen ere, beste indar politikoekin adostuta. Bi behar hauek plazaratzeko gauza izan den indar batek badu zer eskainia gizarte honi. Izan ere, abertzaleen dinamikak planteatzen dituen problematikak beste alderdien agendan daude, edo behintzat beren zeregin politikoa baldintzatzen dute. Beraz, gizartea noraino eraman dugun ikusirik, oraindik asko dugu eskaintzeko eta lortzeko.

J. BORTAIRU. Nik bat egiten dut esaldi horrekin. Abertzaleen aldarrikapenak azkartzeko abertzaleek eman behar dituzte beren pausoak. ABk ez zuen bigarren itzulian kontsignarik eman. Frantxua Maitiaren ibilbide politikoa ezagutzen dugu, hitza eman du sarritan, baina ez du usu bete. Bestalde, ordea, eskuina »Michel Intxauspe kontseilariaren ondorengoa» boteretik kanporatzeko aukera zegoen. Orduan, betiko kontseilaria betiko izan ez zedin eta Maitiari sostengua eman gabe, ABk eskuineko jauntxoa kanporatzeko aukera zabalik utzi zuen. Bi aukerak utzi zituen zabalik eta hautesle abertzale bakoitzak hautatu zuen.

X. LARRALDE. Abertzaletasuna indartsua den eskualdeetan eztabaida politikoa baldintzatzea lortu dugu, eta ez bakarrik salaketa mailan, alternatibak eskainiz ere bai. Garazin eta barnealdean orobat abertzaleek panorama politikoa aldarazi dugu. Frantxua Maitiak gure proposamenen kopia egin du hainbat esparrutan, berak eskuinaren alternatiba gisa aurkeztu dituen ideia franko abertzaleenak dira. Orduan, hainbeste lan egin dugularik, gizartea hainbeste aitzinatu delarik, guk geuk ordezkatu behar dugu gure alternatiba.

X. LARRALDE. Irakurketa hori partziala eta itxia da. Agian, bozen emaitzen arabera ulertu daiteke, eta hala ere, ez da ere guztiz zuzena. Gainera, politikan eragin moldeak ez dira bakarrik hauteskundeen emaitzetan neurtzen ahal, ekimen politikoa anitzagoa da, eguneroko eta karrikako lanean txertatuta dago. Abertzaleok gutxiago eragiten dugula orain politikan duela hiru urte baino? Ez naiz batere ziur.

J. BORTAIRU. Ez nator guztiz bat esaldi horrekin, ezta aipatzen duen unearekin ere.

J. BORTAIRU. Bidegurutzearenak hizkera politiko bati erantzuten dio, azken hamabi urte hauetan, bi urtetik bi urtera, bada bidegurutze bat. Alderdien hitz egiteko manera da »neurri batean ulertzekoa», motibatzeko eta egoeraren garrantzia azpimarratzeko, baina, errealitatean gure borrokan, bidegurutzetik bidegurutzera goaz. Askotan, bidegurutzea pasatakoan ohartzen gara bidegurutzearen garrantziaz, egindako hautu egoki edo okerra egin izanaz jabetu ere. Egungo bidegurutzea garrantzitsuagoa ote da duela bost urtekoa baino? Ez dut uste. Orduan ezker abertzaleak ez zuen bide egokia hartu nonbait. Konpromisoak hartu behar direla, noski, baina bakoitzak duen pisuaren araberakoak hartu behar ditu. Zeregin horretan, eta Euskal Herria hartzen dut bere osotasunean. Utz ditzagun bazter estatuak, utz ditzagun bazter bere babesean kokatzen diren PSOE, PP, RPR eta PS alderdiak, eta kontuan har ditzagun burujabetzaren prozesuan mugitzen diren indarrak. Horien artean, nagusiki EAJri eta ETAri konpromisoak hartzeko unea iritsi zaie. Besteok ere badugu erantzukizuna, baina ez maila eta ahal berdinekin.

X. LARRALDE. Ados. Izan ere, abertzale guztiok Euskal Herrirako estatu politikoa aldatzeko beharra ikusten dugu. Indar hori Ibarretxe Planaren inguruan biltzen ari da. Baina ez dezagun ahantz: plana, neurri batean, ezker abertzalearen borrokarengatik gauzatzen ari da. Guztion ahotan dagoen «Euskal Herriak hitza eta erabakia hartzeko printzipioa» ez zegoen horren errotua gizartean duela bost urte. Orain, berriz, guk sakoneko eta egiazko aldaketa bat eman dadin, gatazka gainditzeko balio behar duena, estatutu berri batez baino haratago joan behar dugula diogu. Batasuna gatazka gainditzeko ekarpena lantzen ari da, eta beste abertzaleekin adostasunean gauzatu nahi du. Bakoitzak bere printzipioetan oinarrituta eta guztion artean landua. Lantze eta moldatze prozesuan eragile guztiak bildu behar ditugu, irtenbideak integratzailea eta ez baztertzailea izan behar du. Eta edozer adosten dela ere, ondoren Euskal Herriak bere hitzaz onartu behar du. Gure ustez, egoera honetara heltzen bagara, sakoneko aldaketa eman liteke, edo gerta dadin baliagarria izan daiteke behintzat. Batasunan prest gaude prozesu horretan ausardiaz parte hartzeko.