Bere euskarazko lanak gazteleraz edo frantsesaz jarri dituen edozein idazlek -gero eta gehiago, zorionez-, badaki zertaz ari naizen: proba gogorra gertatzen da, denek ezagutzen baitugu, gutxi-asko, sakon eta zuzen agian ez baina bai gertutik, helburu-hizkuntza. "Ezagutu" bakarrik ez; gehienek horietako hizkuntza batean jaso dugu gure prestakuntza literario gehiena.

Adibide sinple eta erraz batez saiatuko naiz. Demagun euskal idazleak, bere testuan, hamaika aldiz idatzi duela "kontua da neska etorri zela" bezalako esaldi arrunt bat. Nola itzuli behar da "kontua da" hori? Demagun itzultzaileak esaldia guztiz kolokiala dela irizten diola, eta "La cosa es que la chica vino" itzultzen duela. Ez dut uste inork bainarik jar dezakeenik. Arazoak gero datoz, testua irakurritakoan; zeren, itzultzaileak "la cosa es que" itzuli badu "kontua da" agertzen den bakoitzean, irakurketa gehienak erdaraz egin dituen idazleari testua eskuetatik eroriko baitzaio luze gabe. Eta orduan hasi beharko du testua nolabait birmoldatzen, zuzentzen. Eta, "la cosa es que" ez ezik, idatzi beharko du, "la cuestión es que", "sucedió que", "la clave", "el asunto"... edo/eta beste hainbat. Adibide erraz bat esan dut. Gauza korapilotsuagoa izaten da, baina bide honetatik doa, ez gutxitan.

Orduan itzultzaileak, batzuetan, asaldatzen dira eta hauxe aurpegiratzen diote idazleari: "aizu, zuk ez duzu euskaraz hori idatzi". Eta partez arrazoia dute. Partez. Zeren idazleok baitakigu gure irakurle hala ere gutxi horientzat oso erosoa dela "kontua da" bezalako formula erraz hori; funtzionala da, ez du trabarik sortzen, irakurketa errazten du. Jakin ere badakigu bestelako formulak ere erabil genitzakeela: "afera da", "gertatu zena izan zen", "kontua da ezen"... edo/eta beste hainbat. Baina, jakina, "afera" erabiliz gero gure irakurle hala ere gutxi horiei »giputz edo bizkaitarrak, gehienak», hitza trabatuko zaie, arrotz sentituko dute; "gertatu zena izan zen" motako bat erabiliz gero laster akusatuko gaitu norbaitek kalkoak erabiltzeaz eta erdararen morroi izateaz; "ezen" bezalako partikula inofentsibo bat sartuz gero, pedanteak izateaz... eta abar.

Gure erdarazko itzulpenak, askotan, jatorrizko testuaren gainetik daudela esan liteke, beharbada; baina gure euskal irakurleak »gutxi, alabaina» agian konturatzen ez badira ere, askoz ere irakurle konpetenteagoak dira erdaraz, haiek ere, euskaraz baino. Euskal irakurle arruntak »eta urriak» aise onar dezake »baita esan ere!» "sentía un dolor en el espacio intercostal que interesaba el aparato gástrico" bat, esaterako; baina saiatu, saiatu hori bera euskaraz idazten, eta liburua aurpegira botako dizu.

Gauzak honela, euskal idazleak lau bide hauetako bat hartzen du bere lan bat erdarara pasatu behar duenean: a) erdal itzulpenaz ez arduratzea, gaztelania edo frantsesa ez baleki bezala, itzultzailearen esku utzirik erantzukizun guztia; b) testua berrirakurri, orraztu eta zuzentzea, erdararen maila literarioa kontuan harturik baina beren obra, funtsean, errespetatuz; c) liburua berridaztea, esaldiak, paragrafoak eta are kapituluak kenduz edo gaineratuz; d) zuzenean erdaraz idazten hastea.

Nire iritzirako, a) sailekoen itzulpenak gehienetan penagarri geratzen dira pareko erdarazko jatorrizko batekin alderatuz gero »eta ez, edo ez beti, itzultzailearen erruz»; b) sailekoenek buruko eta sabeleko min dezente ematen diete bai itzultzaileari baita egileari ere; c) bidetik doazenenak »alegia, liburua bi aldiz idazten dutenenak» ez dira itzulpenak, bertsioak baizik, ez dute itzulpen izenik merezi eta are debekatuta egon beharko luke itzulpentzat pasatu nahi izatea ere; d) bidetik abiatzen direnek men egiten dute hizkuntza nagusiaren aurrean.

Kolore guztietako adibideak daude. Interesgarria litzateke horri buruzko eztabaidarik edukitzea. Eztabaidak luze jo lezake; izan ere, egia da Greenwich ez dela meridiano bakarra, baina egia da, baita ere, gu bete-betean harrapatzen gaituena dela.