Udazken politikoa datorren urtean erabaki behar diren gai bik markatua dator Euskal Herrian: Europar Batasunaren konstituzioaren erreferenduma, bateko, eta Ibarretxeren plana, besteko. Lehenak ezkerra aktibatuko du, gehienbat; eta bigarrenak, berriz, abertzaletasuna. Gaiok aurretik datoz, eta udazkenak ez ditu erabakiko, baina jarrerak nola eta norantz gorpuzten diren erakutsiko da, ziurrenik.

Alde batetik, Europar Batasunaren konstituzioari buruzko erreferendumak deituko omen dira Espainia eta Frantziako estatuetan, bigarren honetan hain argi ez badago ere. Frantziak, deitzekotan, maiatza-ekaina aldera egingo luke, eta Espainiak, otsaila-martxoa aldera. Udazken honetan, beraz, eragile politiko eta sozialek jarrerak zehaztu beharko dituzte. Orain arte, ezkerrak kontrako balorazioa egin izan du konstituzioaz, baina gauza bat balorazio orokor bat egitea da, eta beste bat erreferendum baten aurrean zer aukera hartu erabakitzea, hemen bestelako kontu batzuk sartzen dira eta: besteek zer egingo duten, bakarrik ez geratzea, irudi publikoa, eta abar.

Euskal Herrian, alderdi estatalistek egin dute, oro har, aldeko balorazioa, nahiz eta Frantziako PS eta Espainiako IUren barruan iritzi kontrajarriak egon. Gainerako eragile sozial eta politiko nagusiek, berriz, kontrako balorazioa egin dute, salbuespen nabaria iragan hauteskundeetan Frantziako Berdeek eduki zuten sustengu abertzalea izanik. Kontrako balorazio argia egin zuten, eta egiten jarraitzen dute, Ezker Abertzaleak eta Ezker Batuak, eta ezetzaren hautua hartuko dutela dirudi. Ez du halakorik egingo, ordea, EAJk, eta EA eta ELA oso kontra agertu dira orain arte, baina ausartuko dira euren militanteei ezetza eskatzera? Interesgarria litzateke orain arte aurkako jarreran egon diren indar horiek jarrera bateratu bat garatzea kontsulta horietarako.

Beste kontsulta »hipotetiko» batek ere erakarriko du jendearen interesa hurrengo hilabeteotan, EAEn batez ere. Ibarretxeren planaren aurrean iritzi batzuk badoaz definitzen. Esate baterako, Espainiako estatuak argi adierazi du bere ezadostasuna, baina prest omen dago estatutuen erreformari ekiteko. Ezker Abertzaleak, berriz, bat egiten du planaren hitzaurrearekin, baina plana bera partzialtzat jotzen du. Hala ere, guztiz egoki deritzo arazoa konpontzeko planak proposatzen duen tresnari, herri kontsulta urte askotan defendatu duen bidea baita. Bere lorpentzat jotzen duen bide hori, ordea, ez du Ibarretxeren planari mugatu nahi, eta eztabaida orokorra proposatzen du, denen iritziak jaso ahal izateko, eta ondoren kontsultara deitzeko.

Ezker Abertzaleak sustengua eskaintzen du plana subiranotasunaren ildotik abiatuz gero; Espainiak, plana erretiraturik, negoziazioa eskaintzen du estatutuaren erreformaren ildotik. Hortxe gakoa, EAJk, batik bat, erabaki behar duena: transferentziak ala subiranotasuna. Biak, esango luke askok, baina ez dirudi posible denik.

Zer egingo du EAJk? Mundu erdi ezkutu horretan ildo bien aldekoak omen daude. Batzuek gustura hondoratuko lukete Ibarretxeren plana transferentzia batzuren eta PSOEren laguntasunaren truke; besteek oraingoan zerbait gehiago behar dela uste dute, baina horretarako indar handiagoa behar dute. Egoera argitu bitartean, alde biek presionatzen dute, baina aparatoa bere bidea egiten ari da. Erabat eten zuen, esate baterako, ezker abertzalearen hautetsien arazoa konpontzeko bidea izan zitekeen Lizartzako eredua, eta behin eta berriro errepikatu du ez duela inolako asmorik ezker abertzalearen sustengua bilatzeko. Plana hauteskundeetan aurkezteko tresna egokia erakutsi da, baina inoiz erabaki beharko du EAJk zer egin benetan proiektu horrekin. Zalantza eta erabaki behar horiek dira udazkenean argituz joango direnak.