Ez dut uste Frantziako estatuaren eredua »Iparraldearen kasuan» eredu guztiz kolonialista izan denik. Nik lurralde honekiko politika, menpekotasunezko politika periferiko gisa deskribatuko nuke. Adibidez, Hego Euskal Herriaren erdigune politiko nagusia Madrilen izanda ere, Hegoaldea »Kataluniarekin batera» estatuko erdigune ekonomiko nagusia da. Erdigune ekonomikoa izateaz gain, Hegoaldeak erdigune politiko izatea bilatu du historikoki. Zeregin horretan, gizartearen hainbat elitek herriaren osagai etnikoak diskurtso politiko bihurtu ditu. Testuinguru horretan jalgi zen nazionalismoa berealdiko lanabesa izanez. Iparraldean ez da halakorik izan. Frantziako erdigune ekonomikoa nahiz politikoa Parisen dago. Iparraldea ekonomikoki nahiz politikoki periferia izan da, eta ez da eliterik sortzeko abagunerik izan.

Iparraldea Parisko erdigune politikotik urrun izanik, notableak »Hegoaldean jauntxoak» Paris eta periferiaren arartekoak dira. Notable hauek garatu dute Iparraldeko diskurtso politikoa. Notableek herritarren sentimenduak estatu zentralistaren estrategiara egokitu izan dituzte, eta halaber, estatuaren estrategia bertako populazioaren sentimenduetara.

Notableek dependentzia bikoitza dute: populazioarekiko nahiz Parisekiko. Boterearen baliabideak behar dituzte herritarren boza lortzeko. Ararteko hauek batzuetan diskurtso baskista erabiltzen dute, populazioaren enpatia dute, baina aldi berean, diskurtso jakobinista darabilte. Honek diputatu edo hautetsi hauen "izaera eskizofrenikoa" azalarazi du. Politikoen ezaugarri honi erlijioa eta tradizioa lotu behar zaizkio. Iraganean, elite ekonomikorik ezean, kleroak «maneiatu» zuen bertako errealitate politikoa. Alta, gerora, euskarak garrantzia galdu zuen neurrian, estatu zentralista eta laikoa inposatuz joan ahala, sekularizazio prozesua azkartu zen eta notableek are garrantzia handiagoa irabazi zuten.

De Gaulle diskurtso nazionalista indartsu batean oinarritu zen estatu eredu berri bat eraikitzeko. Eredu honek behartu zituen notableak logika lokala utzita logika nazionalarekin funtzionatzera. Euskal demokrazia kristauak indarra galdu zuen eta RPRko sektore gaullistak indartu ziren. 60tik 90era bitartean notableek estatuaren exijentziak bete egin behar izan zituzten.

Bertako eta kanpoko faktoreek eraginda. 1950. urteetan euskal hizkuntza eta identitate ezaugarriak oso egoera larrian egon ziren, euskal krisia gogor eta oso nabarmen agertu zen. Euskararen transmisioa eteten hasi zen familietan eta hainbat kultur adierazpideren gainbehera etorri ere bai. Honi guztiari krisi ekonomikoa gehitu zitzaion. Egoera kaotikoa izan zen. Alta bada, nazioartean nazionalismo iraultzailea agertu zen. Enbata eta ETA Aljeriako independentzia garaian sortu ziren. Aldi berean, sektore gaullisten aurkako borrokak ere lagundu zuen abertzaletasuna ernatzen. Hasieran jite askotariko abertzaletasuna ernatu zen. Baina, ernamuina argitzen hasi orduko »berandu sortu izanagatik» abertzaletasunak ezkerreko izaera agertu zuen.

1973. urte aldean IK sortu baino lehen jada, batzuek indarkeria erabiltzea errefuxatu zuten, arazo etikoengatik. Beste batzuek, ordea, borroka armatua sostengatu zuten. Abertzaletasuna ildo sozialdemokrata, kontserbadore eta marxistaren artean zatitu zen Enbataren garaiatik. Joera horien barruan indarkeria erabiltzeari buruzko eztabaida lantzen hasi zen. Hegoaldeko ezker abertzaleak ez zuen kontraesanik ikusi erakunde armatu bat Hegoaldean eta beste bat Iparraldean izatearen artean. 80ko hamarkadan alta, Hegoaldeko ezker abertzaleak borroka markoa Hegoaldea zela hobetsi zuen, Iparraldean borroka armaturako tokirik ez zegoela esanez. Honek EB eta EMA sortzea ekarri zuen. Hura izan zen egungo abertzaletasunaren haustura edo zatiketaren jatorria. Beranduago, Hegoaldeko ezker abertzaleak Iparraldean izan zuen "eskuartzea"ri buruzko nolabaiteko autokritika egin zuen. Geroago, abertzaletasunaren batasuna ABren baitan gauzatu ahal izan zen.

Ezker abertzalearen barne agirietan nolabaiteko autokritika agertu zen, baina ez zen guztiz sustraitu. Horren lekuko 2001ean Batasuna Iparraldera zabaldu izana. Azkenik, ABko kideen gehiengoaren nahiari muzin eginez gauzatu zen. ABk, bere barne kontraesanak argitu aldera, eztabaida eta prozesu hura geldiarazi nahi izan zuen. ABk ezker abertzale batua nahi du, baina baldintza zehatz batzuekin. Iparraldeko Batasuna osatu zuen sektoreak eta Hegoaldeko Batasunak aurreko garaian izan bide zen autokritika ahaztu zuten nonbait, edo ez zuten aintzakotzat hartu, behintzat.

Abertzaletasuna politikaren ertzetatik erdigunera bide egiten ari zen unean gertatu zen ABren zatiketa. Abertzaleak politikan baztertuak izatetik pisu eta eragina izatera pasatzen ari zirenean. AB beste alderdi politikoen diskurtsoa baldintzatzen hasi zen unean zatitu zen. Abertzaletasunarekin ohitua ez den hautesleriak abertzaleen diskurtso eta erantzun garbiak behar ditu. Azken bozetan, ordea, iritziak erdibanatu eta boto-emaileak sakabanatu dira.

Tradizionalki »nazio gatazken testuinguruan» harreman identitarioak modu birpolarizatuan ematen dira. Iparraldean ere hala da, alta, askotariko identitate bat sortzen ari da. Euskalduntasuna leku zabala hartzen ari da euskal eta frantses bitasunean. Horietako askok »abertzale izan gabe eta frantsesa izaki» Batera plataformaren aldarrikapenak bere egin dituzte. Frantziako estatuaren aurka mugitzen hasiak dira. Elgar-ensemble erakundekoek euskal bezain frantsestzat dute beren burua, baina ez dute jarrera frantsesa sostengatzen, baskita baizik. Abertzaletasunaren aliatuak dira, nolabait.

Hala nahi nuke, behar-beharrezkoa baita. Demoek bide eta alternatiba itxaropentsua zabaldu dute, tradizionalisten joera motelaren eta biolentziaren agerbide garratzen artean. Politikaren sukalde berria asmatu dute, aurreko biak baino askoz zaporetsuagoa. Estatuaren joera injustu eta errepresiboaren aitzinean desobedientziaren bidea urratzen ari dira, mugitzen ez ziren sektoreak kontzientziatzen eta mobilizatzen. Demoak jokatzen ari diren partidan asko dugu jokoan euskaldun guztiok. Beren bidea gailenduko balitz, herri honek bizi duen gatazka egoera gailendu liteke. Bestelako alternatibarik ez dagoela esaten dutenen aurrean, ekimen onuragarria litzateke. Herri honek pairatzen duen injustiziaren aurrean, demoen alternatibak biolentziaren bidean eta inmobilismoan segitu nahi dutenei erantzuten die. Paradoxikoki, Iparraldean alternatiba desobediente bat altxatu da, non eta jubilatuen txokotzat jotzen den lurraldean.