Soinujolearen seme-alaben akelarreak eta beste hainbat gezur
Alamartsoak izaten ziren gure ume garaian San Joan bezperan. Auzune guztietan pizten ziren eta kaletik begiratuta Biosolan, Gorriñen, Olalden, Ibargunen pizten hasi ahala abiatzen ginen Goiko Kalera, Txamarretxe aurrera. Han izan ohi zen alamartso txikientsuena eta hara bildu ohi ginen ume jendea, gu baino kozkorrago zirenak alamartso gainetik saltoka ikusteko itxaropenarekin, ilatia hartu eta su printzekin izar-dardartien dantza irudikatzera.
Guk sua erabat indarge geratu arte ez genuen salto egiten eta auzokoek esandakoak kantatu eta errepikatze genituen su garrek indar gehien zutenean:
Gora San Joan bezpera!
Zapoak eta sugeak erre, erre!
Artoak eta gariak gorde, gorde!
Edo bestela Gora San Joan bezpera! Sorginak eta lapurrak erre, erre! Artoak eta gariak gorde, gorde!
Oihu, iji eta uju artean izanik ere egur eta zakarrek erretzean sortzen zuten txaplata, hezurrek egiten dutena bezalakoa zela iruditzen zitzaigulakoan nago, gogoan dut, bederen, gure buruak estutzen eta beldurtzen genituela sorgin edo lapur, zapo eta sugeak bizirik erretzeko egindako deiadar artean.
1970ko hamarkadaren atarian edo aurreneko urteetan izango ziren kontu hauek. Artean zuzenetsitako hizkera politikoa asmatu gabe zegoen. Artean, XIX. mendean jaiotakoek kanta zitzaketen bere guraso eta aiton-amonei ikasitakorik. Inkisizioa ezagutu zutenen berri ere bazuketen, agian. Plaza hartako Iztuetari gertatutakoaren berri, esate batera… Baina gu umeegi, entzunda ere horrelako ezer ulertzeko… edo haiek zaharregi ezer esanda ere inork jakin minik eduki zezakeenik sinisteko.
Ez dakit Martin Arotzaneko sua beranduago pizten zen, ala koxkortuago ginenean hasi ginen harantz joaten. Balkoitik soinua jotzen zuen Iñasiok eta guk alamartso ondoan dantza egiten genuen, barre-algara batean, egun hartako kantatuarekin imintzio artean irudikatzen genuenarekin: La raspa la inventó/al cura en camisón/su novia que la vió/a poco se desmayó/Trai larai laralaralai/Trailarai laralaralai...
Soinujolea ere, "Lapurrak eta sorginak erre, erre" oihukatzen zutenen adinekoa zen, beren seme-alaben seme-alaben adinekoei otu zitzaienean, halakoren batean, San Pedro bezperan Larraitzen akelarrea antolatzea. Ez dok amairu zen tarteko. San Pedro bezpera hura bustia izan omen zen, eta akelarre hartara inguratu zirenek hotz galanta pasatu omen zuten… baina orduko prentsak «lizunkeria eta apetarako larre bilakatu zela Larraitz» aldarrikatzen zuen. Muga guztien gainetik egin zuen salto berriak. Hartaraino non, Hego Amerikan, Balendiñe Albisuk, irribarrez idatzi zuen hemengo gazteen aldeko poema bat, aberri-minetik ulertu beharrekoa ziurrenera. Honela hasten zen: "Nora zoaz Amagoia?/Larraitz mendira!/Illargi betea degu ta…/nere semeak an/bilduko dira (…) Beren abesti t'eresi eztitsuetan/naute sentituko,/gaurtik aurrera/illargi betean/mendi gaillurrera/dira igoko,/eundaka urteetan/lozorrotik gaur/esnatuko diralako".
Guk, bitartean, horren berri ere izateko umetxo, sobra ere, parre egiten genuen La raspa la inventó kantatuz.
Bakarren batek galdetuko du zertara datozen oroitzapen guztiok, eta egia esatekotan zera adierazi nahi nioke: gezurrari buruz idazten hasteko hamaika hasiera erabili ditudala aste honetan oroitzapen hauei ekin aurretik.
Gezurra badirudi ere, horrenbeste ospakizun eta horrenbeste alamartsoren ondoren, orain iruditzen zait, egiak bakarrik dirudiela errausturik gure gizartean. Egia begiradaren araberakoa omen delakoa nagusitu da gure artean egia bakartzat. Egia da gertatutakoari ez diogula denok garrantzia bera ematen, ez zaigula guztioi batera eta modu berean itsasten memorian »itsasten bazaigu». Baina hori oroimenari dagokio.
Batzuetan zaharregi eta besteetan umeegi garelako, batzuetan ulertuko ez delakoan eta beste batzuetan esateko beldurragatik, kontua da, azken boladan egiarik ez omen dagoela sinistuta bezala bizi garela. Egiarik eza eta gezurrik eza txanpon beraren bi aldeak baizik ez dira, ordea.
Orain-orain indarrean dagoen erlatibotasunaren metaforak beti erdi hutsik edo erdi beteta dagoen botilaren adibidea jartzen du. Agian, San Pedro egun honetan, otu zait, egia egarriz idatzitako mezu bat sartu behar dela botila horretan. Eta mezua irakurri gabe botila erdi hutsik edo erdi beterik dagoen eztabaidatzen hasten den giza taldeak, izatekotan, abstinentzia sindrome larria duela. Egiaren abstinentzia sindromea.
Errumaniako presidentetzarako kandidatu ohia Călin Georgescu, aurten berriro iragan behar diren hauteskundeetara erregistratzera zihoalarik, Poliziak atxilotu zuen otsailaren 26an. Egozten dizkioten krimenetarik bat “ordenu konstituzionalaren aurkako ekimenen... [+]
2025-2026 ikasturterako matrikulazio kanpaina hasi baino bi aste lehenago, Hezkuntza Saileko arduradunengana jo genuen, itunpeko eskoletako gelen ituntze maila ez delako egokitzen demografiaren jaitsierara eta indarrean dagoen lege esparrura.
Hiri gehienetan arazo orokorra... [+]
Trumpen garaipenak, Ukrainako gerraren birkokatze geopolitikoa eragiteaz gain, Europaren apustu belikoa agerian utzi du.
Chão de Lamas-eko zilarrezko objektu sorta 1913an topatu zuten Coimbran (Portugal). Objektu horien artean zeltiar jatorriko zilarrezko bi ilargi zeuden. Bi ilargiak apaingarri hutsak zirela uste izan dute orain arte. Baina, berriki, adituek ilargietan egin zituzten motibo... [+]
Hertfordshire (Ingalaterra), 1543. Henrike VIII.a erregearen eta Ana Bolenaren alaba Elisabet hil omen zen Hatfield jauregian, 10 urte besterik ez zituela, sukarrak jota hainbat aste eman ondoren. Kat Ashley eta Thomas Parry zaintzaileek, izututa, irtenbide bitxia topatu omen... [+]
Agintean dauden alderdiek kolpe gogorra jasan dute emaitzetan: Inuit Ataqatigiit alderdi ezkertiar independentistak eta Siumut sozialdemokratak aurreko hauteskundeetan lortutako botoen erdia inguru galdu dute, oposizioko alderdien onurarako.
1986. urtean Espainiako Estatuak NATOn jarraitzearen aurkako botoa eman zuen euskal gizarteak. Denborak ematen duen perspektibak oraindik ez du azaldu zeintzuk izan ziren gizartearen arrazoi sakonak gerra erakundean parte hartzeari uko egiteko.
Felipe Gonzálezen... [+]
Martxoaren lehenengo lanegunarekin batera, komunikabideetan azalduko ez diren aldaketak etorri dira EHUn. Azken Lan Publikoko Eskaintzaren ondorioz, ehunka langile –arlo tekniko eta administrazio zerbitzutakoak– orain arte okupatzen zuten lanpostutik atera eta beste... [+]
Bolo-bolo dabil energia berriztagarrien hedapenaren inguruko eztabaida. Sarri askotan, iritsi den proiektu zaparrada desordenatuak eragindako artegatasunak bultzatuta, albiste zein iritzi-artikulu mordoaz gain, hitzaldiak, eztabaidak, mahai inguruak, bideo emanaldiak eta abar... [+]
Lagun asko sumatu dut kezkatuta euskaldun gero eta gutxiagok ahoskatzen duelako elle-a. Haur eta gazte gehienek bezala, heldu askok ere galdu du hots hori ahoskatzeko gaitasuna, idatzian ere nahasteraino. Paretan itsatsitako kartel batean irakurri berri dugu: altxorraren biya... [+]
Unibertsitateko ikasleen artean, maiz topatzen ditugu beste lurraldetakoak ere, bereziki gradu ondorengo ikasketetan. Topaketa horiek badira errealitate berriak ezagutzeko bide, baita besteak entzun eta besteez ikasteko parada ere. Garapenerako lankidetzari loturiko gaiak izan... [+]
Kanakyko Gobernuko kide gisa edo Parisekilako elkarrizketa-mahaiko kide gisa hitz egin zezakeen, baina argi utzi digu FLNKS Askatasun Nazionalerako Fronte Sozialista Kanakaren kanpo harremanen idazkari gisa mintzatuko zitzaigula. Hitz bakoitzak duelako bere pisua eta ondorena,... [+]
Urte bat beteko da laster Pazifikoko Kanaky herriko matxinada eta estatu-errepresiotik. Maiatzaren 14an gogortu zen giroa, kanaken bizian –baita deskolonizazio prozesuan ere– eraginen lukeen lege proiektu bat bozkatu zutelako Paristik. Hamar hilabete pasa direla,... [+]
Eskolako zenbait gurasok euskalduntzeko egindako ahalegina ikusarazi, eta hezkuntza komunitatean euskararen aldeko jarrerak piztu. Helburu horiekin bultzatu du Autobiografia Linguistikoak ekimena Ramon Bajo ikastetxeko Basartea gurasoen elkarteak, Gasteizko Alde Zaharrean. Pozik... [+]