Bhutan 70eko hamarkada arte erabat itxia egon zen turistentzat, eta ondorioz, Bhutanen sartzeko aukera askorik ez zegoen ordura arte. Lan bereziak egitera zihoaztenek edota Bhutaneko erregearen bisatu berezia eskuratzen zutenek baino ez zuten Tibet eta India artean kokatuta dagoen herri honetan sartzeko aukerarik.

Turismoa onartu denetik, gainera, gauzak ez dira hainbeste aldatu. Izan ere, urtean 6.000 turista inguru baino ez baitira sartzen bertan. Sartu nahi duen turistak eguneko 200 amerikar dolar ordaindu behar izateak zerikusi handia izan dezake. Zein da hain garesti izatearen arrazoia? Euren tradizioa eta kultura mantentzeagatik egiten dutela erantzungo du beti bhutandar batek. Herri berezia izaten jarraitzeko egiten dutela. Turismoaren masifikazioak kultura honekin bukatu dezakeelakoan. Nepal eta Tibet dira euren erreferentzia aipatuenak. Ez dute euren herria Nepal edota Txinaren menpe dagoen Tibet bezala ikusi nahi.

"Pribilegiatu" bakan batzuen esku geratzen da, hortaz, Bhutanen sartzea eta "pribilegiatu" horietako bat izateko aukera izan nuen nik, nirekin dokumental bat egitera joan ziren beste sei lagunekin batera.


Bisatu eta paperekin hainbat buruhauste pasa ostean, Bhutanera iristeko bide desberdinak daude. Orain dela gutxi arte denak hegazkinez joaten ziren, lurreko mugak turistentzat itxita baitzeuden. Delhitik, Calcuttatik, Katmandutik edota Bangkoketik hartu daiteke Bhutaneko aireportu bakarrera -bertako mendiek ez dute askoz gehiagorako lekurik uzten- doan hegazkina.

Bidaia hegazkinean bertan hasten dela esan daiteke. Eguraldi ona egiten badu Himalayako mendi tontor altuenak ikus daitezke-eta, batik bat Katmandutik irteten den hegazkinean. Baina ikusgarriena, dena den, Paroko aireportura gerturatzen goazen heinean ikusten dena da. Mendi tontor izugarri handiz inguraturik jarraitzen dugunean, hegazkineko komandanteak lur hartu behar dugula esaten digu. Ezin liteke! Menditzar eta laino horien artean ezin da lur hartu! Baina bat-batean hegazkinak maniobra azkar bat egin eta Paroko aireporturako bidea hartzen du. Hegazkinean goazen gehienek ezin dugu sinetsi, baina pilotuak inongo zailtasunik gabe hegazkina aireportuko zoruan jartzea lortu du. Inoiz izan dudan lur hartzerik emoziozkoena, dudarik gabe.

Hegazkinetik irtetean jendearen artean satisfazio aurpegiak nabarmenak dira. Eta ez bakarrik lur hartzetik airoso irten direlako. Gehienek jende askok iristerik izan duen leku bat bisitatzen ari direnaren sentsazioa dutelako, baizik. Nabaria da. Gainera, ikusten diren lehen irudiek ez dute bidaiaria dezepzionatzen. Aireportua bera harrigarria da. Bhutandar estilo arkitektonikoko eraikina dugu, motibo budistez josia, mendiz inguraturik. Bhutandarren janzkerek ere atentzioa deitzen dute. Den-denek jantzi tradizionala daramate soinean. Gizonezkoek gona moduko batean bukatzen den Gho izeneko jantzia, eta emakumezkoek, berriz, pieza bakarreko tela luzea, Kira.

Aireportutik irten eta turista bakoitzak bere gidaria eta laguntzailea zain dauka. Bhutanen derrigorrezkoa da bidaia agentzia baten bidez mugitzea eta agentziek gidari eta laguntzaile bat jartzen dute beti turisten esanetara. Chetri eta Kentcho, gure kasuan.


Irribarre batekin agurtu gaitu Kentchok. Chetri isilagoa da. Kentchok oso ingeles ona hitz egiten duela deigarria da. Baina are deigarriagoa da jende gehienak ingelesez hitz egiteko inongo zailtasunik ez duela ikustea. Bhutan beti izan da independente, ez da inoiz ez britainiarren ez beste inoren kolonia izan. Zergatik hitz egiten dute, bada, hain ondo ingelesez bhutandarrek? Eskolak dzongkha, tibetar dialektoa, eta ingelesez ematen dituztelako. Garai batean ez zegoen Bhutanen behar adina irakasle, eta bere isolamendu politikaren salbuespen moduan Ingalaterra eta bereziki Kanadatik irakasleak ekarri zituzten Bhutanera eskolak emateko. Emaitza: Ia jende denak ingelesez ondo hitz egiten du.

Kentchok gure ehunka galderei erantzuten dien bitartean, Chetrik bidezidor batetik gidatzen du, mutu, furgoneta. Bide ertzak jendez gainezka daude Paroko herritik irten garenean. Gehienak umeak dira, eta den-denak jantzi tradizionala soinean daramate.

Thimphura goaz, kapitalera, baina ezin izan dugu furgonetatik atera gabe gelditu, ume batzuek eurekin jolastera joateko keinuz gonbidatu gaituztenean. Futbolean aritu gara pixka batean, denen gozamenerako. Hasierako mutil talde txikia handitzen doa, inguruko umeek mutil talde bat gu bezalako atzerritar batzuekin jolasten ari direla ikusi dutenean. Segundo batzuetan hasierako zortzi bat laguneko taldea berrogei bat inguruko talde bihurtu da. Eta, jakina, futbola baino kaos txiki bihurtu da jolasa. Horrelako batean, baloia bidetik irten eta sasi batzuetara erori da. Baloiaren bila joan eta sasiak marihuana landareak direla ikusi dugu. Txerri-jana bezala ezagutzen dena Bhutanen, txerriei jateko ematen zaien sasia baita marihuana. Txerri-jan ugari dago Bhutanen.

Txerri-janaren "shocka" eta gero, furgonetara sartu eta Thimphurako bidea hartu dugu. 65 kilometro baino ez dira, baina errepideen ezaugarriengatik, kurbaz beteak, 3 ordu inguru behar dira Thimphura iristeko. Chetrik beste turista batzuei entzuna die Europan eta Ameriketan 180Km/h-tik gora ibiltzen direla kotxeak, baina bere errekorra Paroko aireportuko bide zuzenean egina dauka: 80Km/h.


Thimphura iritsi garenean, ezin dugu burutik kendu munduko hiriburu txikienetako batean gaudenaren sentsazioa. Semafororik ez duen munduko hiriburu bakarra da. Egia esan, orain gutxi arte ez zegoen kotxe askorik eta, ondorioz, ez zuten inongo semafororen beharrik. Baina azken urteetan trafikoa nahiko hazi da eta motibo budistez dekoraturiko kabina moduko batetik poliziak trafikoa alde batetik bestera gidatzen du, mugimendu elegante batzuen bidez.

Trafikoko kabina ez beste, motibo budistak nonahi ikus daitezke Bhutanen. Kaleetan ere monje askotxo ikus daiteke. Eta Bhutanen beste bereizgarri bat munduan beste inon ez dauden moja budisten eskolak dira. Budismoa airean dagoen zerbait da, eta gainera airean dagoen espiritualtasun hori politikara eramaten saiatu dira bhutandarrak. Horren emaitza da Bhutaneko erregeak 1971n Nazio Batuen egoitzan plazaratu zuen Barne Zoriontasun Gordinaren ideia, zeinaren arabera nazioen aberastasuna Barne Produktu Gordinaren arabera neurtu beharrean, euren hiritarren zoriontasun mailaren arabera neurtu beharko litzatekeen. Horrez guztiaz gain, gaur egun Bhutaneko monarkia munduan dagoen estatu konfesional budista bakarra ere bada.

Budismoarekin lotuta daude, Bhutanen ia dena bezala, dzong izeneko etxetzar erraldoiak. Zuriz margoturiko tenplu izugarriak dira dzongak. 20 distrituetako bakoitzak bere dzong-a du eta bertan administrazioa zibil zein erlijiosoa biltzen da. Thimphukoa da, hiriburua den heinean, handiena.


Thimphuko dzonga ikusgarria da, baina Punakhakoa are ikusgarriagoa. Batik bat herria bera baino handiagoa delako dzonga. 1955era arte Bhutanek bi hiriburu zituen, udakoa Thimphu eta negukoa, berriz, Punakha. Eguraldia tropikala da Punakhan eta Thimphuko neguko hotzetik ihesi, estatu buruak leku batetik bestera mugitzen ziren. Gaur egun Thimphu da hiriburua, bai negu eta bai udan, baina monjeek Thimphutik Punakhara mugitzen jarraitzen dute eguraldi sasoiekin batera.
Thimphutik Punakhara 70 bat kilometro dago. Egun erdia behar da bidea egiteko. Eta beste egun oso bat behar da Punakhatik Trongsara joateko. Bidea Bhutaneko bakarra da, estutzen joaten dena, eta amildegia ere nabariagoa egiten da.
Trongsako Dzonga ere ikusgarria da. Hau ere herria bera baino handiagoa eta herrira iritsi baino askoz lehenago ikus daiteke, dzongaren teilatu horia oso deigarria baita. Dena den, Trongsan ez genuen denbora askorik egin. Gure helburua Bhumthangera iristea baitzen, eguzkia sartu aurretik.

Bhumthang berez ez da herri bat, hainbat herri biltzen dituen komunitatea baizik. Bhutanen erdi-erdian kokatzen da, eta bertan, berez Bhutan osoan oso nabaria den espiritualtasuna nabariago egiten da. Dzong, monasterio eta erlijio jaialdi kontzentrazio handiena duen lurraldea da. Tsethu izeneko jaialdi erlijioso hauetako batera joateko aukera izan genuen, non herriko jendearen aurrean monjeek euren dantza abileziak plazaratu zituzten. Mendeetan zehar egin izan diren dantza akrobatikoek herri xehe guztia biltzen dute euren baitan. Dena den, gazteen artean, 1999an telebista legalizatu zenetik, onarpena galtzen joan da.

Bhumtango erregioko beste berezitasun bat da, adibidez, airea ez kutsatzeko ez dela lurralde osoan tabakoa saltzen. Gainera ezin da ez inongo animaliarik ezta landarerik ere hil. Budismoaren esentziatik araututako lurraldean gaudela dirudi.


Gure bidaiako azken egunetan mendebaldera jo, edota aireportutik gertu dagoen Taksango monasteriora joateko aukera genuen. Asmoa mendebaldera, Mongarrera, joatea zen. Baina bisitatzen genuen lekuetan pentsatutakoa baino egun gehiago egin genuenez, azkenean atzera-buelta egitea erabaki genuen. Taksango monasterioa ikustekoa zela behin eta berriro esaten zigun Kentcho gure gidak, eta azkenean Taksangera joatea erabaki genuen.

Taksangerako bide luzea txanpan egin genuen. Gauez, Bhutanen hain ugalduak dauden luxu gutxiko baina xarma handiko hotel batean lo egin, eta hurrengo egunean, Taksango monasteriora doan bideari ekin genion.

Furgoneta mendi magalean utzi eta hortik aurrerako bidea oinez egin behar da. Mendian ibiltzen denarentzat mendi-buelta, baina makina bat izerdi bota genituen hain ohituak ez gaudenok. Taksango monasterioko lehen arrastoa ikusi genuen arte. Egia esan, lehen aldiz ikusi nuenean, oraindik urruti, dezepzionatua sentitu nintzen, eta nire buruari sinetsarazi nahian nenbilen ikusten ari nintzena ederra zela.

Bidean gora egin genuen monasteriora gehixeago gerturatzeko. Momentu nahiko luze batean begi-bistatik galdu egiten da monasterioaren erreferentzia, baina berriro begiz begi ikusten denean... izugarria da ikusten dena! Monasterioa arroka batetik eskegita dagoela dirudi. Behin eta berriro galdetzen diozu zure buruari, nola den posible monasterio bat hor eraikitzea. Taksangerako bidean botatako izerdiek merezi izan dute, eta baita Bhutanera joan izanak ere.