Errepidea utzi eta herrira iristeko azken bi kilometroak asfaltatu gabeak dira. Autoz poliki-poliki igo daiteke gora, edo bestela, errepide ondoan ere badago tokia aparkatzeko.

Hara Urdirotz: lau etxe eta eliza zaharra. Gaur egun, Goitiko Etxea jartzen duen horretan, haurren udalekuak egiten dituzte udara partean.


Larrogain eta Antziolako harkaitzek osatzen duten inguru itxiaren babesean gaude. Zaragueta aldera jotzeko Goitiko Etxea eta Behetikoetxea artetik pasa, gorantz jo eta, berehalaxe, eskuinetik irteten den bideari jarraituko diogu. Igoera motz baten ostean, ezkerraldera, bidexka landaretsu batean sartuko gara. Ordubete izango dugu Zaragueta herrira bitartean. Bidean, zuhaitzetan zintzilik dauden oihal gorriek ondobidean gaudela erakutsiko digute. Hala ere, guretzako erreferentziarik onena altuera eta norabidea mantentzea izango da. Erratzu, Ponsoroa eta Elke mendiak ikusten dira Arrieta, Imizkotz herriekin batera. Behinola erabiltzen zuten hilerritxoa izango da gure lehenengo helburua, Zaragueta, gertu dagoenaren berri emango diguna. Asteburu-pasa joandako eta bertako alaba den andere batek, urte osoan sei biztanle bizi direla argitu digu. Gainontzekoak Iruñetik asteburua pasatzera joaten dira.


Herrian behera egin, errepidea eta errekatxoa gurutzatu eta ukuilua eskuinean utzita mendian gora abiatu gara. Altuera pixka bat irabazi ostean, hesi baten alboan aurrera, laster begi bistan izango dugu Lusarreta herria. Bi ordu behar izan ditugu bertaratzeko. Oso herri txikia da Lusarreta. Belarrak eta inoizko iraganeko auzotarren desafioak uzten duen xarmaz beterik dago frontoi txikia. Bertan bizi den 85 urteko aitona batek agurtu gaitu. Paraje galduotan desagertzear dagoen memoria bizia. Euskaraz ba omen zekiten bere gurasoek. Berak ere txikitan ba omen zekien baina berehala utzi zion hitz egiteari. Gaur egun bere bilobek berreskuratu dute hizkuntza. Hala ere, lanerako ez dutela behar gaineratu digu, hizkuntzari garrantzia kendu nahian bezala. Gogoratzen duen txikitako kontu bat oparitu digu Francisco Espinalek. Herri inguruan dagoen Alto de las Herasen, ahuntzek bakarrik ezagutzen zuten tokian, urrezko kanpai bat omen zegoen lurperaturik. Bertatik pasatzen zirenean ezkilek kokapenaren berri ematen zuten. Hala ere, inork, berak dakiela behintzat, ez omen du, oraindik, urrezko kanpai hori aurkitu.


Lusarretatik gorantz atera eta 30 minutuan pista lasai batean Esnotz herrira iritsi gara. Bertara sartu, askan trago bat jo eta eliza eta plaza ingurura heldu gara. Kale printzipaletik gora irtengo gara, eta azken etxea pasa ondoren ezkerrari jarraiki, lurrezko pistari helduko diogu. Pista honetan aurrera goazela Lirain mendiaren zelaietara iritsiko gara. Eskuinetik, baso eta zelai mugatik aurrera egingo dugu. Zelaian bertan, eskuinera bidexka bat irteten da. Bidezidor hori hartu eta ataka zaharkitu bat igaro arte gorantz goaz. Behin altuera irabazi dugunean Lirain eta Peñartearen lepoan gaude. Eskuinera hartu behar dugu eta pixkana pixkana pagaditik irtengo gara. Bi tontorrak igotzeko aukera izango dugu: Peñartea eta Ligarrieta.


Ondoren Artze bailarara jaitsiko gara, Zaragueta herrira. Bi pago bakartiren artetik igaro eta jausitako harkaitz inguruetatik Elorri, Ipuru eta Ezpel tartetik Zaraguetara iritsiko gara.

Denera 5:30 behar izan ditugu, etorritako toki beretik Urdirotzera iristeko.