argia.eus
INPRIMATU
Makina bat kontu
Joxerra Aizpurua Sarasola Garbine Ubeda Goikoetxea @garbineubeda 2007ko otsailaren 21a


Urrutiko izarretan ere jarduera-zikloak

Eguzkiak jarduera-zikloak ditu, hau da, batzuetan besteetan baino aktiboagoa izaten da. Baina beste izarretan gertatzen al dira jardueraren gorabeherak? XMM-Newton deituriko behategi-zentroa arazo hau aztertzen ari da eta lehen aldiz eguzkiaren antza duen izar batean eguzkiaren antzeko jokaera topatu du. Aurkikuntza honek lagundu dezake ulertzen izarrek beren planeten garapenean duten eragina. Eguzkiaren jarduera-zikloak 11 urtekoak dira: 11 urtean zehar eguzkiaren jarduera hazten doa eta, beraz, eguzki-orban deritzaienak ugaritzen doaz. Hurrengo 11 urteetan jarduera moteltzen doa eta orbanak gutxitzen. Eguzkiaren jarduera handitzen denean, X izpien emisioa asko hazten da: 100 aldiz handiagoa izatera hel daiteke. Gertaera honen eraginez, nabaritzen dira aldaketak, besteak beste, telekomunikazioetan, meteorologian eta argindarraren banaketan. XMM-Newtonek 2000. urtean hasi zuen bere behaketa partikularra eta 90 argi urtera dagoen HD 81809 izarraren X izpien emisioa 10 aldiz aldatu dela azken bi urte eta erdian behatu du. Arestian esan dugu meteorologian ere nabaritzen dela jardueraren aldaketa. Adibide eta datu historiko gisa, XVIII. mendean izugarrizko izozteak izan ziren, eguzkiaren jarduera zikloa eten zenean. Beraz, izarren X izpien zikloa ezagutzea beharrezko izango da egunen batean, gizakiak urrutiko planetak kolonizatu nahi baditu...


Subdukzioa, uste baino zaharragoa

Itsas plaka bat beste baten azpitik igarotzeari subdukzio deitzen zaio. Orain arte uste zen garai modernoko subdukzio zaharrenak orain 600 milioi urte gertatu zirela. Baina egin berri diren ikerketa batzuen arabera orain 1.800 milioi urtera arte atzeratu dira datak.
Subdukzio modernoa gertatu aurretik plaka bat beste baten azpitik igarotzean plakak likido bihurtzen ziren, Lurrak zuen tenperaturaren eraginez. Baina Lurra hoztu ahala, subdukzio moderno deritzona gertatzen hasi zen, hots, plaka bat beste baten azpitik igarotzean bi plakak solidotuta geratzen ziren ehunka metrotan, eta azpikoa baino ez zen likido bihurtzen.
Honela sortutako harkaitz solidoa oso tenperatura eta presio handien pean egoten zen eta baldintza hauek oso egokiak dira harkaitz metamorfikoak eta 0,5 mm baino taila txikiagoa duten diamanteak sortzeko.
Parisko Globe Fisika Institutuko ikerlaria den Pierre Cartigny-k Kanadako hainbat harkaitzetan topatu ditu aipatu diamanteen antzekoak. Harkaitz hauek orain 1.800 milioi urtekoak direnez, subdukzio modernoaren hasiera-data atzeratu behar izan da.