Arauaren erreinu -ezen ez erresuma- zabal eta metafisikoan eskema platonikoak dira nagusi. Asko ez dela, aldizkari honetako orriotan Mattin Irigoienek eskema platonikoen gaineko gogoeta mamitsua egin zuen »"Platoni lepoa bihur"! zioen berak», eta horrek ematen dit aukera nire gaurko hau abiatzeko. Iparraldean edo Hegoaldean, nor bere mamuen araberako eredu platonikoen preso bizi da. Itxurak aldatzen dira inoiz, »apur bat udaberriko jantzi-moda aurkezten denean bezala, "aurten gonak bi hatz luzeago eramango dira", eta gisa horretan», baina funtsean betikoak dira.

Konparazione, garai ez oso urruti bateko "euskaldun petoa" kendu da »bateon batek gaztigatuko zuen mestizajearen garaian horrelakorik ez zela egokia», baina haren ordez "euskaldun naturala" jartzeko. Hori zer den? Niri ez galdetu, ez baitut holakorik ezagutzeko xantzarik ukan; susmoa dut Txirrita-edo izango zela azkena, benetan hala bazen, bederen; euskara idatziaren historian, ordea, ez da sekula horrelakorik izan, idazleak beti ibili direlako morrontza askoren pean, horietarik txikiena ez delarik idatziz zerbait esan beharrarena. Euskaldun "naturala"... egoera ideal batean dagoen hiztun-idazle-entzule kutsatu gabea, hor nonbait. Ideala gauzatzeko egin saioak askietsi ezinik, euskaldun irauteko eredu ezinbestekoa, antza.

Bakoitzak jakingo du nola bizi duen hizkuntzaren senari »oi, sena, sena! Beste bat!» traiziorik eta bortxarik egin gabe idazteko tortura txiki hau. Bi modu nagusi daude, funtsean: bata, soinekoak urratuz, aldarri ozenak eta espantuak eginez, gure erderekiko morrontzaren deitorea are eta suizidioraino eramanez ere, beharrezkoa izatera; bestea Villasantek "Euskararen Auzia" famatuan »izenez famatuan, behintzat» proposatzen zuen bezala »"izan ere, bada prosa idazteko molde bat eta bakarra mendebalde osoan..."». Hau da, fenomenoa berezkoa eta orokorra dela apaltasunez baina aparteko konplexurik gabe onartuz.

Baina mutur batekoa zein bestekoa izanik ere, lasai egon, Arauak ez zaitu sekula bakean utziko. Edo Arauak beharbada bai, baina Arauaren munduko haragiztatzea diren bere Ministroek ez, horiek sekula ez. Arras ongi armaturiko Lejionea osatzen dute, nekaezinak dira, orotarikoak. Haiengan »edo haietariko askorengan» eredu platonikoari eustea noraino den behar psikologikoa, noraino bizimodua »eta are negozioa ere», noraino bi ezaugarri hauen batasun sakratu eta hautsiezina, ikerketa-gaia izan liteke, baina gutxienekoa da, azken finean; benetan munta duena da jakitea beti iritsiko direla zu ibili zaren sorora »bost minutu, bost egun edo bost urte geroago, baina iritsi egingo dira, gaizkilearen atzetik bizitza ematen zuten marshall gupidagabe haiek bezala», eta soro horretan lore bat edo mokordo bat landatu duzun askorik begiratu gabe, den-dena fumigatuko dutela "h" bakoitza bere tokian jarri arte. Jakina, Arauaren Armada iritsi eta bere zaldiak, kanpadendak, gerra-tramankuluak, eta tresna sofistikatu eta garestiak egokitu dituenerako, zu jada ez zaude, ihesean hanka egin baituzu, beste soro bat zikintzera. Ez al da zoragarria?

Guzti honengatik ere iheslaria den Sarrionandiak zerbait idatzi zuen honetaz Hitzen Ondoeza liburuan; eta arestian gogorarazi zituen esanak Berrian eman elkarrizketa batean. Literaturak hizkuntzaren posibilitateak aztertzeko balio behar duela esaten zuen, eta ez zuela maite arau arbitrarioak itsu-itsu obeditu behar izatea. Tipo arriskutsua, inondik ere. Damurik, erdi-euskaldun edo irauten badugu »irauten dugunok», Sarri bezalako tipo arriskutsuek eraikitzen duten etxe imajinarioari esker irauten dugu erdi-euskaldun. Herio sortzailearen arriskua bere egiten dutenei esker, Irigoienek erabiltzen zuen irudia erabiltzeko. Arauaren Armadak ez du horretan zipitzik ere laguntzen. Trabatzen, gehiago.