JosAnton Artze: «Egitan zarena zarenean betikotasuna bizitzen duzu»
Hitzetan bizi da JosAnton. Bere etxeko salan poesiaz poesia ematen dira pausoak. Hitzez gauzen izatea edo esentzia harrapatzen aritzen da. Eta lortzen duenean, Artze bera da bere poesia. Artistaren lana, besteok ikusten ez duguna agertzea omen da. Denak elizara joaten ziren garaian, askatasunari egiten zizkion poesiak. Orain, kristautasuna du askatasunerako bide. Txoria txori, elkarrizketa ostean txalaparta jotzera joan da, anaia Jesusekin aritzen zen gazte batengana. Betiko moduan, baina beti desberdin.
Berrian argitaratu zenuen azken artikulutik abiatuko gara. Lehen "arrazionalismo ero"tik ikusten omen zenuen mundua era batera. Zergatik da arrazionalismoa eroa?
Arrazoiz kanpo zer dago?
Nola hasi zinen lehenago arrazionalismoaren bidez ikusten zenuen dena zalantzan jartzen?
Nire barrua konturatu zenean hori ez zela berak gose eta egarri zuen hori, hor geratu nintzen ez mundu honetarako eta ez besterako, jada mundu hau gabe eta zerurik ez. Bizitza honek ere ez zuen gehiago zentzurik niretzat. Denak huts egin zidan, azpiko lurrak kolpean alde egingo balit bezala zen. Ez bakarrik nire inguruan, nire baitan ere bai. Hilabete beltzak pasatu nituen egoera horretan. Egun batez beste zera hori usaindu nuen: argia, mugagabea... Geroztik ez nau utzi.
Mundua absolututzat edukitzetik erlatibizatzera pasa zaren honetan, lehen baino gutxiago maite al duzu orain?
Beste zentzu bat hartu zuen ordutik munduak niretzat. Absolutuaren barruan erlatiboak zer zentzu zuen ikusten hasi nintzen. Erlatiboan ere absolutuaren zerbait badagoelako. Belar izpi batean, harri koxkor batean, urean, hodeietan, edozein gauza txikitan nola ez ikusi absolutuaren zerbait, Jainkoaren zerbait?
Lehenago azalera bakarrik begiratzen nien gauzei, ikusten zena besterik ez zutelakoan; orain barne-muinera. Orain gauzak askoz ederragoak eta osoagoak dira. Ez ditudalako aurpegiko begiekin bakarrik ikusten, bihotzeko begiarekin ere ikusten ditudalako zertxobait. Munduan dena da misteriotsua, dena mintzo zaigu misterio handiaz. Ez dakizu horretaz nola hitz egin ere.
Heriotzarekiko ikuspegia ere aldatu zaizu?
Beti biziko bagara, zergatik ez dugu hil nahi?
Zein da heriotzak ematen duen guztizko askatasuna?
Zer da berriro jaiotzea?
Zeure izate horren kontzientziarekin bizitzen hasten zarenean eta zarena zarenean, esan liteke betikotasuna bizitzen ari zarela. Izateak ez baitu bukaerarik. Egoera horretara iristean, heriotza ere gainditua duzu. Maitasunak eta otoitzak asko laguntzen dute nor garen ezagutzen eta garena izaten. Maitasunak biziarazten du zu zaren hori, eta horren aurka heriotzak ezin du ezer egin.
Heriotzak zure gorputza eta arima bereiziko ditu aldi baterako, baina gorputz horri bizia eman dio arima ezingo du hil, maitasunean erroturik badago.
Gure gizartean heriotza trauma bat da.
Gaur egun heriotza baztertzen da, tanatoriotan ezkutatzen da... Ez dugu heriotza ikusi nahi. Ez dugu ikusi nahi, heriotzarik ez balitz bezala bizi nahi dugulako. Baina gaur heriotza ez da hil ondoren hasten. Zahartzaroarekin hasten da heriotza, beste tanatorio mota diren luxozko zahar-etxe dotoreetan lurperatzen ditugunean geure guraso zaharrak, han, profesional onen eskutan daudela, gure etxean baino hobeto zainduak egongo direla geuron buruoi sinesterazten nahiko lan dugun arren.
Betiko bizitzaren erreferentziarik ez duen gizarteak bizitza hau heriotza bezala bizi du. Bizitza hau heriotzak jango badu erabat, ez gara bizitza bizitzen ari, heriotza baizik. Heriotza da nagusi, egunetik egunera hurbilago gaude heriotzatik. Aldiz, heriotza ondoko betiko bizitza hil baino lehenago bizitzen ari bagara, kontzientzia horrekin, neurri handi batean betiko bizitza bizitzen ari gara hemen, eta bizitza honek, noski, beste zentzu bat du.
Hizkuntza handiak hiztun asko dituztenak al dira?
Zer harreman dago artelanaren eta artistaren artean?
Nola egiten da artea?
Gizaki oro izatez da artista. Mota batekoa edo bestekoa. Neurri batean edo bestean. Baina denok landu behar genuke arte motaren bat. Gure nortasuna osatzeko beharrezkoa genuke.
Koldo Izagirrek XX. mendeko poesia kaierak delakoan dioenez, zu zara liburua bera artelan bihurtu zuen lehena. Nola egin zenuen hori?
Gaur egun lanak osatzeko zein dira zure oinarriak?
Nola ikusten duzu gizarteak artearekiko duen jarrera?
Eta artistak gizartearekiko zer jarrera du?
Jakina, sujerentzia batean gera daiteke, noraino esan eta noraino ez, artelanak berea du hori. Den-dena esan beharrik ez dago, entzuleari utzi behar zaio bere zatia osatzen. Baina aizu, entzuleak olerki osoa asmatu beharra ere... Zertarako behar du orduan olerkia? Olerki hori interpretatu beharrean, beste bat egiten ari behar du-eta! Ezer ulertzen ez den arteak ez du ezer sustatzen publikoarengan, odol txarra ez bada. Gainera, ez da ulertzea bakarrik. Zer ematen du gaurko arteak, adar jotzeaz beste? Joan den 40 urteotan, euskaraz asko landu da "nola" esana, baina "zer" esana? Gure barrua argitzen eta samurtzen duenetik, gure barrua esnatzen, gure burua ezagutzen lagunduko digunetik, zer? Artistak gehiegi jotzen du bere bitxikeriak kontatzera, nork gauza arraroagoak egin lehiatzera. Trikitixan eta txalapartan ere asko ikusten den joera da, zeinek baino zeinek azkarrago jo lehian, zirkorako prestatzen edo. Orijinalkeria nagusi bazterretan.
Ez gaituzte ezagutzen poeman erdaldunek ezagutzen ez gaituztelako ez gaituztela maite diozu. Nola ezagutuko gaituzte?
Euskaldun askok euskara badakigu, euskara asko maite dugu, baina ez diezagutela eskatu Berria edo ARGIA irakurtzea, edo euskal irrati-telebistak ikus-entzutea, edo euskal kantuak tarteka entzutea, horretarako kantu yankiak entzuteari utzi behar badiogu! Kolonizatuaren konplexu handia dago gure herrian. Batez ere gure merkatari, politikari eta jauntxo-anderetxoen artean, eta hauek bezalakoak izatea nahiko luketen jauntxo edo anderetxo ez direnen artean. Kolonizatu konplexua duenari berea ez den beste kultura, batez ere kolonizatzailearen kultura zaio eder, usain oneko eta dotore.
Ibilbidea
1965ean Ez Dok Amairu taldeko sortzaile eta kide izan zen.
Argitalpenak
Diskoak (poemak bere ahotsean): Harzabal (1968), Gizon handia da mundua eta mundu ttikia gizona (1995), Mundua gizonarentzat egina da, baina ez gizona munduarentzat (1998).
Ikusentzunezkoak
Luis de Pablorekin Zurezko Olerkia kontzertua (1976).
Gonzalez Aziluk Iruñeko Ganbera Korurako obra bat egin zuen, Arrano Beltza poeman oinarrituta.
Nikolas Bacrik kantata bat egin du bere testuetan oinarrituta: Ixiltasunaren hortzadarra (2002).
Sariak
Doinua: Mutil koxkor bat
hainbat sortzaile oparo
orijinala izan nahiari
makurtu zaio zeharo.
Bestea bezain... bestea baino...
konparaketen esklabo,
orijinala ez da ordea
inoiz orijinalago
orijinala konpara ezin
daitekeen hartan dago
Nahiz eta diruz larri ibili »gose dezente pasatu genuen», urtero nire harrotasun punttua izan ohi nuen amari bere urtebetetzeetan oparitxo bat bidaltzea. Baina urte hartan ez neukan bidaltzeko ezertxo ere. Olerki bat egitea pentsatu nuen. Eta galdera: 'Nola idatzi behar diot?' Ordura arte suediera, frantsesa eta ingelesa ikasten aritu ginen, zenbat eta jende gehiagok hitz egin, orduan eta handiagoa zela hizkuntza pentsatuta. Txinara joatekotan ere ibili ginen, txinera ikasteko. Garai hartan ingelesez idazten nituen olerkiak. Nola idatziko amari? Nola izango zen bada... Orduan aurkitu nuen euskara».
Zestoako Iraeta auzoko Amilibia baserria eta lurra kolektibizatzeko 100.000 euro batzea falta du Amillubi proiektuak, lehen urte honetan 290.000 euro eskuratu baititu. Biolurrek abiatutako proiektu agroekologiko honek dagoeneko jarri du lurra martxan, sektorearen beharrei... [+]
Forensic Architecture erakundearen ondorioetakoa da hori, ikusita Israelgo Armadak nola antolatu duen Gazaren egungo kontrola. Suntsiketa maila hori bakarrik litzateke Gazaren kontrola segurtatzeko, zeren eta, berez, txikitze maila askoz handiagoa da lurraldearen gainerako... [+]
Tanta hotzak Valentzian eragindako hondamendiak irudi lazgarriak utzi dizkigu; batetik, izan dituen berehalako ondorioengatik, eta, bestetik, nolako etorkizuna datorkigun aurreratu digulako: halako fenomeno klimatiko muturrekoak gero eta ugariagoak eta larriagoak izango direla,... [+]
Nafarroako Energia Planaren eguneraketa oharkabean igaro da. Nafarroako Gobernuak jendaurrean jarri zuen, eta, alegazioak aurkezteko epea amaituta, gobernuko arduradun bakar batek ere ez digu azaldu herritarroi zertan oinarritzen diren bere proposamenak.
Gobernuak aurkeztu... [+]
Azaroaren 26an eta 27an, Langune Euskal Herriko Hizkuntza Industrien Elkarteak eta FUEN Federal Union of European Nationalities erakundeak antolatuta, ‘Hizkuntzen irabazia. Benefits of language industry in the economy’ kongresua egingo da Donostiako Kursaalean. Han... [+]
Azaroaren 23an egingo dute tokiko arbola, fruitondo eta landare ekoizleen azoka. Horrez gain, egitarau oso indartsua prestatu dute 22 arratsaldetik hasita 23 iluntzera arte: bioaniztasunari buruzko mahai-ingurua, sagarrari buruzko mintzaldia, "Nor dabil basoan?"... [+]
Lup izeneko gailuak testuak ahots bihurtzen ditu adimen artifizialari esker. Hainbat hizkuntza bihurtzeko gaitasuna dauka. Teknologia gutxiko gailua da, hain zuzen aurrerapen teknologikoetatik urrun dagoen jendeari balio diezaion. Ikusmen arazoak dituztenentzat sortu eta... [+]
Udan izandako indarkeria kasuen gorakada batetik, eta hainbat gizonezkok mugimendu feministak antolaturiko ekitaldiak boikotatu dituztela bestetik, Bortziriak, Xareta, Azkain, Bertizarana, Malerreka eta Baztango mugimendu feministek, erakunde publikoen konpromiso irmoa exijitu... [+]
Espainiako Defentsa Ministerioaren 6 milioi euroko esleipen publikoak jaso ditu aurten enpresak. Margarita Robles ministroaren arabera, urriaren 7tik ez diote "armarik saldu edo erosi Israelgo Estatuari", baina indarrean zeuden kontratuei eutsi diete. Elbit Systemsek... [+]
Sobietar Batasuna desagertu zenetik errusofobia handituz joan da. NBEko Segurtasun Kontseiluaren 2002ko segurtasun kontzeptua oso argia da, eta planetaren segurtasun eta egonkortasunak AEBei erronka egiteko asmorik ez duen estatuen menpe egon behar dutela adierazten du. AEBei... [+]
Duela 40 urte sortu zen Geronimo Uztariz Institutua, Nafarroako Historia beste era batera ikertzeko eta zabaltzeko helburuarekin. Jende anitza bildu du lau hamarkada hauetan, eta gai ugari ikertu ditu denbora horretan. Historialari gazteak ere batu zaizkie. Zahar eta berriaren... [+]
Aspaldi ezagutu genuen gaur gaurkoz Añube taldeko abeslari den Aitor Bedia Hans. Garai berean adiskidetu ginen egun Añube taldeko gitarra jotzaile ohia den Beñat Gonzalezekin. Unibertsitateko garaian izan zen, Debagoienako bi gazteak musika zainetan... [+]
Bi irakasle eta ikerlarik inkesta jarri dute sarean, euskarazko esamolde batzuen inguruko datuak biltzeko. Bost minutu hartuko dizu betetzeak baina adi, bi galdetegi daude, egun bakoitian jaio bazara 1A betetzeko eskatzen dizute, eta egun bikoitian jaioa bazara 1B delakoa.
Atxuriko irakasle eta ekintzaile batek uko egin dio akordioari kontzientzia arrazoiak direla eta. Voxek bost urteko kartzela-zigorra eskatzen du auzokidearentzat, Fiskaltzak aldiz zazpi hilabeteko espetxe-zigorra hauteskunde-delituagatik eta hiru hilabeteko isuna mehatxu... [+]
Euskarari Puzka azken kanpainan 16.000 saski saldu dituzte, eta euskararen alde lan egiten duten elkarteentzat bideratuko zaie lortutako etekina.