1932ko azaroaren 12a. «Martin maitea: Berriro ere Alemanian! Nolako inbidia ematen didazun! [...] Alemania demokratiko batera heldu zara, biziki kultua den herri batera, askatasun politiko preziatua hastapenean dagoen lurraldera. Bizitza zoragarria izango da».

Horiek izan ziren judutar jatorriko Max Eisenstein estatubatuarrak bere lagun Martin Schulse alemaniarrari izkiriatu zizkion lehen lerroak. Max eta Martin artearen munduan negozio-kide eta adiskide min ziren Kaliforniako San Frantzisko hirian bizi zirenean. Martinek, ordea, Munichera itzultzea erabaki zuen, emazte Elsa eta semeekin. Ordutik bi lagunen artean gutun trukea hasi zuten, elkarren berri izaten jarraitzeko asmotan. Alemanian, nazionalsozialismoaren hedatzearekin, ordea, bien arteko harremana ozpintzen hasi zen apurka. Gutun horiek bi protagonisten metamorfosiaren testigu zuzen bilakatuko dira, adiskidetasunak samindurari leku egiten dion bitartean.

Martin eta Max, Katherine Kressmann Taylorren Address Unknown nobela laburreko pertsonaiak dira, fikziozkoak. 1938. urtean argitaratutako liburuxkak, baina, orduko Alemanian jazotako errealitate gorria dakarkigu lerro artean ezkutaturik. Fikzioa errealitateari hobe begiratzeko mikroskopio bilakatzen da maiz. Idazlanak, III. Reicha hasi aurretik idatzita egon arren, ondoren gertatuko zen sarraskiaren aurreikuspen zorrotza egiten du.

Address Unknown oso arrakastatsua izan da argitaratu zenetik. Milioika kopia saldu dira eta antzerkirako ere hainbat moldaketa egin izan dira mundu zabalean, batez ere Frantzian. Tanttakakoak ere liluratuta gelditu ziren testuaren indarrarekin eta muntatzea erabaki zuten. «Kontakizunean biktima eta borreroaren artean egiten den alderanzketa asko interesatu zitzaidan hasieratik», dio ikuskizunaren zuzendari Fernando Bernuesek. Testua, gutun estiloan idatzita dagoen arren, antzerkirako aproposa dela iritzi dio zuzendariak: «Progresio bat dago gutunetik gutunera. Gainera narrazio-molde tradizionalaren egitura jarraitzen du: planteamendu, korapilo eta amaiera oso argi markatuta dauzka».

1933ko uztailaren 9a. «Max maitea: [...] Momentuz gutun bidezko harremana eten egin behar dugu. Ezin dut judutar batekin korrespondentziarik izan».

Ez da Tanttakak nazismoaren gaia lantzen duen lehen aldia (Errudun jaioak). Fernando Bernuesen hitzetan, ordea, ez da bereziki bilatu duten gaia. Alemanian gertatutako genozidioa gaur egungo giza portaerei buruz hausnartzeko oso baliagarria da haren iritzirako: «Gertaera konkretuak baino gehiago, halako gauzak zergatik gertatzen diren aztertzea da interesatzen zaiguna, ea zergatik bat-batean alda dezakeen konbikzioz pertsona batek, bere lagunak gorrotatzeraino». Fanatismo ideologikoak oraindik ere pil-pilean daudela uste du gainera: «Gaur egun, eta batez ere herri honetan, progresio ideologiko oso harrigarriak gertatzen dira. Sadismo ideologiko horiek jendearen eguneroko bizitzan duten eraginaren gaineko gogoeta egin nahi nuen».

Denbora eta espazioan gure gizartetik urrun dagoen fenomenoa erabili nahi izan dute testuinguru gisa, azken batean distantziak egoerak hobe ulertzen laguntzen duelakoan. «Arteak oro har askotan erabiltzen du distantzia hori, mina terapeutikoa izan dadin. Gure inguruneari buruz hitz egiterakoan ideologikoki eta humanoki itxi egiten gara, predeterminatuagoak egoten baikara».

1933ko azaroak 5a. «Martin: Beharrezkoa dudalako idazten dizut berriro. Susmo txar bat daukat. Griselleri idatzi nion Berlinen zegoela jakin bezain laster [...] baina kartazala ireki gabe itzuli didate. Ezezaguna helbide honetan dio ezarri dioten zigiluak».

Isidoro Fernandez aktoreak jokatzen du judutar jatorriko pertsonaiaren papera eta Kike Diaz de Radak alemaniarrarena. Biek ere ñabardura handiko pertsonaiak aurkezten dizkigute oholtza gainean, esperientziak ematen duen interpretazio sendoarekin. Euskarazko bertsioan Eneko Olasagastik ordezkatuko du Diaz de Rada. Apirilaren 22an gazteleraz eginiko estreinaldian, gainezka zegoen Donostiako Antzoki Zaharreko ikusleria hunkitzea lortu zuten. Tentsioa tantaz tanta neurtzen dakien lana da.

Sortu zenetik Tanttakak zuzeneko musikari leku pribilegiatua eskaini izan dio bere muntaietan, eta baita azken honetan ere. Konpainiako zuzendariaren ustez, «musikak errealismotik urrun, ahalmen iradokitzaile handia du. Gainera zuzeneko musikak antzerkiaren oso parekoa den pultsua du. Latako musikak, noski, ezin du pultsu hori lortu».

Paradero desconocido antzezlanean Iñaki Salvador piano jolea eta Pello Ramirez biolontxelo jolea igo dituzte oholtza gainera. Iñaki Salvador berak konposatutako musikak protagonisten alter ego moduan jokatzen du, gutuna irakurtzen ari denaren barne pentsamenduekin partitura bat osatu izan balu bezala. Agertoki erdian jarrita, aulki gorriz inguratuta, giro berezia ematen diote kontakizunari musikariek. Azken batean, eurak ere genozidioaren biktima dira.

1933ko abenduak 8a. «Heil Hitler! Sentitzen dut albiste txarrak eman behar izana. Zure arreba hil egin da. Zuk esaten zenuen bezala, zentzugabe bat zen. Duela astebete eskas, etxera heldu zen [...] Alemana naizenez nire eginbeharra garbi zegoen».

Antzezlanak aurrera egin ahala, bi protagonisten arteko harremana okertuz doa. Martinek laguntza ukatzen dio bere etxe aurrera laguntza eske joan den Griselleri, Maxen arrebari. Naziek gupidarik gabe erailko dute neska gaztea. Antzeztokiak irudikatzen duen entsegu gela hutsa, gero eta hotzagoa bihurtzen da. Edi Naudok diseinatutako eszenografiako aulki gorriak mugitzen hasten dira, tentsio dramatikoa gogortuz doan heinean. Suspenseak ezusteko amaiera du.

Max eta Martinen istorio partikularra milaka pertsonen istorio bilakatu zen Alemania eta Europan II. Mundu Gerraren atarian. Horixe iradoki nahi izan du Fernando Bernuesek agertoki hutsarekin: «Ikusten ez ditugun istorio horien metafora da. Euren helbideetan ezezagunak diren jende asko dago eta nolabait horiek antzezlanean presentzia izatea nahi nuen. Bi protagonista hauei gertatutakoa ez da kasu isolatua, zoritxarrez».

Donostia eta Bilbon aurkeztu ostean, Alacanten emango du konpainiak Paradero desconocido. Uztailean Donostian egitekoa den Antzerki Azokan zehaztuko dira ziurrenik taldeak aurrerantzean eskainiko dituen emanaldiak.