Txabolategi bat izanen da laster gure planeta
- 2005. urtean, emakume bat erdituko da Lagosen, edo laborari gazte batek bere lurrak utzi eta Jakartara joko du, edo miserian hondoratutako familia gazte bat Lima ondoko «pueblo joven» batera iritsiko da. Une horretan, historian estreinako aldiz hiritarrak gehiago izango dira baserritarrak baino.
Europako ezkerraren erreferentzietako bat den The New Left Review aldizkarian izenburu hori »«Planet of slums»» ipini dio bere artikulu mamitsuari Mike Davisek. Honela dio bere laburpenean: «Hirugarren Munduko mega-hiri post-industrialen etorkizuneko historia. Milaka milioi proletario global ekonomia formaletik kanporatuak, behartsuen ereserki gisa Islama eta Pentekostalismoa edukiko dituztenak».
Munduaren hiritartzea aspalditik datorren gauza da, baina XX. mende bukaeran inork espero baino abiada handiagoa hartu zuen. Gaur 400 dira eta hamar urte barru 550 izango dira milioi batetik gora biztanle dituzten hiriak. Baserrietan bizi direnen kopurua gaur 3,2 mila milioikoa den arren, hori beheraka hasiko da laster, eta 2050.ean planeta hau bizileku izango duten 10.000 milioi gizakietatik gehienak hiri handietan biziko dira.
Horietako asko ez nolanahiko ziutateetan. Far Eastern Economic Review aldizkariak 2025erako kalkulatu du Jakarta inguruko konurbazioak 25 milioi edukiko dituela, Dhakak 25, Karachik 26, Shangaik 27 eta Mumbai 33 milioitara iritsiko omen da. Gaur ez da inor gauza horrelako giza olde bat nola manejatu ahal izango den kalkulatzeko.
Baina hiritartze fenomenoa ziutate erraldoi horietatik askoz haratago doa, mundu osoa «bigarren mailako» hiri handiz betetzen ari delako.
Hiritartze berri hau industrializaziotik eta garapenetik aparte geratu da, horra berezitasuna. Afrikan, Latinoamerikan, Ekialde Hurbilean eta Asiako leku askotan, hazkunderik gabeko urbanotzea oso lotuta dago 1970eko krisien eta 1980ko politika berrien ondorioekin. XX. mende bukaeran milioika nekazari miseriara eraman zituzten politika ekonomikoek, eta horiek hirietara bizimodu bila joan zirenean hango industria eta zerbitzu sare guztia birrinduta aurkitu zuten.
Eta hala ere, joan beste erremediorik ez zuten. Davesek honela laburtu du fenomenoa: «Hirien handitze azkarra gertatu da, berregokitze estrukturala, diruaren debaluatzea eta estatuak bere funtzioak uztearekin batera, horixe izan da mundu osoan zehar hainbeste txabolategi sortu dituen formula. Ondorioz, munduan diren hiritar asko eta asko Dickensek bere literaturarekin hain ondo deskribatu zituen garaietara ari dira atzeraka».
Gaur behe-auzoetako biztanleak dira munduko hiritarren ia %80a herrialde atzeratuetan. Leku batzuetan, kopuruak beldurgarriak ere badira: Etiopia eta Txaden hirietako %99a bizi da txabolategietan, %98 Afganistanen, %92 Nepalen... Maputo eta Kinshasako errebaletan eguneroko janaria eskuratzeko behar dutena baino gutxiagorekin bizi dira. Delhin suburbioen barruko txabolategiak daude, behartsuen artean miserable. Kairo eta Pnom Penh-en aldiz teilatuetan bizi dira azkena etorritakoak.
Gero eta gehiago gara «txabolategi planetario» bat, baina estatistikak egiten dituztenek beti ahaztu egiten dute datu hori. Formalki hiriak direnetan bizi direnak kontatzen dira eta gainerakoak »gehiengoa» kanpoan utzi. Aldiz, Abidjan ezin da ulertu bere bidonville-ak gabe, ez Kairo bere baladi, Quito bere conventillo, Rio bere favela edo Buenos Aires bere villas miserias gabe. Baina mundu suburbano horrek guztiak adituentzako misterio izaten segitzen du: nork kontrolatuko du ur zikinez, argindarrik gabe, skuatatutako lurretan, poliziarik gabe eta zabor artean bizi diren hiritarren bizimodua?
Hirugarren munduko hiritarren %85ak ez dauka bizi den lur muturraren jabegorik ere bere gain. Segurtasun falta juridikoa hain oinarrizkoa izanik, ez da harritzekoa jende horiek guztiek beren auzoetan bizimodu ia feudaletan irautea.
Urak pozoituak dituzten auzo-hiri horietan osasun arazoak oso larriak dira. Imajina ote daiteke zer den bizitzea 500 biztanleko komun bakarra duen Mumbaiko auzo txiro batean? Baserrietatik ihesi datorren giza oldeak edozein lur puska baliatu du bere etxola eraikitzeko, baita edozein lantegi arriskutsuren aldamenean bada ere. Eta hala eta guztiz ere, gizadiaren gehiengoa txabolategi horietan bilduko da.
Bere txarrean, heriotza baino hobeak baitira. Hirugarren mundua hondoratu egin da azken hamarkadetan, batik bat Reagan eta ondoren Bush aitak zorrotz aplikatu zituzten errezeta liberalen ondorioz eta horiek kontrolatzen dituzten nazioarteko erakundeen laguntzarekin. Azkenean, milioika gizakik bizi ahal izateko antolatu behar izan duten ekonomia ez formal hori guztia hiriguneetan biltzen da: lan txikiak, lan beltza, besteren hondakinak, trapitxeoa...
Mike Davisek aztertu duen panorama gordin honen datuekin garbiago ikusten da eskema zaharkituekin proposamenak egin nahi dituzten hainbat politikari, pentsalari eta aktibistaren desfasea. Aurreikusita ez zegoen bezalako mundu bat etorri zaigu gainera, eta horretan esku hartzeko tresnak ez ditugu erraz aurkituko. Ezkerrak, esate baterako, historian zehar hirietan aurkitu du bere proposamenentzako entzulea, baina hiritartze mota berri honek ez du horrela funtzionatzen. Harremanak ia feudalak diren ingurune horietan jende oldeek bestelako irizpidez erreakzionatzen dute, eta pentsalari famatu asko oraindik ez dira enteratu. «Mundu hiritartu berri hau sekulako abiadan ari da eboluzionatzen, aurreikusi ezin diren norabideetan sarri. Eta inork ez daki txirotasunean murgildutako hiri hauek zein tenperaturatan hartuko duten su».
Jadanik garbi dagoen gauza bat bada, hala ere: marxista zaharrek esan bazuten jainkoa hirietan eta iraultza industrialean hil zela, hirugarren munduko hiri postindustrialetan berpiztu da.
Leku batzuetan Ala izenarekin dator indar berriz. Eta laster ohartuko gara islamisten indartzeak askotan aipatu zaigun fanatismoa baino askoz erro sakonagoak dituela. Marokon bertan Casablancako atentatuekin esnatu ziren batzuk, eta Abderrahmane Youssoufi lehen ministro sozialistak honela aitortu zion Ignacio Ramonet kazetariari: «Burgestu egin gara. Aldendu egin gara jendeagandik. Eta orain berriro auzoak konkistatzen hasi beharra daukagu».
Beste lekuetan, AEBetan duela mende bat sortutako eliza Pentekostalistak hartu du leku hori. Eta sekta hau ere hedatzen ari da fite. Normala: horiek bisitatzen dituzte alargunak, horiek egiten dute lan drogatuekin, gosetuekin, gaixoekin...
www.argia.eus/nethurbil helbidean, gai honi buruzko informazio gehiago eta Interneteko loturak.
Merino 2001. urtean atxilotu zuten, eta dispertsioa jasan du, zigorraren zati handi bat Euskal Herritik kanpoko kartzelatan igaro baitzuen baldintza “zailetan”. Orain, askatasuna berreskuratu du.
Urte berriaren hasierarekin, hainbat zerbitzu eta produkturen prezioetan igoerak izango dira. Elikagaietan, energia fakturetan, udal-zergetan eta etxebizitza gastuetan garestitze nabariak atzemango dira.
Euskal Herria nazio dela aldarrikatzeko ekitaldia egingo dute Donostiako Kursaalean. Astebeteko ekitaldi sorta izango da.
Euskaltzale eta militante gasteiztarra abenduaren 30ean hil da. Gontzal Fontaneda Orille (1943-2024) 1960ko hamarkadan euskarak Gasteizen egin zuen bidearen lekuko eta bidelagun izan zen. 15 urterekin hasi zen euskara ikasten. Euskara ikasteko metodo bat asmatu zuen eta euskara... [+]
Ander Magallon, Mikel Irure eta Xabier Jauregi Metropoli Forala saioan egon dira maskulinitate berrien inguruan mintzatzen.
Getariako etxebizitza batean egin dio eraso, Segurtasun Sailaren arabera. Emakumea astero joaten zen terapia naturaleko kontsultara, eta Ertzaintza ikertzen ari da ea antzeko ekintzen biktima gehiago dauden.
Media.cat-ek egindako azken ikerketak agerian utzi du emakume kazetariek Katalunian jasaten duten sexu-diskriminazioa. Inkestatutako emakumeen %54,4k sexu-jazarpena jasan dutela eta %55,1ek sexu-generoaren araberako jazarpena izan dutela adierazi dute.
Sexu erasoak 1998an hasi ziren, biktimak 13 urte zituenean. 2003an kluba utzi bazuen ere, emakumeak iaz salatu zituen sexu erasoak, Mario Lopezek taldeko entrenatzaile gisa jarraitzen zuela. Orain 18 urteko espetxe-zigorra eskatzen du akusazioak, fiskaltzak baino lau urte... [+]
Hussam Abu Safiya medikua askatzeko eskatu du Osasunaren Mundu Erakundeak, eta bere aldeko kanpaina ere abiatu dute sareetan. Abu Safiya medikua ez da edonor; nazioartean erreferente bihurtu da, berak zuzentzen zuen ospitalearen aurka egindako erasoak kontatzen zituelako.
Garai aproposa izaten da urteburua iraganeko lorpenak goraipatzeko eta, are gehiago, etorkizuneko asmo-usteak aldarrikatzeko. Eta halatsu da Txinan ere, alafede. Bide batez, ez da harrigarria abenduko azken orduetan, aurreikusitako planari aurrea hartuz, Xinjiangeko Urumqi-Yuli... [+]
Urtezahar gauean petardo, bengala, traka, suziri eta bestelako gailu piroteknikoekin jolasean arituko dira asko eta asko aurten ere, horietako ez gutxi adin txikikoak. Eta errepikatuko dira istripuak, suhiltzaileen esku-hartzeak, eta burrunba gordin sufritzen duten ume, adineko... [+]
Suhiltzaileek beste sute bat itzali behar izan zuten abenduaren 27an Zubietako erraustegian.
Badira, garun distiratsua izanik, "zehaztasun gutxiko" definizioekin, gauza bera, beste era batera esanda, aldatzen eta itxuraldatzen adituak direnak. Berea zen, eta hainbat hamarkadatan errepikatu den proiektu in eternum bat izan da. Hasiera batean hori zen hegemoniko... [+]
Bizilagunekin plataformak gogor kritikatu du Donostia 2030eko munduko futbol txapelketaren egoitzetako bat izatea, Marokok, Portugalek eta Espainiak antolatuko duten edizioan. “Hiria munduko mapan kokatzea” eta “lehen mailako kirol ikuskizuna herritarrei... [+]
Nazioarteko ordainpeko streaming plataformetan, Amazon Prime Video eta Netflix izan ziren lehenak euskarazko edukiak eskaintzen, eta orain Max gehitu zaie (2024 arte HBO edo HBO Max izan dena). Pantailak Euskaraz-ek azpidatziak moldatu ditu, eta EITBk bikoizketak eskaini, eta... [+]