Berroetako plaza nagusitik abiatuta (365m), herriko kaleetan barrena, herrigunea atzean utzi eta hegoaldera abiatzen den bide lautik jo dugu. Lehenengo baserriaren parean ezkerrera eta gora hartu dugu, berehala eskuinera jo eta arestian utzitako bidearekin bat egiteko. Arditegi handi baten ondotik igaro gara eta gutxira bidegurutze garrantzitsu baten aurrean aurkitu gara (425m). Ezkerreko aukerak, PR-1eko arrasto zuri-horiak lagun, Elorregi lepora eta Abartan tontorrera darama, eskuinekoak, berriz, Belateko mendatera. Bigarren honi eutsi diogu. Zenbait mapetan, Done Jakueko, hau da, GR-65eko bidearen, Berroetatik Belaterainoko zatiaren ordezko bidea hemendik igarotzen dela esaten da. Baina bide nagusian ez bezala, honetan arrasto zahar eta erdi ezabatu bakan batzuk besterik ez ditugu topatu.

Pista zabalean barrena, eskuinean zenbait borda utzi eta erreka zoko bat gurutzatu dugu. Gaztainondo zahar eta haritz amerikarrak nagusi diren basoan, bidegurutze batera heldu gara eta behekotik jarraitu dugu. Dena den, gero konturatu gara bestetik ere leku berera iristea dagoela. Borda berritu batetik igaro eta mendi bizkarra inguratu dugu. Almandozko etxeak begien aurrean eduki ditugu lehenengoz. Pista zabala dena, estutu eta poliki-poliki, Marin errekara gerturatu ahala, galtzada zahar dotore baten traza hartzen joan da. Maringo zentrala behean dugu. Galtzadak, gero eta nabarmenagoa, bihurgune batzuk ematen ditu altuera galduz. Zati ikusgarria igaro dugu jarraian, harkaitz-horma baten behealdetik sartu-irten batzuk egiten ditu bailararen sakonean gehiago barneratzeko. Errekaraino jaitsi gara eta porlanezko zubia gurutzatu (395m). Beste aldean, oso garbi ez egon arren, gora eta ezkerrera jo behar izan dugu, goialdeko pistara irteteko. Presatxo batera heldu gara berehala, baina geratu gabe pistan gora, Berastegi izeneko parajera jarraitu dugu.

Zabalune honetan, zenbait borda zaharren hondarrak aurkitu ditugu, baina beste inolako arrastorik ez. Horrela, Burgalar tontorraren ekialdeko mazelan gora jo dugu, berehala ote eta txilar artean bidezidor lauso baten aztarnak topatzeko. Kaskoa inguratu eta Barazelaiko lepora irten gara (750m), Belateko errepidetik datorren eta Sastra izeneko parajera doan autoentzako pista on eta zabalarekin bat egiteko. Pista horretatik metro batzuk egin eta beherantz egiten hasi denean, ezkerretik jarraitu dugu, belardiz beteriko muinoetan barrena Larrondoko kaskoan pagadiaren itzalera igarotzeko. Gutxira Belateko mendiak zeharkatzen zituen galtzada erromatarrarekin bat egin dugu (850m), Nafarroako erresumaren barnealdea, Lapurdi eta Gipuzkoako kostaldearekin komunikatzeko bide nagusia zenarekin. Ikertzaile batzuen arabera, II. edo III. mendekoa da. Norabide aldaketa egin dugu orduan, hegoa utzi eta iparra hartu dugu. Galtzadak, zenbait bihurgune eginez, San Blas bentaraino jaitsi gaitu (710m), zati honetan bai, Done Jakue bideko arrasto horiak lagun.

Ibilbideko lehen zatia burututa, merezitako atsedena hartu dugu San Blas ostatuan. Sutondoan, katua laztanduz lasai asko topatu dugu etxekoandrea. Kontu zaharrez hizketan aritu gara luzaz eta ziztu bizian abiatu gara bigarren zatia burutzera, ilundu aurretik abiapuntura iritsi behar baikenuen. Bigarren zatia, iparreko norabidearekin, Azkenatz muinotik behera datorren sokate luzean behera doa, lepoz lepo eta tontorrak eskuinetik edo ezkerretik inguratuz. Eskuinean Almandoz herria eta Marin erreka izan ditugu eta ezkerrean, berriz, Zeberia eta honen adar den Karramiztegiko erreken sakonak.

Benta atzealdetik Mendiola auzorantz jaisten den errepidetik egin ditugu lehen pausoak. Zenbait uso parada igaro eta bidegurutze batera iritsi gara. Errepidea ezkerrera doa, Almandozera jaisten den bidea eskuinera, garai bateko galtzada zena eta arrasto horiz seinalatua dagoena. Aurrera egiten duenetik jarraitu dugu guk eta laster Laztegi tontor nabarmenaren aurreko lepora heldu gara, Zinalepo izenaz ezagutua (683m). Tontorrera igo ahal izateko zidor batzuk badaude ere, eskuinetik inguratu dugu Laztegi. Gainaldetik goaz, bista zabalak eta ederrak ditugu, alabaina, Almandoz gainean, Pagamendi muinoaren hego-ekialdeko mazelak duen zauri larri sendaezinak arreta piztu digu; marmol harrobi sonatuak dira.

Elordi izeneko zabaluneetatik goaz, zenbait borda igaro eta metro batzuk behera egin dugu Apurtxiko leporaino jaisteko (650m). Eskuineko bideak Apurtxi baserrira garamatza, gaur aurri egoeran, ezkerrekoak, aldiz, Apurtxigaina inguratuz, Idoia lepotik barrena, Zimaleku lepora. Bidez kanpo, ote eta elorrien artean bidea eginaz Apurtxi gainera iritsi gara (725m). Ikuspegi zinez ederra, Baztan osoa eta berau inguratzen duten gailur garrantzitsuenak begi-bistan ditugu: Saioatik Abartanerainoko sokatea eskuinean eta Txaruta-Garmenditik jaisten dena ezkerrean nabarmen; aurrealdean Mendaur, Legate, Alkurruntz eta Autza mendi puska itzela. Aipatu ere Almandoz, Berroeta, Aniz, Ziga eta Lekaroz herriek parajeotatik ikusita osatzen duten marra zuzena, izan ere, bost herriok ilaran, bata bestearen atzean kokatuak baitaude.

Metro gutxi batzuk aurrerago gailur harritsuan asko nabarmentzen ez den Apurtxiko trikuharria topatu dugu eta aurrerago, pago batzuen gerizpean Santa Barbarako ermita xumea. Zuri eta txikia, ate mehar batek bere barnealde hustura pasarazi gaitu. Mapan irakurri izan ez bagenu, mendiko borda arrunta izango zela pentsatuko genuke. Kanpoaldean behorrak korrika ari dira bitartean. Almandoz herria gure oinpean dago, izan ere, iparretik begiratuta baseliza harrizko gandor batean baitago kokatua. Zidorrak, bihurgune parea eman eta Zimaleku lepoan utzi gaitu (635m). Ez gara, ordea, hemendik jaitsi Almandozera, gainez gain jarraitu dugu Pagamendi ezkerretik inguratu eta Iraperri lepora iritsi arte (580m).

Bertara Almandozeko Iraperri auzotik »bizpahiru baserri» datorren pista zabala iristen da. Aurrera eginaz, borda baten kanpoaldean lanean baserritarra aurkitu dugu. Diosal egin eta solasaldia hasi asmoz Zozaiara iristeko zein bide jarraitu beharko genukeen galdetu diogu, hark ordea, horri erantzuteaz gain, inguruko toponimia bakoitzaren jatorriaren hipotesi mordoa aipatu digu, baita Baztangoarena ere. Ondoren gaiak elkarri lotuz, erromatarrek gure herrira ekarritako zuhaitzez aritu ginen, egurren kalitateaz, hamaika kontu zaharrez... Azkenean bere bizia kontatu zigun, soldadutza Melillan egin zuenekoa eta guzti. Hango zenbait leku izenek ere euskal jatorria omen zuen hitz jario bukaezineko baserritar haren ustetan. Non bizi zen galdetu, eta «egunez bertan eta gauez gertuko baserrian», erantzun zigun... Oraingoan bai, gauak harrapatu gaitu, Zozaiako dorretxeak beste baterako itxaron beharko du. Iraperritik Almandozera jaitsi gara Berroeta bidean.