Herritar xumeenen esperientziak biltzen dira Nafarroako euskalkien lekukoak bildu asmoz osatutako Nafarroako Euskararen Fonotekan. Nafarroako Gobernuaren eta Euskal Kultur Erakundearen ekimenez bultzatutako proiektu horretan, herrialde horretako hainbat ikertzaile pribatuk eta hedabideek bildutako materiala eta hainbat proiektu linguistiko erabili dira informazio iturri gisa: Besteak beste, Patziku Perurena ikertzaileak eta Irulegi Irratiak azken urteetan egindako lanaren emaitza jasotzeko aukera izan dute.

Bi iturri horiek, ibilbide ezberdinak jorratu dituzten arren, euskararen altxor preziatuak jasotzeko bide berdinak erabili dituzte: herri bakoitzeko adineko herritarrak. Batzuk hizketarako abilezia azaldu izanagatik, besteek zer esan ugari zutelako iraganeko bizimodu eta esperientzien inguruan... guztiak Euskararen Fonotekako protagonista bihurtu dira.

Informazio iturri horietatik lortutako materiala pilatu ondoren, proiektuaren bultzatzaileak izan dira bildutako guztia sailkatzeaz arduratu direnak. Euskalki, herri, nahiz lanbide arteko banaketa egin dute; guztia, Nafarroan entzun daitezkeen euskalkien lekukoa gorde asmoz. Euskalkiak aitzakia izanda ere, horien arrastoaz gain, herritarrek izandako bizipenek eta esperientziek aberasten dute Nafarroako Euskararen Fonoteka.


Patziku Perurenak bere jaioterritik eta bizitokitik urrundu gabe egindako lana eskaini dio proiektuari. Leitza, Areso, Arano eta Goizuetako herritarrekin izandako elkarrizketak ditu hizpide lan horretan; Aranoko Jose Mari Legarretarekin, Aresoko Migel Barandiaranekin eta Goizuetan bere gurasoekin izandako elkarrizketek lagundu diote Perurenari. Leitzan, ostera baserriz baserriko lana egin zuen.

Duela urte batzuk egindako lana da, baina ikerlariak oraindik gogoan ditu lankideak. Aranoko Legarreta hiztun fina omen zen; herri bakoitzeko etxeen errolda egin eta datuak biltzen laguntzen zion. Leitza, berriz, Azkue eta beste hainbat kantu biltzailek bertso-kantu tradizioaz hitz egiterakoan herri hori aipatzen ez zutelako aukeratu zuen lanerako. Herrian industrializazioak izandako eragina ikusirik, baserritarren eta kaletarren artean hizkuntzak eduki zitzakeen ezberdintasunak sumaturik, baserrietara mugatu zuen bere lana.

Hala ere, bai Aranon, bai eta gainontzeko herrietan egindako lanek ere leku horietako historiaren ikuspegi partzial bat besterik ez dutela aipatzen azpimarratzen du Patzikuk: «Pertsona bakarrarekin egindako lanak dira, horren oroitzapenek baldintzatzen zuten bildu zitekeen informazioa. Beraz, ezin pentsa daiteke datu pilaketa izugarria egin dudanik. Historiaren erradiografia bat besterik ez da». Jasotako informazioa egiaztatu nahian elizetako eta udaletxeetako artxibategietara jotzen zuen beti ikertzaileak.


Bertako zein kanpoko esperientziek osatzen dute Irulegi Irratikoek proiekturako utzitako informazioa. II. Mundu Gerran edo Aljeriako Gudan izandako hizlariez gain, Euskal Herrian bertan umeak jaiotzen laguntzen zuten pertsonen esperientziak ere aireratu dituzte Gure Arbasoak saioan. Duela 20 urte abian jarri zen irratsaio honetan, hamaika kontu entzuteko aukera izan dute irratiaren entzule finek. Hemendik aurrera, fonotekako bilduman aurkitu ahal izango dira. Euskal kulturari lotutako emankizunak eskatu zizkieten proiektuaren bultzatzaileek Irulegi Irratiko langileei, eta beraien ustez, «beraien gazte denboraz hitz egiten duten adinekoen bizipenak, duela 50 urteko gertaerak, garai hartako bizitza sozialaren, ekonomikoaren eta kulturalaren inguruko gaiak» euskal kulturaren zati bat dira. n