Bi hilabete pasatxo dira Nerea argitaletxeak Arte y arquitectura en el País Vasco izeneko liburua argitaratu zuela; denbora nahikoa izan dugu, beraz, patxadaz begiratu eta irakurtzeko.

Araba, Bizkaia eta Gipuzkoan, erromanikotik gaur arte sortutako artearen ibilbidea aurkeztea du helburu liburuak. Baziren zenbait urte, 80ko hamarkadatik hain zuzen, ez zela gisa honetako lanik argitaratu eta, normala denez, garai hartakoak nahikoa zaharkituta zeuden honez gero. Lehendik zegoenari ikerketa lan berriak eta egileen esperientzia gehituaz, informazioa osatu, zuzendu eta berritzea izan da argitalpen berri honen ekarpenik interesgarriena.

Erromanikotik gaur egun arte sortutako artea hiru atal nagusitan banatuta aurkituko dugu: Erdi Aroa (XI.-XV. mendeak), Aro Modernoa (XVI.-XVIII. mendeak) eta Aro Garaikidea (XVIII.-XX. mendeak). Garai historiko bakoitzeko espezialistak izan dira testuen egileak, EHUko irakasleak guztiak. Espezialistak izanagatik, egileen asmoa ez da soilik adituei edo arte historiako ikasleei zuzendutako testuak egitea izan, artean interesa duen edonork erabiltzeko moduko lana osatzea baizik. Beharbada, garai bakoitza ikuspegi ezberdin batetatik abiatuta landu izanaren ondorioz, epe historikoen artean nolabaiteko haustura nabarmentzen da, loturarik eza. Baina bestalde, banaketa horrek, mesede egin dio atal bakoitzaren zehaztasun eta zorroztasun historikoari.


Erdi Aroa lauso ilun batez estalirik egon izan da luzaroan. Felicitas Martínez de Salinas eta Juan Jose Usabiagak, Araba, Bizkaia eta Gipuzkoari dagokionean, lauso hori garbitzen saiatzeko lan gogorra egin dute. Orain arte egin izan diren ikerketa lan gehienak, artelan edo lurralde konkretuei buruzkoak izan dira, lan solteak. Oraingoan ordea, aurrez sakabanaturik zegoen guztia batu eta osatuz, erromaniko eta gotikoaren ikuspegi orokor bat eskaini ahal izan digute, arlo horretan zegoen hutsune nabarmena betez. Garai eta lurralde bakoitzeko adibide interesgarrienak aztertzen ditu liburuak, gaur arte iritsi zaigun ondarearen ikuspegi zabal bat eskainiz. Interesgarria da, besteak beste, Gasteizko Katedral Zaharreko indusketa arkeologikoek hiriko historia artistikoari egin dioten ekarpenaren aipamena, aurkikuntza berriek lehengo uste batzuk baieztatu eta beste batzuk ukatzea ahalbidetu baitute.


Nabarmena da garaiak aldatzen ari direla. Duela zenbait urte ia pentsaezina izango litzateke emakumea eta euskal artea izenburu berean uztartzea. Beharbada horixe da liburu honek eskaintzen digun berrikuntzarik aipagarriena. Nahiz eta Aro Garaikidea lantzen duen atalean soilik izan, emakumeek sortutako arteak merezitako arreta izan du, eta tamalez, hori oraindik berrikuntza bezala ikusi behar dugu. Azken urteetan, erakusketetan gero eta emakume gehiagoren lanak aurkeztu arren, lehenengo aldiz izan dute mota honetako liburu batean aipatuak izateko "ohorea". Gaur egunean, arte sorkuntzan emakumeek duten presentzia gero eta handiagoa ederki islatzen du liburuak eta pentsatu genezake, Aro Garaikideko atala osatzeaz arduratu diren bi irakasleak emakumeak izateak, eduki duela eraginik horretan. XIX. mende bukaeran Ascensión Martiarenarekin hasi eta gaur egunera hurbiltzen goazen heinean, gero eta ugariagoak dira emakumeen aipamenak, artean ere, beste hainbat alorretan bezala, emakumeek objektu izatetik subjektu izatera eman duten jauziaren ispilu.