Orio, Donostia eta Usurbilgo udaletako lurrotan, Donostiako Igara auzoko industrigunea salbu, gainontzekoak landa lurrak dira, beraz, baserri ugari egoteaz gain, hauek komunikatzeko bide sare zabala ere badago. Horrela, bi herri hauek elkar lotu ahal izateko aukera ugari dugunez, laburrena ez, baina zenbait bentetatik igarotzen dena eta batez ere, hain erabilia ez eta hormigoia ahalik eta gehien saihesten duena aukeratu dugu, interesgarri izango zaizuelakoan.

Antigua auzoko Benta Berri plaza izan dugu abiapuntu (10m). Mendebalderantz, K. Etxegarai eta R.M. Azkue kaleetatik barrena, azken urteotan Donostia mendebaldeko hedapena izan den auzo berritik unibertsitateetara jo dugu. Europa plaza izena hartu duen errotonda handi honetan, Barriola ikastegi berria eta Zuzenbide fakultatea atzean utzi eta Berio pasealekuan gora abiatu gara. Auzo berri honen izena bertan kokatzen zen baserriaren izenetik dator. Baserria eraitsi egin zuten, ez haatik aurrealdean zuen arte itzela. Zorionez, mendeetan zehar iraun duen ale eder hau errespetatua izan baitzen urbanizazio berria egiterakoan.

Berio goialdean jada, errotonda txiki batek Marugame plazan gaudela jakinaraziko digu (55m). Orduan, Pakea fundazioa eta San Jorge ikastetxearen artetik abiatzen den Illarra bideari jarraitu diogu, eta hormigoizko bide pikoak Igarako bailarara jaitsi gaitu, garai batean Gurelesa esne zentrala egon zenera. Iribar plazara iritsi gara ondoren (15m). Bertan errotonda baten erdian, Igarako eskola zaharrak amore eman ez eta zutik dirau oraindik. Pilotegi bidetik jarraitu dugu, berehala ezkerrera jo eta Igara bidetik jarraitzeko. Udalaren ibilgailuen atalaren egoitza dena inguratu eta eskuinera jo dugu, industria atzean utzi eta Igara errekaren bailaran barneratzeko.

Eskuinean dugu erreka lehenik eta ezkerrean Errotaberri. Alboetako adarrei jaramonik egin gabe, bide nagusian aurrera jarraitu dugu harik eta bidegurutze nagusi batera iritsi arte. Bidegurutze honetan, Igara bidea eskuinera utzi eta ezkerrekotik segi dugu, berriro ere erreka gurutzatu eta malda gogorrari ekiteko. Erreka gurutzatzearekin batera Usurbilgo lurretan sartu gara eta horrela jarraituko dugu Aitzazatera iritsi artean. Igaratik hona, Donostiatik Arantzazura daramaten arrasto zuri-gorriak izan ditugu bidelagun, ez ordea hemendik aurrera, maldari ekin aurretik ezkerrera, Arpita baserrirantz baitoaz. Malda gogorrean lehenik, samurragoan ondoren, ezkerraldean Maskolaitz baserria utzi dugu eta apurka-apurka autopista pareko bidegurutzera iritsi gara. Benta Zikin du izena paraje honek, behinola hemen kokatu baitzen benta (140m).

Autopista azpitik zeharkatuz Usurbilera abiatzen den bidea utzi eta eskuinean ditugun hormigoizko bi bideetatik, ezkerrekoa hartu dugu, gorantz doana. Gorabehera batzuk egiten ditu, baina autopistaren maila baino beherago doa bidea. Zakur zaunkek agurtu gaituzte Urteta baserrira gerturatu bezain pronto. Baserri ederra, inguruko zabor guztiagatik ez balitz! Aurrera jarraitu dugu. Bostehun metrora bidegurutzea. Egioleta baserrietara iritsi baino lehen, daramagun bidea utzi eta ezkerrera eta gorantz doanetik jo dugu, hormigoizkoa hau ere, autopista azpitik igaro eta malda gogor batek bihurgune parea egin, eta lehenik, Arratzain Berrin eta ondoren, Arratzain baserri parean utzi gaitu (280m). Eskuinean Arratzain Borda dago.

Bigarren honetatik, ur biltegiaren ondotik, langa txikia gainditu eta Arratzain tontorrera (Bordatxora) igotzeko zidorra abiatzen da. Zelai batzuetatik hasieran, malda piko batek Aitzondo baserritik datorren eta irteerarik ez duen pista batera eraman gaitu. Bestaldean zidor lauso batek gorantz jarraitzen du, sasi eta otadi gero eta sarriagoan barrena. Goialdean jada, karlistaldietako lubaki aztarnak antzemango ditugu eta zertxobait aurrerago buzoi txiki bat (344m). Ikusmira ez da batere ona pinudiak eta sasitzak ez baitute uzten. Lehen karlistaldiko gotorlekuekin gertatu ez bezala, egun oraindik antzeman daitezke bigarreneko zenbait, horien artean daude Arratzain eta Mendizorrotzeko gotorleku karlistak, biak Donostiako hiriari eraso egiteko leku estrategikoetan paratuak. Artxubieta, Aritzeta eta Zelaiaundin ere izan zituzten karlistek erasorako guneak.

Berriro ere Arratzainera jaitsi eta hormigoizko bidean barrena aurrera segituz emeki-emeki autopista pareraino jaitsi gara, Arratzain eta Mendizorrotzeko tontorrak lotzen dituen Artikulako leporaino (215m). Hemen egongo litzateke Artikula Haundi baserria 70eko hamarkadan Bilbo-Behobia autopista hemen eraiki izan ez balitz. 1972an hasi ziren Bilbo-Behobia autobidea egiten: lur mugimendua, betelana, hormigoia, asfaltoa... Gipuzkoako kostaldeko ingurumenaren suntsiketa izan zen. Usurbilen sei baserri desjabetu eta bota zituzten: Aritzeta, Benta, Intxuintxabal, Artikulaaundi, Artikulatxiki, eta Arburu. Donostian »ibilbide honetako zatian» hiru: Loistegi, Intxuinzabal eta Kanpo Eder.

Autopista gaineko zubia zeharkatu eta beste aldeko bidegurutzean Igeldora daraman bidea utzi eta ezkerrera jo dugu. Artikulatik bostehun metrotara, txakurtegiaren parean hormigoizko bide nagusia utzi eta sarrera aurretik eskuinera eta gorantz abiatzen den zidorretik jarraitu dugu. Itxituraren kanpoaldetik hasieran, aldenduz ondoren, bide zahar jatorrak zenbait gaztainondo ederren artetik, Mendizorrotzeko hego magaletan barrena eraman gaitu. Langa bat igaro eta zidor estu eta jatorra pista bilakatu da, baina norabide bera mantentzen du eta poliki-poliki igoz, autopista gero eta beherago utzi eta goiko gailurretara hurbiltzen goaz. Pistak Aitzazateko gurutze itzeleraino eraman gaitu (352m). Hor Usurbilgo lurrak utzi eta denbora laburrez bada ere, Donostiako lurretan sartu gara atzera. Igeldo herria eta Orio elkartzen dituen hormigoizko errepidera irten gara eta Kantauri itsasoaren lehen ikuspegiez gozatzeko aukera izan dugu.

Oriorantz abiatu eta berrehunen bat metrotara, Tontortxiki muino parean, hormigoitik asfaltora pasa gara, hau da, Donostiako lurretatik Oriokoetara, izan ere, gain honetan bertan, Orio, Donostia eta Usurbilen arteko muga kokatzen da, ote artean galdurik dagoen mugarriak ongi adierazten duen moduan. Muino beraren mendebaldeko bizkarrean, bestalde, lau tumulu aurki daitezke. Berriki atondutako parkea eskuinean utzi eta Orioko bentara iritsi gara (327m). Eskuinaldean, berriz, itsasora begira dauden mazeletan, Lusarbe bi baserriak ditugu, Haundia eta Erdikoa. Ekarritako errepideak, orain arte nahiko laua bazen, hemendik aitzina apurka beherantz jotzen du. Hurrengo bidegurutzean, eskuineko aldetik errepideari elkarzuta Kukuarriko tontorrera eraman ahal zaituen pista irteten da. Langa gainditu eta tontorra iparraldetik inguratuz, ordu laurdenean gailurrean utziko zaitu (367m).

Munioeta Zahar eta Berri baserriak atzean utzi eta errepideak bihurgune nabarmena egiten duenean, berau utzi eta galtzada zaharretik abiatu gara. Hareharrizko galtzadarriz eraikia, jatorra, behinola bide nagusia izandakoa, eta zati askotan primeran mantendu dena. Donejakue bideko zutoin adierazleak lehenik eta zenbait arrasto horik ondoren, Aganduru baserrirako bidea adierazi digute (135m). Arrastoak jarraituz, herrigunetik ez igarotzeko Orioko hondartzara doan errepidera irten gara. Lasterbideak autopista azpiko igarobidera eraman gaitu eta beste aldeko bidebanatzean eskuinekotik malda latzari ekin diogu Tours-eko San Martin baselizaraino (80m). Kostaldeko Donejakue bidean zedarri garrantzitsu da eta erromesak hartzeko ospitalea izan omen zen. Hilerria igaro eta guruzpidean behera Orio herriguneko lehen etxeak agertu dira. Galtzadarrizko Kale Nagusian behera, elizaren alboko azken eskailerek Orioko kaira jaitsi gaituzte (5 m).