Ofiziala da, honezkero. Ez dago, beraz, disimuluan ibili beharrik. Euskal liburuak garai ilunak ezagutuko ditu, antza denez, hemendik aurrera. Ez hainbeste ekoizpenaren zenbaki orokorretan, akaso; ez, beharbada, izar distiratsuenen noizbehinkako agerraldiei dagokienez; agian, ez Durangokoa bezalako kultur erritoak kolokan jartzeko heinean. Baina garai ilunak datozela dirudi, euskal literaturgintzaren alderdi ekonomikoarentzat behintzat.

Krisia? Ez. Beste zerbait da heldu zaiguna. Egoera aldrebesa luzarorako, kudeatzen zaila eta gainditzen ezinezkoa diruditen horietakoa (euskal liburugintzaz ari naiz, euskal politikagintzaz ari naizela ematen badu ere). Etsipenezkoa. Atzo eta herenegungo egoeretara itzultzeko amets zoroa hauspotuko duen aroa.

Okerrena, alabaina, ez da gero eta liburu gutxiago erosten denik, ez eta, aurrekoaren ondorioz, sortzaile berriei bidea ixtearen arriskua haziz doala. Txarrena ez da, era berean, berez ahula den kultur industriarik klasikoena ahulagotzea; ez eta, aurrekoaren ondorioz, erakunde publikoekiko dependentzia areagotzea.

Hori dena txarra eta tristea izanagatik ere, bada beste zerbait okerragorik: nora doa liburua galtzen ari den bezeroa?, zein da irakurle izandakoaren kilikagarri berria?, zertan ematen du, orain, garai batean irakurtzen ematen zuen denbora apur hori?

Precisa enpresak, Gremio de Editores de Euskadi delakoarentzat 2001eko datuei buruz eginiko azterketan, honako galdera hau egin zien lehen baino gutxiago irakurtzen zutela aitortzen zutenei: "Zertan ematen duzu lehen irakurtzen ematen zenuen denbora?". Erantzuleen ehuneko 46,6k erantzun zuenez, lanari eskaintzen zioten lehenago irakurtzen ematen zuten denbora hori.

Ezinezkoa (edo, gutxienez, nekosoegia) litzateke erantzun horren egiazkotasuna ezagutzea. Baina eraiki dezagun hipotesitxo bat, inkesten interpretazioak ematen duen inpunitatea baliatuz: irakurle porrokatuak, benetako liburujaleak, izan behar zuten, noski, irakurle izandako lan zale berri horiek, edo, bestela, oso denbora gutxian etekin oparoa ematen duen pagotxa izan behar du tartekako irakurzaletasunetik urrundu dituen zer horiek. Batean zein bestean, galera galanta liburujalez nahiz pagotxa biltzailez hain urri dabilen euskal liburuaren merkatuarentzat!

Gehiegizko burlaizez ari naizela aurpegiratuko zidan, honezkero, irakurleren batek edo bestek. Are gehiago ofizioko lankidea baldin badut, ezaguna baita editore jendearen batezbesteko umore eskasiaren gaitza. Ofiziokoa ez denari, berriz, liburu-saltzaile zapuztu baten funts gutxiko lanturua irudituko zaio nire jarduna. Biek izango dute, seguruenera, arrazoi mutur bat. Baina bortitzegia egiten zait jendaurrean aitortu behar izatea gure gizartea japonizatzen ari dela. Are tristeagoa egiten zait, bide batez esanda, ez dakit zeinekin libreki asoziatzera bide goazen honetan.

Izan ere, eta nik hemen esandakoetatik interpretazio okerrik egin ez dadin, ez dut inola ere esan nahi kultur sektore zehatz baten ilunaldiak "aurrera doan herri" baten eguzki beteko ibilia menosten duenik. Ez dut esan nahi, inola ere, liburuarekiko atxikimendua denik gizarte aurreratu baten kultur ezaugarri nagusia. Ez. Badakigu oso bestelakoak direla gauzak. Gero eta bestelakoagoak, gainera. Eta badakigu posmodernitatearen txanponaz kitatzen ari dela kultur kezkarekiko azken zorra.

Baina, nolanahi ere, aitor dezadan zalantza »eta latza» egiten dudala liburua abandonatzera hain modu etsian prestatzen den gizartearen heldutasunaz. Zalantza egiten dut »eta latza» oinak kulturgintzan bermatu nahi ez dituen gizarte baten bizi ahalmenaz.