Bost bat urte bada Kanariar uharteetan izan ginela, "Congreso iberoamericano de la décima y el verso improvisado" bat-bateko kantuaren bilkuran.

Ideia handik sortu zela uste dut. Inori tokatzekotan, guri zegokigun, gazteleraz beste hizkuntza eta herri errealitate batzuk kontuan izango zituen kongresua antolatzea: egiteko ahalmenez, eta batez ere, txikiekiko ikuspuntu sentsibilitateagatik.

"Ahozko Inprobisazioa Munduan" topaketa, ez da bat-bateko kantuen elkar ezagutza bakarrik izan, globalizazio garaian, beste komunikazio mundu baten aukera ere izan da.

Kanpokoen begietatik Bertsolaritza ikusteak, geure buruaren perzepzio desberdin bat eman digula esan dugu; gehiago ere izan da: mintzaira zabaldu gabekoen arteko komunikazioa nola bideratu pentsaraztea adibidez; edo gu hizkuntza nagusi garenean, nola sentitzen garen ikusteko barne ispilua.

Euskaldunak, ohituta gaude noranahi joan eta ulertuak ez izaten. Oraingoan ordea, paperak itzulikatu dira eta besteak izan dira geurean, gu kanpoan izan ohi garena: ulertzen ez genituenak; georgiarrak, Sardinia edo Menorcakoak...

Zalantza erantzun gabeak eta pentsagaiak hona (jakinik, topaketa hauetan antolakuntza lan izugarria egin duen taldeak, honetaz nahikoa pentsatu duela »zorionak benetan zuen lanagatik!»; jakinik, baliabide arazoek nahitaezko erabakiak harrarazten dituztela. Planteamendu teoriko bat egin nahi dut; alegia, diru kontu eta abarrez ahaztuta, ideologikoki zein litzatekeen jokabide interesgarriena):

- Jardunaldi teorikoak goiz partetik. Aldibereko itzulpen sistema baten bidez, ponentziak ingelesera, gaztelerara, italierara eta euskarara (gazteleraz emanikoak ez beste) itzuli dira. Entzuleen artean, kataluniarrak (itzulpenak gaztelerara jaso zituztenak); sardiniarrak, (itzulpena italierara izan zutenak);... Geurea bezalako herri batek ez al luke hori hiper-mimatu behar? Herri txikien bat-bateko kantu jarduna azaldu nahi duen kongresuan, funtzionamoduan ere hizkuntza txikiak zaintzea ez al dago ezinbestean lotuta? Hizkuntza handiak zubi ere badirela argi izanik, noraino heltzen da txikia zaintzea, eta noraino praktikotasuna?

- Emanaldiak iluntzero; herrialde bakoitzaren errealitate praktikoa taula gainean. Ulertzen ez genituen kantu-hitzak. Ordu erdiko emanaldia luzetxo zitekeen zenbaiten ezin ulertuaren pazientziarako. Ustekabeko iritziak entzun dira: ulertzen ez ziren emanaldietan, eskertuko litzatekeela itzulpen saio txikitxo bat. Edo aktuazio denbora, komunikatzen dutenei (alegia, ulertzen genituenei) luzatu egin behar geniekeela. Komentario esanguratsuak, ulertuak ez izatearen sentimendua hain garatua dugunon ahotik. Sortu zaizkigun sentimendu eta kontraesan aberasgarriak.

Kanpokoak etxean eta gu kanpoan, gero eta maizago ematen eta emango den joera da. Bertsolariak ere, geure etxekotasunean, geure euskara txikiarekin, munduan zehar bagabiltza: Menorcan, Marokon, Toscanan, Parisen...

Galdera berriak datozkio, bertsogintza zaharrari: zer jarrera hartu behar dugu, bertsolariak geure errealitatea erakustera atzerrira goazenean (edo berdin kanpotarrak etxera datozkigunean)?

Gu atzerrian izan garenetan, bertsoak itzultzera jo izan dugu, jendea ideiaren arrasto ñimiño batekin gera zedin. Baina, merezi du bertso bat, hitz lauz eta beste hizkuntza batean ematearen deformazioak? Geure errealitatea erakusten dugu horrela?

Bertsoaren testua eta kontestua bereiztezinak direla da puri-purian dugun teoria; bereiz ditzakegu edukia eta forma? Merezi du prostituzio modu horrek?

Edo akaso pentsatu beharko genuke komunikazioa hori baino gehiago dela? Ulertzen ez gaituzten lekuetan, emanaldiaren estetika, ahotsak eta doinuak, keinuak eta komunikazioaren misterioa bera direla garrantzitsu; hitzez areagoko feeling hori.

Euskal Herriko erdal hiztunak erakartzeaz ere mintzo gara. Kuriosoa da: itzulpenaren estrategia sekulan ez dugu etxeko erdal hiztunentzat erabili. Interesgarria dateke, hemengo erdaldunentzat saio itzulpen eta guztiko batzuk egitea. Aldiz, kanpora goazela, eta a priori publikoaren jarrera zabala eta ona denean (propio emanaldi hori entzutera joaten den jendea izaki), itzuli egiten diegu. Ez al litzateke logikoagoa alderantziz: jarrera uzkurra duen etxekoari itzuli »erakutsi eta erakartzeko»; eta jarrera irekia duenari, bere horretan gozatzen utzi?

Ohartuak gara, hizkuntzak ez direla komunikatzeko bakarrik: izan daitezkeela ezkutatzeko ere (espainiar edo frantses artetik gordetzeko maiz erabiltzen dugun gisan); izan daitezke, belarriak hots exotikoz seduzitzeko; izan litezke misterioa maitatzen ikasteko; izan litezke herri bakoitzaren soinuak, sabeleko hotsak nolakoak diren jakiteko; izan litezke herri urrun bat maitatzen hasteko; eta izan litezke, hitzez bestelako komunikazio moduak badirela gogorarazteko ere.

Euskeraz iya aztu zait eta/ erderarikan jakin ez... Txirritak ez zuen asko usteko baina, pentsatzen hasi beharra daukagu itzulpen kontuez.