Baina zertaz ari gara zehazki Zabor-Kultura esatean? Jordi Costa kazetari eta erakusketako komisarioaren hitzetan "zabor-kultura errorearen ospakizunean oinarritzen den plazer estetikoaren poetika da". Gizartea, artea eta kultura ulertzeko eta begiratzeko modu alternatibo bati loturik, kultura ofizialak gaitzesgarritzat jotzen duen hori goratzea du eginkizun. Hala ere, ezarritako arauetatik at geratzen den oro ezin omen da zabor-kultura kontsideratu, honek ere baditu eta bere muga propioak. Ederki zehazten du Costak berak: "Zabor-obra biribila liluratzen duen zerbait zatar-zatarra da. Horregatik kreazio aberrante guztiak ez dira klub horretan sartzeko modukoak: ezarria dagoen kultura itogarritzat bizi duen ikusleak, zintzotasunak, indarrak eta errepikaezintasunak bereizten duen errorea soilik aldarrikatuko du sedukzio-objektutzat".

Beraz, ofizialtasunaren galbahean, zirrikitu estuetatik pasa ezinik geratutakoaren zati bat da Montehermoson ikusgai duguna. Erakusketaren kokapena bera aurkeztutakoaren izaerarekin bat dator, garai bateko hiriko ur-gordailuan, eraikinaren zorupean baitago. Bertara iristeko, xumeki argitutako maldetan behera, azpimundu ezezagun eta misteriotsu batean murgiltzeko prestatzen da bisitaria, nahigabeko errorea ezaugarri komun nagusi duten era guztietako objektu, ikuskizun eta sentsazioen bila.


60ko hamarkadan, begi izugarri handi eta tristeak zituzten haurrak margotuz AEBetan Kitsch estetikaren paradigma bilakatu zen Margaret Keane eta espetxean dauden serie-hiltzaileen arte obrak, beraien ibilbidearen krudeltasunaren arabera kotizatuak (gero eta ibilbide odoltsuagoa, orduan eta kotizazio altuagoa merkatuan, noski), osatzen dute erakusketaren lehenengo atala. 70eko hamarkadan Espainiako Estatuko Costa del Sol eta Zaragozan hirigintzan eta arkitektura turistikoan nagusitu zen estetikak, oraindik orain, zenbait txokotan topa litekeenak, ere badu bere lekua. Zinema, musika, telebista, Internet... dagoeneko alor guztietara zabaldu da zabor-kultura delakoa eta guztiak ezagutzeko aukera izango du bisitariak.

Zinemari eskainitako atalean Ed Wood, historiara sekulako zinema zuzendari txarrena bezala pasatu dena, da aipagarriena. Bere asmoa, inondik ere, ez zen film txarrak egitea izan, baina halakoxeak atera zitzaizkion. Hain ziren kaxkarrak eta gaizki eginak, ordura arteko zenbait arau estetiko eta formalen haustura ere eragin zutela. Nahi gabe edo aurrez intentziorik eduki gabe, hala ikusi nahi zuenarentzat, espresio modu berritzaile bat sortu zuen. Ed Wood bera eta bere gisako zabor-sortzaileak abangoardia artistiko eta estetikoarekin nolabaiteko lotura izatera iritsi dira nahiz eta kasualitatez izan, eta lengoaia berri horiek, ondorengo sortzaileetan eragin nabarmena izan dute. Abangoardia artistikoekin duten aldea nabarmena da ordea, artearen kasuan sortzailea baitzen obrari artistikotasuna eman edo kentzeko eskubidea zuen bakarra eta hemen, sortzaileak ez du berritzailea izateko asmorik, ikusleak ematen dio izaera hori.


Erakusketaren azken zatiak bisitariaren partehartze zuzenari aukera ematen dio. Musikaren kasuan, merkatuak inposatutako gustuaren diktadurari aurre egiteko, gustu alternatiboa lantzea aldarrikatzen du, "zabor" arteko arkeologiaren bidez, batetik eta bestetik, ahaztutako "perlak" erreskatatuz. Raphael, Heino, Luixy Toledo, Mary Scheider edo Tamara bezalako kantarien disko, kartel, bideoklip eta elkarrizketekin "gozatzeko" aukera ematen zaigu bertan.

Orain arte estetika eta bizimodu alternatibo eta hein batean iraultzaile bezala ikusi dugun zabor-kultura, telebistaren esparrura iristean arau bilakatu da. Zabor-kulturak izan zitzakeen elementu kritiko eta ironikoak desagertu egin dira telebistan eta guztia bilakatu da hondakin. Erakusketak adibide paregabeak ematen ditu "zaborraren inperioa" bilakatu den telebistari eskainitako atalean. Beste hainbeste gertatu da Interneteko sarean ere. Hor ditugu egungo freak showak diren zenbait web orri pertsonal. Zaborra gure bizitzako esparru guztietara hedatu dela azpimarratzen duen instalazio batekin amaitzen da erakusketa. Lana, janaria, harremanak, gizartea... zabor-kulturaren filosofia botereak bere egin duenean, lehen estrategia kulturalean eragile aktibo bezala jokatzen zuen ikuslea osagai pasibo bilakatu da.


Erakusketaren helburua ez da ezeren aldarrikapena egitea, ofizialtasunaren harresien kanpoaldean sortutakoaren ikuspegi orokor bat ematea baizik. Baina bada mota honetako erakusketa bat Arte eta Kultura ofizialari eskainitako gune batean ezartzea begi onez ikusi ez duenik. Azken finean, kultur munduan eliteak beti egon izan dira eta badaude. Kultura ofiziala eta zabor kulturaren arteko harremana, erregea eta bufoiaren artekoaren parekoa da. Kultura ofizialak beharrezko du zabor kultura bere edertasuna eta nagusitasuna nabarmentzeko.

Honek guztiak galdera zaharrak berrikustera garamatza. Nork du benetako eskumena artea zer den eta zer ez erabakitzeko?

Erakusketa muntaia aldetik oso ongi egina dago eta dudarik gabe, bisitariak une atsegina igaroko du bertan. Oroitzapenak eta irriak piztuko dizkio baina baita gogoeta sakon bat egiteko beharra ere, artea eta kulturaren izaeraren inguruan eta gero eta hedapen handiagoa duen zaborraren inguruan, besteak beste. Norberak atera ditzala bere ondorioak.