Ingurura begiratu eta etsipena gero eta ubera zabalagoa duen ontzia dela iruditzen zaigu azken aldian. Nekatuak ikusten ditugu artistak, etenik ez duen bidegabekeriari aurre egin nahi baina ezinean. Herriak bizirik mantentzeko ahaleginean, bakarrik utzi genituen Irati bailarako biztanleak eta lagunak, eta udan behera bota zituzten Itoitz, Orbaitz eta Nagore. Artezki ekimenak, ordea, bestelako erantzuna izan zuen kultura mundutik. Antolatu eta ametsak sortu genituen. Baina hondeamakinak itzuli egin ziren, eta Artozki ere suntsitu egin zuten. Ezabatu egin digute mapatik, eta berehala ahaztu dugu gehienok.

Otsailean moztu nahi izan zituzten euskalgintzaren sustrai sendoenak. Kalean erantzun genuen. Orduan ere, antolatu eta amets berriak sortu genituen. Baina berriro itzuli dira. Berriro kalera atera gara, berriro amets egin dugu. Hurrengo kolpea hartu arte. Edonon entzuten baita. Edonork esaten baitu. Ez dira geldituko. Badakite herria dela gorputza, eta hizkuntza bihotza. Ulertu dute zerbait. Erdaraz ari diren ustezko abertzaleak ezagutu dituzte dagoeneko, badakite haiek ez dutela territorio librerik sortuko. Eta abertzalea ez denaren euskarazko aldarria, hitza edo aldizkaria erosoa zaie. "Bat herria goratzen arrotz baten gisa, arrotz nahiak berriz herriaren hitza, lainopean bezala galduak gabiltza, ez daizke bi nagusi batean zerbitza". Ulertu dute bihotzari eta gorputzari -biei- zerbitzatzen dien euskal kultura dela mamia, ustezko abertzale erdaldunek baino lehenago behintzat.

Horregatik dabiltza horrela. Berdin zaie estekarik ez ikustea itsasoan. Nahi duten portura eraman dezakete ontzi bakoitza. Haizea alde dute. Eta harrokeriaz ari dira eraikitzen balizko erroten erresuma. Denok gara balizko. Denok susmagarri. Denok arriskutsu. Denok errota. Eta behin balizko errotak eraikita, haien aurka ekitea da lehen egitekoa. Haiek suntsitzea.

"Laguntza ofizialei zerbait eskertu behar badiegu, terrorista potentzial batzuei idazle direla sinestarazten eta haiek entretenitzen laguntzea da" zioen aspaldi Jon Juaristik. Hitz horietan aipatutako terroristak potentzialak dira, balizkoak, baina badira norbaitentzat. Beraz, orain, edozer egin daiteke haien aurka ere. Munduaren ordena aldatu egin baita. Badaezpadako erasoa zilegi da orain batzuentzat. Balizkoa ere arazo moralik gabe suntsi dezakete orain.

Horregatik, kezkaz irakurri dugu Kirmen Uribek oraintsu «Putz» aldizkarian egin dioten elkarrizketa mamitsuan esandako zenbait kontu: "Duela gutxi, Eslovenian nengoela, galdetzen nien hangoei zelan zen posible halako gerra bat piztu izana hain zibilizatua ematen zuen toki batean. Eurekin hizketan nengoela ikarak hartu ninduen, hemengo egoerarekin lotura asko ikusten nituelako" dio idazle ondarrutarrak, Madril aldeko hedabideak gerra estrategi batean daudela gehituz, eta gerra estrategian arerioari gizaki izaera kentzen zaiola nabarmenduz. "Pelikula amerikarretan egiten zen moduan indioekin. Indioak ez ziren pertsonak, pixka bat animaliak ziren, orduan berdin zen haiek hiltzea". Eta berdin gertatzen da Bigarren Mundu Gerrako filmetako japoniarrekin ere. Basati, anker eta animalien izaera ematen zaie, eta gero dena da zilegi haiek ezabatzeko. Goitik lehergailuak erori aurretik, lehenago, beharrezkoa dute paperezko hegazkinek lan egin dezaten. Eslovenian eta Kroazian badakite zerbait horretaz, eta hemen ere, ikusi nahi ez duenak ikusiko ez duen arren, horretan dabiltza.

Eroak eta paranoikoak garela esango digute, baina gainontzean ea nor den euskal kulturak gainean duen erauntsiari buruzko beste irakurketa bat egiteko gauza. Argi baitago, balizko erroten aitzakian, edozer egiteko gai direla hauek. Edozer. Eta egoera honetan, hegazkinak edo hondeamakinak dituztenen aldean, zer egin dezake artistak eta intelektualak? Eta, areago, zerbaiterako balio al dezake egin dezakeenak? Betiko galdera da. Betiko eztabaida. Baina jasotako kolpe gogorren ondoren, inguruan etsipenaren ubera zabalagoa denetik, berriro azaleratu da. Argi dago piztiaren aurrean isiltasuna aterpe hartzea ez dela zilegi, baina zerbait egin nahi duenak zer egin dezake? Ez da nahikoa gizartearen oniritzia lortzea, gizarte eta kultura oso bat direnean ukatuak eta zapalduak.

Ez guri erantzunik edo konponbiderik eskatu. Guk euskarazko liburuak irakurri eta argitaratzen ditugu. Ez gara aztiak edo politikoak. Balizko errota beldurtuak besterik ez.