Etxetik kalerako bidean, bada egunero ikusten dudan mural bat. Urteak daramatza leku berean, baina pentsatzen jarrita, ez nintzateke kapaz izango bertako irudiak zehazki gogoratzeko. Murala, letra eta kolore, paisajearen zati bilakatu da, ezin bere edukian arreta jarri.
Antzekoa da San Telmo Museoaren egoera, "betidanik" Donostiako postalaren zati izanik, ia ahaztu zaigu badenik ere. Kurtso hasierarekin ordea, ohiko isiltasuna hautsi eta zalaparta piztu da Museoaren inguruan, bederatzi urte luzez Museoko zuzendari izandako Rafael Zulaikaren dimisioaren ondorioz. Tamalez, hau izan da jendea, aspaldian ez bezala, San Telmora begira jarri duena.
Nabarmena da Museoa ez dela bere historiako unerik gozoenak igarotzen ari, baina, arazoak arazo, zabalik dagoela eta bizirik mantentzen dela ikusteko, bisitan joan gara. Antton Azpitarte, Donostia Kulturako zuzendaria, eta Arantxa Barandiaran, Museoko dokumentazio saileko arduraduna, gidari harturik, bertan gordetzen diren altxor txikiak ezagutzea da gure asmoa.
XVI. mendean eraikitako komentu dominikar izandakoan du egoitza Udal Museoaren bildumak. Ia 18.000 objektu gordetzen ditu bere baitan; horietatik gutxi batzuk baino ez, 700 inguru, daude ikusgai erakusketa aretoetan.
Komentuko klaustroaren inguruan antolaturik daude erakustaretoak. Beheko solairuan arkeologia saileko bildumaren zati bat eta XVI. mendeko eliza ikusiko ditugu. Klaustroaren goiko solairuan berriz, arkeologia saileko gainontzeko zatia eta historia eta etnografiako bildumak. Azkenik, arte ederrei eskainitako espazioak bisitatuko ditugu: goiko klaustroaren albo batean dagoen aretoan, bildumaren zati bat, eta azkeneko solairuan euskal arteari eskainitakoa.

Bisita hasteko arkeologia saileko bildumarik aipagarriena ikusiko dugu, hilarriena. Euskal Herriko hilarri bildumarik garrantzitsuena den hau 82 piezek osatzen dute. Egun, hilarriak zaharberritze prozesuan daude eta horretarako beheko klaustroan beiraz inguratutako espazio bat egokitu dute, bisitariak prozesuaren testigu izan daitezen.
Andrearriaga edo Andrerregiako hilarria da bildumako zaharrenetako bat, Kristo aurreko II. mendekoa, erromatar garaikoa. Oiartzunen, Arditurriko meategien eta Beloaga gazteluaren artean aurkitua, 1932. urtean iritsi zen Museora. Angeluzuzen formako hilarrian zaldizko baten irudia dago zizelkatua alde batean eta bestean, giza irudi bat zutik. Inskripzio bat ere badu: «VAL BELTESO-NIS» (Valerio, Beltesoren semea).
Bisitak, klaustroaren albo batean dagoen elizan du jarraipena. 1930. urte inguruan, Donostiako Udalak eraikina zaharberritzeari ekin zionean, Ignazio Zuloaga margolariaren aholkuari jarraituz, elizako hormak pinturaz estaltzea erabaki zuen. Aurelio Arteta eta Jose María Sert margolarien artean duda-mudan ibili ostean, azken honi eman zioten Gipuzkoako historia, ohiturak eta kondaira kontatzen dituzten hamaika mihiseak margotzeko ardura. Lausodura teknika erabiliz egindako irudietan, Gernikako arbola, baleen arrantza, ontzigintza, burdinolak, Loiolako San Inazio eta Juan Sebastian Elkano agertzen dira, besteak beste. Museoko obrarik preziatuenetakoak omen dira aipatu mihise hauek.

Goiko klaustroko erakusketa Museoaren bildumen aniztasunaren isla da; denetik aurki liteke bertan, Buda baten iruditik hasi eta Altzoko erraldoiaren oinetakoak egiteko egurrezko moldea bitarte.
Historiari eskainitako atalean, arma bilduma da adituek gehien azpimarratzen dutena. Armen artean bada XV. mendean zaldunek babeserako erabiltzen zuten sare kota bat, burdinazko aro forjatuz egina. Defentsa modu sinplea bezain eraginkorra izanik ere, sare kotak bazituen bere mugak. Oso deserosoa izateaz gain, ohikoa baitzen lantza kolpe baten ondorioz sarea hautsi eta burdinazko aroak zaurian sartzea, eta infekzio larriak eragitea.
Armen bildumako altxor nagusia ordea, beste bat da, arte ederren aretoan dagoena: Boabdil Granadako azken erregearenak izan omen ziren ezpata eta ezpata-zorroa, hain zuzen. Okendo almirante donostiarraren ahaide batek, 1940an Museoari dohaintzan emandako hauek, tradizioaren arabera, 1492an Errege Katolikoek Granada konkistatu zutenean, Boabdilek errendizio gisa emandako armak dira.
Etnografiari eskainitako sailean, baserrietako lanabesak, arrantzale eta ikazkinen lan tresnak, altzariak... desagertzear dagoen mundu baten azken hondarrak topatuko ditugu. Bitxikerien artean bi aipa ditzakegu: batetik gogorrak, artzainek egin eta erabiltzen zituzten adar formako edalontziak. Zezenen adarrak moztu, hustu eta alderik estuena tapatzen zuten kortxo edo egur zati batez, edalontzi gisa edo gatza eramateko erabili ahal izateko. Museoan ikusgai daudenek, labanez egindako apaindurak ere badituzte, irudi geometriko eta erlijiosoz osatuak. Bestetik, "Umeiki-alkiya", 1916an Itsasondoko baserri batetik ekarritako aulki benetan bitxia. Garai batean, erditzeko orduan arazoak zeuzkaten emakumeek erabiltzen omen zituzten honelakoak. Hiruki formako zurezko eserlekuak, erdian hutsunea zuen. Emakumeak ohikoa denaren kontrako aldera esertzen omen ziren, hirukiaren erpinari bizkarra emanez, hanka bakoitza alde batean jarrita, aulkiaren bizkarraldea osatuko luketen egurrei eutsiz indarra egin ahal izateko. Etxe batean erditze gehiago egongo ez zela pentsatzen zutenean, eserlekuan taula bat jartzen zuten, altzaria aulki arrunt bezala erabiltzeko.

Pintura nagusi den aretoetan lehenengoan, XV. mendetik XX. mende hasiera bitarteko artearen bilakaera kronologikoa dago ikusgai, nazioarteko pintura eta pintura espainiarrak osatua batik bat. Margolari azpimarragarri ugari aurkituko dugu bertan, El Greco, Rubens, Ribera, Valdes Leal edo Alonso Cano, besteak beste.
Museoaren azken solairuan, XIX. eta XX. mendeetako euskal arteari eskainitakoan, bereziki XX. mendeko margolari handien lanak aurkituko ditugu.
Ignacio Ugarte Bereciartu donostiarrarena da XIX. mendeko obrarik aipagarriena. "Refectorio de la Beneficencia de San Sebastian" izeneko mihise gaineko olioa, XIX. mendeko azken hamarkadatan nagusitu zen errealismo sozialaren adierazgarri da.
XX. mendeko pinturan berriz, Nikolas Lekuonaren lana azpimarratuko dugu. 23 urte besterik ez zituela gerran hil zen artista ordiziarra, abangoardiatako artistarik nabarmenenetakoa ezbairik gabe. Bere bizitzak iraun zuen epe laburrean, planteamendu artistikoen modernotasunak eta esperimentazio grinak kubismoa, espresionismoa, dadaismo eta surrealismoa lantzera bultzatu zuten.

Argi geratu da San Telmok baduela zer eskainia, baina, beharbada, eskaintzeko modua da aldatu beharko litzatekeena. Mementoz, lehen lana zuzendari berria topatu eta Museoaren helburuak birplanteatzea izango dute, gaur egun galdu eta nahastu samarrik dagoen museoari definizio eta norabide zehatz bat eman ahal izateko. Erakustaretoetan zehar sakabanatuta dauden altxor txiki horiek zentzua har dezaten, ezinbestekoa da helburu jakin batzuei erantzungo dien eskaintza koherente bat egitea. Proiektuak egon dira eta badaude, orain horiek adostu eta martxan jartzeko benetako interesa eta gogoa baino ez da falta.