Atzo mintzatu nuen Hazparneko «euskaltzale» bat, nire adinekoa, eta bere historia kontatu zidan. Euskaraz etxean ikasi zuen eta euskaldun batekin ezkondu; beren haurrek euskaraz baizik ez omen zekiten, baina eskolara joan eta, «han, badakizu, punitzen zituzten...» erdarara lerratu eta euskara ahantzi; orain, ilobak Ikas-Bi-n sartuak dira, eta gure gizona pozik... Ezin eutsi eta, galdetu nion: «ilobek euskaraz ematen dute?», «ez, ez, -arrapostu- bainan zoin polliki kantatzen duten!».

Historia estereotipatua da. Belaunaldi hark euskara gurasoengandik ukan zuen; gero, Algeriako gerla garaietan edo, frantsesera lerratu eta ez hizkuntza ez eta hizkuntzari atxikimendua ere ez zizkien haurrei transmititu; orain, erdaldun horien haurrek euskaraz kantatzen ikasi dute eta denak kontent. Euskalduntasunaren kontzientzia eta fiertasuna hizkuntzatik sinboloetara joanak dira, eta, militanteek mantentzen duten gutxiengotik apartez, Ipar Euskal Herria «baskoa» izanen da, baina ez haboro euskalduna.

Euskara galdu duten bi belaunaldien utzikeria nabarmena da. Haurrei ez erakasteko erabakia hartu zutenean, denek zioten arriskurik ez zela, euskara beti biziko zela Ipar Euskal Herrian: zertarako eskoletan, zertarako bizi publikoan? Ez zen beharrik: etxeak (besteen etxeak...) salbatuko zuela euskara. Orain, berriz, maldaz beheiti zulora ari, eta orain ere ez da fitsik egin behar: «berantegi duk». Sobera erraza.

Utzikeria nondik heldu zen ulertzeko ez da botere publikoen erantzukizunaz ahaztu behar. Zeren eta Iparraldeko botere publikoek politika linguistikorik ez dutela erratea faltsua baita; badute, argia eta nabaria: frantsesaren aldekoa eta euskararen kontrakoa. Eta estiloa aldatua ere, berdin jarraitzen da.

Duela hogei urte arte, dena zen mespretxu eta eraso: euskara erreakzioaren hizkuntza, joan den mendeko laborariena, ikasketak egiteko oztopo, etxetik kanpo ibiltzeko alferra. Orain, berriz, Europako haizeak direla eta, mintza moldeak egokitu dituzte: horra non gure euskara Frantziako ondarea den, guztiz errespetagarria! Bai, baina, ez guk nahi dugun bezala, frantsesaren parekoa, ez... Errepublika laikoan bizi baikara, errepublikakoa ez den hizkuntza ez zaio inori inposatu behar; badugu eskubide osoa pribatuan erabiltzeko, botere publikoak horren alde dira eta ez gara Errusian bizi, hemen askatasuna bada, baina, sustut, ez inori «inposatu» erakaskuntzan, administrazioan, bizi publikoan!

Beraz, betikoa. Salbu eraso bortitzen denbora pasa dela, eta ontsa dakite horien beharrik ez dutela. Euskara hiltamuan dago, haren aldeko politika azkar eta boluntaristarik gabe ez da salbatuko, eta nola horrelako neurriak ezin daitezke Frantzia errepublikanoan har, berez hilko da. Berez. Eta, otoi, hil dadila ordenu publikoa nahastu gabe!

Horra politika linguistikoaren gakoa, eta hara diskurtso berriak. Arranguratzeko gai diren elkarte euskaltzaleak neutralizatu behar dira orain, eta hemen ere errepresio zuzenaren garaia joan da. Zertarako? Diskurtso ofizialean diotenez, orain arte mespretxatu duten euskara hain garrantzitsu eta maitatu bilakatu zaie non zera erabaki baitute: kargudun, politikari eta adituen eskuetan uztea. Engoitik, elkarte euskaltzaleak bazterturik, botere publikoek eta beren adituek kudeatuko dute politika linguistikoa. Adituek esplikatuko dute dena oso ongi ari dela, galtze prozesuaren arintasuna estabilizatu dela, haurren ehuneko berrogei bat edo euskaraz ikasten ari dela, iritzi publikoa alde dugula eta, oro har, inoiz ez dugula hain etorkizun argirik izan. Bitartean, mila bilkura eta proiektuetan itoko gaituzte, biharko lukainken esperantzaz denbora sanoki okupa dezagun, karrikara jautsi gabe. Eta elkarteek zutik emana kudeatzea lortzen badute, militanteak erabaki guneetatik hustuak izanen dira, dohaineko laguntza teknikora murriztuak.

Alta, gure jauntxoek arantza bat bazuten sartua: azken urteotan, Hegoaldetik laguntza zuzenak heltzen zirela elkarte euskaltzaleentzat. Zauria fiertasun nazionalari (Frantzian gaude, eta ez Espainian, ezta?), eta zaurian piko urtez urte... Udalbiltzarena geroko utzirik, hemengo politika linguistikoaren arduradunak («obragile publikoak» deituak...) Eusko Jaurlaritzarengana jo eta «euskara sustatzeko (?) akordio» batetara heldu dira: hemendik aitzina, Jaurlaritzak eman diru laguntzak beraiekin adostuko dira, erran nahi baita laguntza horiek euskara ehorzten ari direnen baimena beharko dutela Iparraldera etortzeko...

Ez dakit noraino Iparraldeko arduradun politikoekin ituna sinatzeko Jaurlaritzako funtzionarioak lausotu diren; agian, ez dira ohartu sartu dieten ziriaz. Edo, beharbada, elkarteen kaltetan kargudunen arteko ibiltzeari eman diote lehentasuna: Iparraldean, Hegoaldean bezala, euskararen auzia sobera seriosa da elkarteekin partekatzeko. Gisa guztiz, ongi aplikatu dute politikarien lege zaharra: txerri mainatuak laguna nahi.

Bata edo bestea, berdin. Iparraldeko euskaldungoa peko errekara, eta Gasteizen obragileekin »hobigileekin! - apairuan: goresmenak.